12-тарау. Ецбек жэне ецбекақы есебі ♦ 303
мен қызметкерлерді жүмью
істеуге
белгіленген уақыт ішінде ецбек
өншділігін арттыруға айтарлықтай ынталандырмайды. Сондық-
тан да көптеген ондіріс орындары, яғни ұйымдар еңбекақыны
мелшерленіп белгіленген талсырманыц орыңдалуына қарай
отырып толейтін түріне кошті.
Бүл
жүмысшылар мен кызмет-
керлерге м ерзім ді
еңбекақы
телеу
жагдайында да онім өндіруге
мөлшерленгең тапсырманың орындалуын қажет
етеді.
Сонымен
катар тапсырманы уактылы орындаганы және еңбек өнімділігін
артсырганы үшін жүмысшылар мен кызметкерлерге сыйлыктар
мен сыйақылар жэне таты басқалар беріледі.
Үздіксіз енбек үдерістері үйымдастырылган көп сериялы
ондіріс орындарында өнім өндіру есебінің инвентарьлыц жүйесі
қолданылады. Бүл жүйе бойынша жүмыстың, ягии смеианың
сонында (аяғында) өндіршген өнімнің саны мен көлемін анықтау
үшін әр операция бойынша өнделмей қалган детальдардың
қалдыгына түгендеу жүргізіледі. Кэсіпорындарда жүмыс істейтін
эрбір жүмысшының өндіріп шыгарған әнімнің саны мен көлемін
аныктау үшін смена кезінде өңдеу үшін алынған детальдар
мен бүйымдардың санын қосып осы қосындыдан сменаны
тапсыріан уакыт барысында өңделмей қалған бүйымдар мен
детальдардың санын азайту керек. Осының негізінде өндіріліп
шыгарылатын
өнімдердің санын
гиісті қүжатгарға жазып
отырады Үйымдарда кейбір кездерде эр түрлі себептермен
өндіріске керекті материалдық күндьшықтардың, жабдықтардың
дер кезінде болмауына байланысты жүмысты орындауга, өнімді
өндіріп шығаруға каіайсыз. сапасы жағынан немесе физикалык,
химиялық қасиетсермен талалтарға сай келмейтін материалдық
қүңдылықтарды пайдалануга тура келеді Кейбір жағдайларда
ондай материалдық қүндылыктарды пайдалану алдын ала
өңдеуді кажет етеді. Сондықтаи өндіріске басқа материалдар мен
жабдықтарды қолдану істелетін жүмыстың белгіленген әдеттегі
уақытында аякталмауына эсерін тигізеді. Бүган белгіленген
мөлшерде қосымша уақыт қажет болады. Сондықган да ол үшін
жүмысшылар мен кызметкерлерге қосымша еңбекақы есептеліп
төленуі тиіс. Кэсіпорындагы жүмыстың бьшай ауытқуына қосым-
ша төленетін еңбекақыга мастер, прораб немесе бригадир, ягни
ұйымдағы наряд толтырушы адам қосымша еңбекақы төлемін
төлеу құжаттарын толтырады. Бұл кұжатка негізгі еңбекақы
есептеу үшш толтырылатын нарядтар мен алғашқы қүжаттардың
нөмірі жазылады. Егер эдетте техникалық ауытқуы қосымша
операдияны қажет ететін болса онда бүвдай жүмыстарға ерекше
белгісі бар (қиғаш сызық түскен) нарядтар толтырылады. Қосым-
ша тәлеу қүжатында жоспарлардан тыс өңдеу операциясына төле-
нуге тиісті еңбекакымен қатар. қосымша телем төлеудің себептері
де жазылып көрсетілуі тиіс.
12
.
6
.
Еңбекақы есеб»
Жұмысшылар мен қызметкерлердщ өндірген өнімдері мен
істеген жүмыстарына толтырылған алғашқы қүжаттар мен жүмыс
уақытыньщ табельдері оларға еңбекакы есептеу және оны төлеу
үшін
үйымның
цехынан,
бөлімшелерінен,
бригадаларынан
кәсіпорынның экімшілігі белгілеген мерзімде бухгалтерияға
келіп түседі. Еңбекакы есептеу үшін толтырылатын бүл алгашқы
қүжаттар мен табельдердің дүрыс толтырыяуы, лауазымды
түлгалардың қолдарының койылуы мүқият тексеріледі. Соқдай-
ақ бүл қүжатгағы енбек бағасының дүрыс қойылуы олардың
жүмысшылар мең кызметкерлерге еңбекақы төлеу және сыйақы
есептеу қагидаларына сэйкес келуі және шифрларының дүрыс
қойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бүл қүжаттар
бойынша кәсіпорынның жүмысшылары мен қызметкерлеріне
еңбекақы есептеледі.
* ^
Еңбекакының түрлері мен нысандары
Ү
і і щ
/ т
(шормалары)
Жалпы
жүмысшьыар
мен
қызметкерл ер ге
есептелетін
еңбекақы пегізгі жэне қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы- жүмысшылар мен қызметкерлердің нактылы
жүмыста болган уақытына, яғни олардың істеген жүмысьша,
атқарган қызметіне тәленеді. Негізгі еңбекақыга мына төмеңдегі
аталғандар жатады:
304
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы ж эне негіздері
12-тарау.
Ецбек
және еңбекаңы есебі
♦
305
1. Мерзімді және кесімді ецоекацы.
2 Сьійчықтар мен сыйацычар.
3. Үстеме сышыцтар
Қ осы м ш а еңбекацы га - еңбек заңы на сәйкес ш арттарда
каралы п белгіленген.
жүмысшылар
мен қы зметкерлердщ ж ұмы с
істемеген, қы зм ет атқармаган уақы ты на телен етін төлемдер
жатады. Бүіщ ай
төлемдер
қатарына:
1. Жүмысшылар меп цызметкерлердіц ецбек демалысы үшін
төленетт төлемдер.
2. Жұмысшьілар мен цызметкерлердщ мемлекеттік, цо-
гамдыц жүмыстарды атцаргапы үшін төленетін төлемдер,
3. Ж ас сәбилі апачарга берһіетін дшалысца, баланы та-
мсгцтандыру үшт берілетіы узілістерге төленетт төлемдер.
4
.
Жас өстрімдердің цысцартъшап жүмыс уацытына
төленетін толемдер.
5 Жүмысшылар мен цызметкерлердщ кінэсінсіз жүмыстың
тоцтап цалган уацытына төлепетін төлемдер.
6. Тегін көрсетілген немесе тегін бертетін цызметтер мен
заттың щиы.
7. Жогары немесе арпаулы оқу орындарында және басца да
мамандыгын көтеру курсына жіберііген уацытына батанысты
жүмысшылар мен цызметкерлерге толенетіи төлемдері
8. Әскери жиындарт цатысцаны ушгн, сондай-ац дема-
лыс немесе мейрам күндері кезекшілік атцаратын адамдарга
тәленетш төлемдер және тагы да басцалар жатады.
Ө ндіріс гіен қүры лы ста хальгк ш аруаш ы лы гы ны ң басқа да
салалары нда еңбекақы есептеудің ж эне оны төлеудің м ерзім ді
ж эне
кесімді
деп аталатын екі нысаны (формасы ) қолданы лады .
Мерзімді еңбекақы
ж үмы сш ы лар мен қы зм еткердің ж үмыс
істеген уақыты на, сағатгы қ немесе күндік еңбекақы м өлш ері
бойы нш а өнім өндіргеш немесе өндірмегеніне қарам астан, яы ш
оны ң
жүмыста
болган уакытына
төленеді.
М ерзім дік еңбекақы
ондірген өнімі
мен
ісғеген жүмысын
мөлш ерлеуге болмайтын,
яғни
атқарган ж үм ы сы ны ң көлемі мен саньш
анықтау
м үмкін емес
болы п есептелетін инж енерлік-техникалы қ ж үм ы стагы ж үм ы с-
ш ылар мен кызметкерлерге еңбекакы төлеуге негізделген.
2 0 -3 /4 3
Достарыңызбен бөлісу: |
