254 ♦
Вухгалтертк есеп теориясы жэпе иегіздері
11 -т а р а у
Ш1ІДЕТТЕМЕ.1ЕР ЕСЕБІ
П
1
Банк және банктен тыс мекемелер
•А * несиелерінін есебі
Косіпорындар мен үйымдар өздерімщ шаруашылык кызметі
барысыңда меншікті капиталдарымен қатар басқа катыстырылған
(тартылған) капиталдарды да қолданады. Бұл қатыстырылған
капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады, Кез
келген өндіріспен айналысатын ұйым сол өнімді өіщіру үшін
кажетті шикізатгар мен материалдар алганы үшін жабдықтаушы-
мердігерлерінщ алдында міндетгі болса, саудамен айналысатын
үйымдар өзінің сататын тауарларын жеткізіп беруші, яғни кызмет
көрсетуші үйымнын алдында қарыз болуы мүмкін. Тіпті өндіріс-
пен де немесе саудамен де айналыспайтын кәсіпорындардың озі
қарамағында жүмыс істейтш жұмысшылары мен қызметкерле-
ріне олардың істеген еңбегі үшін. сондай-ақ бюджетке түрлі салық-
тар үшш қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мумкін
Қазіргі таңда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктец тыс
мекемелерден, шет елдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмы-
сын жандаңдырып жатқан. сондай-ақ міндеттемелерін шектен
тыс көбейтіп алып. оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай жабылып,
аукдионға сальшьш, сазыльт жатқан уйымдар көптеп кездеседі.
Осы айтьглған міңцеттемелер есебі бухгалтерлік есептегі ең негізгі,
ягни қай саладағы болмасын кәсіпорындардың көкейтесті мә-
селелері екендігі сөзсіз. Кэсіпорындардағы міндеттемелердің есебі
типтж шоттар кестесінің алтьшшы міндеттемелер деп алынатын
бөлім шоттарында есептеліп жургізіледі
Несие - бір заңцы түлганың екінші бір заңды тұлғаға немесе
жеке адамның заңды түлғага әдетге келісілген мөлшерде пайыз,
ІІ-ггщрау. Міидеттемелер есебі
♦
255
*
өсім (процент) алү үшін белгілі бір уақытқа заттай немесе ақшалай
уақытша қаржы беруге байланысты пайда болатын экономикалық
қарым-қатынас ж\'йесі болып табылады
Нарықтык зкономика жағдайында несие коммерциялық және
банктік болып скіге бөлінеді,
Коммерцияльщ несие - бір кәсіпорынның екінші кэсіпорынға
сатқан тауарының кұнынан алынатын толемнің кейінге қалдьь
рылуына байлаьысты туыңдайды.
Еанк несиесі — уйымға ақша түрінде өндірісін үлғайтуға,
агымдағы қызметтеріне байланысты қарыздарын толеу үшін
берічеді.
Несие беру жэне оны кайггару (өгеу) тэртібі тиісті зандарға
сәйкес жэне кәсіпорынның банкімен немесе басқа да несие
бсрушілермен жасалган келісімшарттары негізінде реттеліп
жүргізіледі. Онда несие берілетін объекті, несие беру шарты
мен тэртібі, оның өтелетін (қайтарыл>7) мерзімі, міндеттемесі,
озара қамтамасыз ет> гүрі, пайыздык өсім мөлшерлемелері мен
оның телем тэртібі, екі жақтың жауапкершілігі мен қүқығы, тол-
тырылатын жэне бір-біріне беретін қүжаттарының
тізімі
тагы да
басқалар көрсетіледі.
Кәсіпорындар банк мекемесінен несие сүрамастан бүрын не-
сие алудыцқажеттілігін. оныуақытында каитарудыңмүмкіншілігш,
эрбір коммерциялық банктердің несие беру, етеу, есім пайызы
мөлшерлемелерімен жэне басқадай талаптарымен танысып, алдын
ала шешіп атуы қажет. Банк мекемелері, эдетте несие сүраушы
үйымньщ телем қабілеттілігі жэне қаржы тү:рақтылығы жағдайын
тексереді. Ол үшін кәсіпорыняын тиісті бухгалтерлік ақпаратты
мэлімеггерін альш танысады. Берілетін уақыт аралыгына сэйкес
банк несиесі қысқа мерзімді (бір жьыга дейінгі уақыт) жэне ұзақ
мерзімді (бір жылдан артык уакыт) больш екіге бөлінеді.
Несиенің объективті цажеттілігі - бүл, кэсіпорынның
өңдірістік және сауда айналымы капиталының заңдылықтарына
негізделген.
Бапк мекемелері несиелерінің есебі
Банк несиесі есебі қысқа және үзақ мерзімді несие беру
туралы Қазақстан Республикасьшың Үлттық банк мекемесі
бекітетін «Қысқа жәпе ұзақ мерзімді несие беру ережелеріне» сай
жүргізіледі. Қысқа мерзімді несие ұйымның айналым қаржысын
қүрайтын көздердщ бірі болып саналады,
Нссиелер қайтарымдылык, төлем жэне мерзімділік шарттары
бойынша келісіп, коммерциялық негізде беріледі.
Несие алу үшін кэсіпорындар банк мекемссі басшысының
атына өтініш береді. Бүл өтінішке қосымша өзіне қажетгі несие
сомасы мөлшерін, оның жүмсалатын максаты мен бағытын, өтелу
яғни қайтару мерзімін, сонымен қатар осы несие сомасы арқылы
орындалатьш операциялар үшін жасалған бизнес-жоспар жэне
тагы да басқадай қүжаттар табыс стуі тиіс.
Кәсіпорындар мен үйымдар банктен бірінші рст несие алуы
барысында жоғарыда аталган құжатгармен қоса банкке өздерінің
жаргысын, қүрылтайлық күжаттарының кошірмесін, ттркелу
куэліктерін жэне тағы да басқа құжаттарды табыс етуі керек,
Жалпы
кэсінорындарга берілетін несие
сомасы, банк
мекемесінің жауапты мамандары үйымның өткізген құжат-
тарын тексерщ болганнан кейін, несие бойынша борышты жэне
пайызды қайтару, өтеу үшін кепшдікке сальшған меншік туралы
келісімшарттың орындалутына сэйкес беріледі.
Банк мекемесі
мен несие
алушы кәсіпорын
арасы ңдағы
несиелік қызмет көрсету бойынша келісімшарт бір жылға немесе
одан да үзақ мерзімге жасалады. Егер келісімшарт бір жылдан
артық уакытқа жасалған жағдайда нссие жыл сайын бекітілетш
несиелік келісімшарт негізінде беріледі. Несиелік келісімшарт
баик мекемесімен эрбір
несие
алушы үйым (клиент) үшін жеке-
жеке жасалады
Қысқа мерзімді банк несиелсрі I (бір) жылдан аспайтын
уақытка беріледі (ягни 12 (он екі) айдан артық емес уақытқа).
Кейбір жагдайларда түрлі себептерге байланысты бүндай несие-
нщ мерзімі үзартылуы мүмкін Бірақ ұзартылған мерзімін қоса
есептегенде оның мерзімІ екі жылдан аспауы керек.
Банк несиесі кэсіпорынның, яғни несие алушының есеп
айырысу шоттарындағы қаражатгарының мөлшеріне (көлеміне)
қарамай-ақ беріпеді жэне қолма-қол емес тэртіппен несие
256 ♦ Бухгалтертк есеп теораясы және негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
