шыгындардың жиынтығынан тұрады (қүралады). Негізгі қүрал-
дарды тасымалдау кезінде болган ақауларды жоң,теуге кеткен жэне
басқа да қажет болып саналатын шығыңдар активтің бастапқы
құнына кіргізілмей- ол ағымдағы кезеңнің шығыны регінде есепке
алынады Негізгі қүралдын эртурі бойынша оның бастапқы құнына
мынадай шыгыңдар кіргізіледі;
а) жер учаскесінің бастапқы құнына:
Жерді сатып алу бағасы, козғалмайтын мүлік жөніндегі
агентіікке теленген комиссиялық сыйақылар, сатып алу-еату
жөнінде келісімшартгы ресімдеу үшін заңгердің қызметіне төлене-
і ін тол ем жэне ол ү ш ін толенетіі і салықгар м сн ал ымдар. жер д і тиісті
мақсатқа пайдалануға әзірлеуге кеткен шыгындар (үйді бүзғаннан
алынған материалдарды сатудан түскен іүсімді (табысты) алып
тастаганда қалған ескі үйді бүзуға байланысты шыгындар, жерді
тазалау, тепстеу, тағы басқа) енгізшеді (кіргізіледі).
ә) қурші-жаОдықтардың Оастапқы қүнына;
Қүрал-жабдықты сатьш алу бағасы, оны тасымалдауға,
әкелуге, тиеп-түсіруге кеткен шығындар, оның ішінде тасымалдау
кезінде сактандыру, монгаждау. қүрал-жабдыктардың пайдалануға
жарамдылыгын тексеру максатында кеткен шығындар жэне тағы
да басқалар енгізіледі (кіргізіледі).
і\лайда күрал-жабдыктарды монтаждау, тасымалдау кезінде
болған бүліну нэтижесін жөңдеу ушін кеікен сомалар ағымдағы
шығындарга жатқызылады. Егер негізгі күралдар несиеге алынган
болса, ол үнтін төленген пайыз сомасы да ағымдагы шығын қатары-
на жатады жэне негізгі қүралдьщ бастапкы қүнына қосьшмайды.
Ескерту: салынатын немесе салынып жаткан қүрылыс
үніін алынган несиеге есептелген пайыз (проценг) сомасы бүған
жатпайды. Сатып алышан үйлер мен ғимараттардың бастапқы
қүнынашотбойынша сатып аду бағасы, ол үшін толенетін салыктар
мен алымдардың сомасы жэне бүл қүралдардың қүжатгарын рет-
теу барысында заңгерге төленген төлемдер кіргізіпеді.
Кэсшорынның өзі салған \щлер мен ғимараттардын бастапқы
қүнына осы қүрылысты салу үшін кеткен шығындар: материалдар,
жүмысшылар мен қызметкерлерге толенген еңбекақы сомалары,
206
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және иегіздері
10-тарау. Айналымга туспейтін активтер
♦
207
еңбекақы боііынша бюджетке жасалған аударым, альшған несие-
лср үшін еселтелген пайыздар сомасы (ироценттері), заңгерлерге,
архитекторларға төленген төлемдер, қүрылысты салу үшін рүксат
алу барысьшда жүмсалған сомалар мен басқа да кеткен шыгьшдар
енгізіледі.
Кэсіпорындар мен ұйымдар жерді жэне сол жерге салынған
үйлер мен ғимараттарды біртұтас ретівде пайдалануға сатып
алса, онда осы объекішердін бастапқы қүнып бухіалтерлік
есепте эрбір объекзі бойынша бөлір көрсету керек. Себсбі
үйлер мен ғимарагтардың пайдалану мерзімі шектеулі жэне
олар тозады, ал жердің пайдалану мерзімінде шек жоқ, яғни ол
амортизапияланбайтын материалдық актив болып табылады. Егер
бүл жағдайда жер унаскесі ғана пайдалануга алынып. ал үйлер
мен гимараттар бүзылатын болып келісшген болса, онда олардың
қүндары әрбір объекті бойынша жекеленш бөлінбейді
Бүл
жағдайда тек қана жер сатылып алынган болып есептелінеді. Жэне
де оның бастапқы қүны бүл ретте сатып алу багасымен үйлер мен
гимараттарды бүзуга кеткен барлық обьектілердің (жердің жэне ол
жердеп обьекгілерді қоса) шығынының қосындысынан, бүзғаннан
алынған материалдардың бағасын шегеру арқылы анықталада.
Мысалы: кэсіпорын жер учаскесін жэне сол жерде ориаласқап
үй мен қоса 500000 (бес жүз мың) теңгеге сатып алды делік. Ьүл
жерде орналасқан үй бүзылуға тию. Кәсіпорынның оларды сатып
алу барысында төленген шығындары 25000 (жиырма бес мын)
теңге (салық сомасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агенпік пен
шарт жасауіа қатысқан заңгердін қызметінің төлемдері сомасы).
Үйді бүзуга кеткен шығын 40000 (қырық мың) теңге. Бүзғаннан
алынгаң материалдарды сатудан түскен табыс 20000 <жиырма
мын) теңге. Жерді тазалау мен тегістеуте кеткең шығын 15000
(он бес мың) теңге. Осы мэліметгерді қорытындылайггын болсақ,
сатып алынған жердін бастапқы құны 560000 (бес жүз алпыс мын)
тенгені
қүрайды
(500000+25000+40000-20000+15000=560000
теңге). Кэсіпорындар мен үйымдарда негізгі құралдың бастапқы
Қүны былайша анықгалады:
• үлес қосушылар мен қүрылтайшылар непзғі қүралды
жарғьшық қорға өзінің үлееі ретінде санса. онда олардың
қүны қүрылтайшылармен арадағы келісім бойынша,
• үйымдар негізгі құралдарды озі дайындан, ягни жасап
шыгарғанда немесе сатып алған кезде шықкан шығыидардың
нақты сомасы бойьшша;
• үйымдар негізп күралдарды басқа занділ түлғалардан
нсмесе жеке адамдардан тепн алган кезде қабылдау-өткізу
актіеінін мәліметгері бойышна немесе экспертгік (сарап-
тамалау) жолымен.
Нсгізгі
куралдардың ағымдагы қүпы
- бүл кэсіпорьга-
ның белгілі бір уақыттагы (мерзімдсгі), япіи бүтінп күнгі негізгі
қүралының нарықтың бағасы болып табылады.
Негізгі күралдардыц баланстық қүмы
- бүл кэсіпорын-
ның бухгалтерлік есебінде немесе қаржылық есеп беру
ақпараттарында көрсетілген негізгі қүралдардың бастапкы
қүнынан жинақталған тозу сомасын алып тасгағандағы күны
болып табылады
Негізгі күралдардын қалдық (жойылу) қүны
- негізп
күралдың пайдалану мерзімі аяқгалғаннан кейін оны бүзу,
жоюдан алынған іске жарамды бөлшектерінің (материал. металл
сынығы, отын жэне тағы да басқа пайдалануға болатындарының)
қүныпан объектіні есептен шығаруға байланысты жүмсалатын
келешсісгегі (алдағы уақыттағы) шығындарды алып гастау арқылы
аныкталады
Негізіі қүралдардың келісілгеп қүны
- бүл кез келген
екі жактың, ягни негізгі қүралдарды саіушы мен алушының
арасындағы келісілген қүн болып табылады
Бухгалтерлік шсятарда есептелген негізгі күралдардын бас-
тапкы күндары тек мына жағдайларда ғана өзгертіледі:
а) негізгі қүралдардың пайдалы қьпмет атқаратын мерзімін
үзартатындай немесе қысқартатындай оның жалпы жағдайына
әсер ететіндей қосымша күрделі қаржы жүмсалғанда (кеңейткенде,
жаңартқанда және тағы да басқа) немесе шішара бүзғанда,
жойғанда жэне бөлшектегеқце;
ә) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдері бойынша
негізгі қүралдарды қайта бағалағанда.
208
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жвне негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
