К-т; «Негізгі кэдралдар» — дегі аталатын шоттың тиістісі
түріндегі бухгалтерлік жазуда көрсетіледі.
10-тарац Айналы ш а түспейтін активтер ♦ 245
Негізгі куралдарды түгендеу барысында бухгалтсрлік
есепшоттары бойынша жургізілетін операциялар
№
Операциялар
мазмұны
Дебитте-
летін шот
Кредиттелетін
шот
1
2
3
4
1
Тугеадеу
барысьшда
жок болған т п з п
Күрадаарды есептен шығару:
р қалдык қуньтна;
- есепгеліиген
тозу
сомасына.
821
131-134
122-125
122-125
2
Түгендеу барысында жок болған негізгі
қуралдардарга кінэлі адам табы.тіапда
333
727
3
Түгендеу барысыңда бұрын есепке
альшбішан негізгі құралдар табыльш
және олар кіріске алыиганда:
- қалдық құны бойышна;
' тозу сомасына.
121-126
122-125
727
131-134
4.
Күрылыс салушыньщ кұрылыска шы-
іарылған накгылы шьдыны, жабдыхтарды
сагып алуга іиыгарған шыгыны
126
441,451, 452,
681,631-639,
202, 203, 205,
208, 131-134
5.
Негізгі табынды толтыру үшін жас
маддарды, төлдерді багу жэне осіру
шыгындары
126
421-424.431,
441,451,201,
203, 206, 681,
641-643, 671,
631-639, 900,
920 т.б
6.
і
Салынған обьекпнің бастапқы құны-
на кіргізілмейтің шығыадарды есептен
шыгару
821
126
7.
Қайта
бағалау
нәтижесінде
ыегізгі
кұралдар багасьшын өсу і
121-125
541
8.
Қайта
багалау
нәтижесінде
негізгі
күралдар бағасының кемуі
541
121-125
246 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
Соңы
І
2
3
4
9.
Лякталмаған кұрылысшщ істен шыккан
нсгізгі құралдарьш есептен шыгару
842
126
10,
Қайта бағалау негізіңде негізгі күрал-
дардың
тозу
сомасына
енгізілетін
түзетулер
541
131-134
11.
--------
Негізп
күралдарға
(пайдаланагын
жерлеріне қарай) есептелген аморти-
задиялык аударьш сомасы:
- негізгі өңдірісге;
- косымша өндірісте.
935
935
131-134
131-134
10
.
10
.
Материалдық емес активтер есебі
Материалдық
ем ес
активтердің жіктелінуі
м еи
бағалануы
жэне есептеліпуі
Материалдық
есем а к т и в т е р
деп — белгілі бір нақтылы
табиғи пішінІ жоқ, акша немесе зат гүріндегі активтер қатарьша
жатпайтын, бірақ қандай да бір бағаға, қүнға багаланатын
болғандыктан кәсіпорыңға
өнім
өндіруде, тауарларды сатуда,
қызмет көрсетуде, негізгі қүралдарды жалта беруде немесе
әкімшілік қызмет барысында үнемі, яғни ұзак уакыт бойы (бір
жылдан артық уакыт) қосымша табыс (пайда) әкеліп гүрагын
активтерді
айтамыз,
Кәсіпорындарда материалдык емес активтердің қатарына
Лицепзиялыц
келістдерді,
Программалъщ
жабдьщтарды,
Патенттерді, Үйымдастыру шыгындарын, Гудвшіді, Фраичаи-
зингті, Сауда маркаларып, Авторлық құқықты жатқызуға
болады.
Кэсіпорында материалдық емес активтер басқа заңды немесе
жеке түлгалардан сатылып алыну, баскалардың субъсидия
ретінде немесе сыйға беруі барысында, сондай-ақ кәсіпорынның
өз ішінде ойлап табуы негізінде пайда болады.
Объектілерді материалдық емес актнвтердің қатарына кіргізу
(жатқызу) тәртібі және олардың қүрамы белгіленген заңдарға
сэйкес тиісті нормативтік актілерде қарастырылған.
10-тарау.
Айналымга түспейтін активтер
♦
247
Материалдық емес активтер кэсіпорыннын, балансында
бастапкы қіүны бойынша кіріске алъшады. Бұл материалдық емес
активтердің бастапқы құны былайша аныкталады:
- Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың кэсшорьшға
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен
келіп кіріске
алы нған материалдық
емес активтердің бағасы екі жақгы
нақты келісім бойынша бағаланады.
• Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарымсыз),
сый регінде алынған материалдык емес аісгивтер сол
уакыттагы нарықтык баға бойынша бағаланады,
• Басқа заңды түлғалардан, сондай-ақ
ж еке
адамдардан
сатылып алынған материалдық емес азсгивтер, ол обьек-
тілерді сатып алуға жэне оларды пайдалану үшін жұмсалган
ш ы ғындар сомаларынын қосы нды сы бойы нш а бағаланады.
Бұл материалдық емес активтердін баланстық бағасын
аныктаудың
ж алпы әдісі
болып табылады. Бірак кейбір материал-
дық
ем ес
акгивтердің бастапкы құнын аныктаудың ерекшеліктері
бар Бүған мысал ретінде соңғы уақытгарда акдионерлІк коғамдар
мен
жекешелендірілген шарүашылық субъектілерінде жэне басқа
да үйымдарда қолданылып жүрген «Ноу-Хау» деген үғымды
келтіруге болады.
«Ноу-Хау» деп шаруашылық кызметі, яғни пайдаланылуы
барысында субъектіге табыс (пайда) беретін (әкелетін) жаңа
технологиялық шешімдер
мен
жаңалықтарды, қүпия мэліметтерді,
айрықша қүқыктарды,
ягни
жеке тұлғаның озі тапкан ғьшыми
және басқадай жаналығын айтуға болады. «Ноу-Хау» жалпы
«патенж» сияқты болып көрінгенмен одан өзеше больш келеді.
Кэсіпорындар патентті сатып алады, сондықган да ол үшін сатыл
алуға қаржы жүмсалынғандықган оның бастапқы кұны болады.
Көп уақыттарда «Ноу-Хау»-ды кэсіпорынның үлес қосушылары
мен қүрылтайшылары өздерінің үйымдағы жарғылық қорга қосқан
үлесі есебінде береді. «Ноу-Хау» -дың бағасы, яғни бастапқы құны
оны кэсіпорынга кіріске алатын, яғни балансқа алатын уақыттагы
екі жақты нақты келісім бойынша белгіленеді.
Материалдық емес активтердің жоғарыда атальш өткен
түрлерінің бірі «Лицензиялыц келісімдер». Ол белгілі бір заңды
түлғаның бір тауарды өндіру
немесе
сату күқын еюнші бір
Достарыңызбен бөлісу: |
