«Экономика және басқару» институтының директоры

n – жылдармен есептелетін ақша есептеу кезеңінің ұзақтығы.

1. 
   і (%) = Іж / Р*100%
   
2. 
   і = Іж /Р = і % / 100
   
3. 
   І = Іж * n
   
4. 
   S = Р + І
   
5. 
   Кө = S / Р
   
6. 
   n = g / к
   

7. 
   S = Р ( 1+ n*і )
   
8. 
   S = Р ( 1 + g / к *і )
   

1.9. Дисконттау операциясының формуласы:

1.10. n = S - Р / Р*і

1.11. g = (S - Р / Р*і) * К

1.12. і = S – Р / Р * n

1.13. і = S – Р / (Р * g / к)
3-тақырып: Корпорациялардың негізгі капиталы.

Мақсаты: корпорацияның негізгі капиталының құрылымын және корпорация қаржысын ұйымдастырудағы ролін, бағалау әдістерін анықтау.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мамзұны:

1. Негізгі капитал түсінігі, оның құрылымы және корпорация қаржысын ұйымдастырудағы рөлі.

2. Негізгі капиталды бағалау әдістері.

3. Амортизация, оның аударылуы және негізгі капиталды жаңартудағы рөлі.

4. Корпорацияның инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері, жинақтардың мәні және инвестициялар мен инвестициялық қызметтің экономикалық мазмұны. Инвестициялар түрлері: тікелей (нақты), портфелдік және венчурлық инвестициялар.

Негізгі капитал – бұл негізгі қорды ұзак уақыт аткарылатын материалдық кұндылық бар ретінде бағалау. Ол қаржылық есептемеде негізгі қаражаттар ретінде көрсетіледі. Материалдық-заттай құрамы бойынша негізгі капитал – негізгі қорларды көрсетеді. Негізгі құрал-жабдықтар – қызмет көрсету мерзімі бір жылдан астам материалдық активтер. Яғни олар ғимараттар, жұмыс күші, машиналар мен жабдықтар, өлшеу және реттеу приборлары, есептеу техникалары, өнім және т.б. Негізгі қордың құрамын жіктегенде екі бөлінеді:

•өндірістік;

•өндірістік емес.

•өнеркәсіп;;

•құрылыс;

•ауыл шаруашылыгы;

•көлік құралдары;

•байланыс, сауда;

•басқа да материалдың салалар жатады

. Өндірістік емес негізгі қорға:

•тұрмыстық - коммуналдық шаруашылығы;;

•денсаулық сақтау;

•білім беру;

•пассив;

Актив негізгі қор – олар өндіріске қатысты: машина, құрал-жабдыктар және олар өндіріске, өнімнің (қызмет, жұмыс) саны мен сапасына тікелей әсер етеді.

Пассивті негізгі қор – олар өндіріске қатыспайды, бірақ өндірістік процеске қажетті жақтарын құрайды.

Кәсіпорын негізгі қорлар бойынша шаруашылық айналымын жүргізу үшін мынадай сатыларын қамтиды:

•негізгі қордың тозуы;

• амортизация;

•негізгі қорды толық қалпына келтіру үшін жинақталған қражаттар;

• өндірілген өнімнің көлемі мен сипаты,

• өндірістің техникалық деңгейі,

• мамандандыру және т.б.

Амортизация - негізгі қорлардың құнын олардьң көмегімен өндірілітен тауарлар мен көрсетілетін қызметтер есебінен біртендеп толтыру.Негізгі қор өндірістік процесте:

• натуралды;

• ақшалай нысанда зерделенеді

Натуралды нысандағы құралдардың есебі:

• негізгі қорлардың техникалық құрамын;

• кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын;

• құрал-жабдықтарды пайдалану дәрежесін;

• басқа да мақсаттарды анықтау үшін қажеттілік .

Негізгі қордың ақшалай нысандағы есебі:

• негізгі қордың жалпы мөлшерін, динамикасын, құрылымын;

• амортизациялық аударымдардың есебін;

• дайын өнімді тасымалдау құнын;

• капитал салымдарының және инвестицияның экономикалық тиімділігін

анықтайтын қажеттілік.

Негізгі қорды құндық бағалаудың мынадай түрлері бар:

2. Негізгі қорды толық қалпына келтіру құны – тозу және қайта бағалау есебімен олар ұдайы өндіріс кезеңінде көрсетіледі. Бұл ұқсас материалдарды дамыған жағдайда сәйкес, пайдаланудың тиісті параметрлерін сақтауды көздейді.

Қордың тозуын есепке ала отырып бастапқы және қалпына келтіру құны бойынша бағалы жабдықтардың жоғары өнімділігін және оларды үнемді пайдалану жолдарын қарастыру көзделеді.

3. Негізгі қордың қалдық құны - негізгі қордың бастапқы құнынан тозуды шегергеннен кейін қалған құнды көрсетеді.

Кәсіпорынның жарғылық капиталына енгізілген негізгі қордың бастапқы құны, кәсіпорынның құрылтайшыларымен келісілген ақша бағасы саналады. Бухгалтерлік есепке алынған негізгі қордың құны өзгертілмейді. Негізгі қордың бастапқы құнын тек қана оларға қосымша құрылыс, реконструкция жасалғанда өзгертуге болады. Инфляция байланысты кәсіпорын бір жылда бір рет негізгі қордың объектілерін қайта бағалауға құқығы бар, , яғни нарықтық бағаға сәйкес.

Негізгі қорды тиімді пайдалану келесі көрсеткіштер арқылы анықталады:

1. Қор қайтарымы - негізгі өндірістік қорлардың орта жылдық құнының 1 теңгесіне өткізілетін өнімнің сомасын көрсетеді. (қанша өнім келетіндігін сипаттайды). Ол мына формула бойынша анықталады:

2. Қайтарым қорының кері шамасынан өнімнің қор сыйымдылық көрсеткішін есептеп шығаруға болады, ол өткізілген өнім құнының 1 теңгесіне жұмсалған негізгі өндірістік қорлардың орта жылдық құны көрсетед:

Амортизация ақша түріндегі негізгі қорлардың тозуын көрсетеді. Бұл өндірілген өнімнің өзіндік құнына кіреді, яғни өнімді өткізуден түскен түсімнен амортизациялық аударым ретінде шегеріліп, амортизациялық қорда жиналады. Амортизациялық аударым негізінен қажетті ақша қаражаттарын жұмылдырып, тозып қалған н негізгі қорлардың орнына құрал-жабдықты, ғимаратты сатып алу.

Амортизация келесі әдістердің бірімен есептеледі:

1. 
   Желілік тәсілі
   
2. 
   Қалдықты азайту тәсілі
   
3. 
   Куммулятивтік әдіс
   
4. 
   Өнімнің (жұмыстың) көлеміне үйлесімді құнды игеру.
   

1. 
   Желілік әдісі – амортизация негізгі қордың бастапқы немесе қалпына келтіру
   

2. 
   Қалдықты азайту әдісі – амортизациялық аударымның жылдық сомасы негізгі қордың қалдық құнымен және пайдалы қолдану мерзімінен саналған амортизацияның нормасымен анықталады. Мысалы І. Тәсіл (қарапайым). Кәсіпорын 500 мың теңгеге құрал сатып алды, пайдалы қолдану мерзімі 5 жыл. Бұнда амортизацияның нормасы N_А = 1/5 * 100 = 20%
   

1. Айналым капиталының экономикалық мазмұны және жіктелу.

2. Айналым капиталын ұйымдастыру принциптері, олардың құрамы мен құрылымы.

3. Компанияның өндірістік запастары:

4. Компанияның айналым капиталындағы тиімді қажеттілікті анықтау және осы қажеттілікті анықтайтын факторлар.

5. Меншікті айналым капиталы. Ағымдағы қаржылық қажеттіліктерді үлгілеу.

Өндірістік айналым қоры мен айналыс қоры ауыспалы айналым қаражаттарын үздіксіз қамтамасыз етуде тұрақты қозғалыста болуы тиіс.Осыдан авансты құнның тұрақты және заңды ауысым нысаны пайда тауарларға;

• акшалайдан тауарларга;

• одан кейін өндірісте;

• кайтадан тауарлы және ақшалай .

Корытындысында айналым каражатын береді.

•өндірістік айналым қоры;

•айналыс қоры;

Қалыптастыру көздеріне қарай:

•меншіктік;

•қарыз;

жоспарлау ерекшеліктеріне қарай:

•мөлшерлеу;

•мөлшерлемеу болып бөлінеді.

Кәсіпорын жарғылық қорын анықтағаннан кейін, дербес өндірістік қызметінің мүмкіндіктеріне қарай айналым қаражатының мөлшерін белгілейді.

• Бірінші кезеңде –кәсіпорын ақша қаражаттарын еңбек заттарын, ягни шикізатты сатып алуға жұмсайды. Акша каражаты акшалай нысаннан тауарлы нысанга, акша каражаты айналыстан өндіріске өтеді.

• Үшінші кезеңде -дайын өнім сатылады, айналым қоры өндірістен айналысқа көшеді және қайтадан ақшалай нысанға айналады.

Бұл капиталдың ауыспалы айналымы деп аталады, оны формула түрінде былай бейнелеуге болады:

Қ.Ж

Ж.К. ...Ө...Т...-А....

Мұндағы :

А-капитал;

Т-шикізат;

Қ.Ж-құрал-жабдық

Ж.К- жұмыс күші;

Ө-өндіріс;

Т'-дайын өнім;

А-түсім.

Бірінші топ бойынша айналым қаражатында тұтынылатындардың алдағы жылдағы мөлшері мен өткен жылғы өнім шығындарының өсу қарқыны анықталады.

Екінші топ бойынша тұтынылатындар орташа нақты қалдықтар деңгейіне қарай қарастырылады.

3. Тікелей есептеу әдісі кәсіпорындағы ұйымдық-техникалық даму деңгейіндегі әрбір айналым қаражаты элементтерінің барплық өзгерістерін есепке ала отыырп, тауарлы-материалдық құндылықтарды тасымалдау және кәсіпорындар арасындағы тәжірибелі есеп айырысу жұмыстарын атқаруға қолданылады.Бұл әдіс кәсіпорында өндірілетін өнімнің болашақта еңбек сыйымдылығын неғұрлым азайтуға бағытталған.Ол кәсіпорынның жабдықтау,заң .өнім өткізу, өндірісітк бөлімдерінде,сондай-ақ есептеу және басқа да ішкі құрылымдарында жұмыс істейтін кадрлардың аса біліктілігін талап етеді.
5-тақырып: Корпорация өнімін өндіруге және өткізуге шығындар және оларды қаржыландыру.

Мақсаты: Корпорация шығындарының сыныптамасын анықтап, шығындарды төмендету жолдарын қарастыру.

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мамзұны:

1. Корпораци шығындарының экономикалық жіктелуі.

2. Шығындар деңгейінің көрсеткіштері, олардың төмендету жолдары мен резервтері. өнімді өндіру мен өткізуге шығындары сметасы.
Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокқа сатылатын бағаларына тікелей байланысты болады. Бұдан шығатын қорытынды тауарларды өндіру және оны сатуға кететін шығындарды білу кәсіпорынның шаруашылық жүргізудегі тиімділігінің басты жағының бірі болып саналады.

Шығындар - бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін іске асыру үшін өндіріс факторларының ақшалай түріндегі шығындары. Өндіріс процессіндегі айқын шек қоятын шығындар және олардың маңызы мен практикалық қызметіндегі анықтайтын жесі болып табалады.Кәсіпорын шығындары өндірістік белгісіне қарай 3 түрге бөлінеді;

- Өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін шығындар. Бұл капиталдың ауыспалы айналымы арқылы сатудан түскен ақшалай түсімдер жабатын ағымдағы шығындар;

- Өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кетктін шығындар . Әдеттегідей , бұл жаңа немесе жаңғыратын өнімге жұмсалатын бір жолғы ірі күрделі қаржы шығындары;

- Өндірістің әлеуметтік - мәдени , тұрғын үй, тұрмыстық қызмет көрсету және осыған ұқсас басқа да мұқтаждарға кететін шығындар. Олар негізінде пайданың есебінен бөлінетін арнаулы қорлардан қаржыландырылады.

Өндірістік шығындардың жіктелуі.

Практикалық маңызы болатын ең тұраұты және ауыспалы шығындарға бөлу. Тұрақты шығындар осы кезеңдегі уақыт ішіндегі сомасы өнімді өндіру және оны сатудың мөлшеріне, құрылымына тікелей тәуелді болмайды . Тұрақты шығындарға жататындар ; міндетті заемдық ақылар , есепті төлемдер, ғимараттар және жабдықтардың амортизациясы , сақтандыру жарналары және т.б.

Ауыспалы шығындар - бұл осы кезеңдегі уақытта өнімді өндірудің мөлшеріне және сатылуына тәуелді болмайтын шығындар. Мысалы еңбекақы шығындары шикізаттар , отын , энергия , көлік қызметі және т.б. Тұрақты және ауыспалы шығындардың арасындағы айырмашылықтың елеулі маңызы бар . Тұрақты шығындар керек десе , жалпы алғанда , өндірілмеген өнімге де төленуге тиісті , ал ауыспалы шығындармен кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерту жолымен басқару мүмкін.

Шығындар экономикалық және бухгалтерлік болып ажыратылады. Экономикалық шығындар деп кәсіпорынның ресурстарды пайдаланғаны үшін жеткізушілерге төлейтін төлемдердің барлық түрлерін айтады. Олар екі түрден тұрады; сыртқы (анық немесе ақшалық) және ішкі (күңгірттік немесе өзінен - өзі түсінікті) . Сыртқы шығындар - бұл ресурстарды жеткізушілерге ақшалай түріндегі төлемдері; шикізаттар төлемдер , материалдар , отын , еңбекақы , тозудың , есептеу және т.б.Бұл топтағы шығындар бухгалтерлік шығындарға жатады Кәсіпорынның ішкі шығындары күңгірт өзінен өзі түсінікті сипаттамада болады. Олар кәсіпорын иелерінің қарамағындағы ресурстарды өндірісте пайдаланғанын нақты лап көрсетеді; жерді , ғимараттарды , олардың жеке еңбектері және т.б. үшін кәсіпорын ресми төлемейді.

Кәсіпорынның іс- әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі - өнімнің өзіндік құны.Бұл өнімнің өндіруге және оны сатудағы ақшалай нысанында көрсетілетін шығындардың жиынтығы. Сөйтіп , жалпы өндірістік тиімділігін анықтайды .

Өзіндік құнның экономикалық мазмұны - жұмсалған шығындардың орнын толтыру және соның есебінен өндірілетін барлық элементтердегі жай ұдайы өндірісті , өндірістік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету. Осы арада , кәсіпорынның өзіндік құнының маңызды элементтері;амортизация , жұмсалған материалдық ресурстардың құны , еңбекақы - бұл шығындардың басты статьялары. Сонымен қатар , кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарда іске асырады; өздерінің қызметкерлеріне сыйлық, банктік несиеге процент төлеу әлеуметтік объектілерді ұстау бюджеттен тыс қорларға аударым жарналарын жасау- бұл шығындар кәсіпорынның қосымша шығындарын құрайды.

Өзіндік құн тиімділіктің мынадай маңызды көрсеткіштері;пайда және пайдалылығының деңгейі мен серпінін анықтайды. Өзіндік құнның маңызы оның орындалу функцияларымен анықталады.

1. Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады. Мұның мәнісі , өнімнің өзіндік құны арқылы өндірісі қаражаттарын жұмсауды қамтамасыз етеді.

2. Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізгі болып табылады, оның есепсіз жүргізілуі бағаның құрылуына негіздеме бола алмайды.

3.Өзіндік құнның негізінде пайданы кейбір бұйымдардың пайдалылығын, яғни оларды шығарудың мақсатқа сай екендігін есептеу.

Шығындарды жүйелі түрде төмендету - кәсіпорындардың жұмыс істеу тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында залалды кәсіпорындарды қаржылай қолдау қағидаға жатпайды .

Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын төмендетудің мына төмендегі негзгі бағыттарын айтуға болады;

- ғылыми- техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану ;

- өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру ;

- экономикалық прогрестердімемлекет тарапынан реттеу.

Ғылыми - техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру - бұл бір жағынан өндіріс қуатын шикізат және материалдар оның ішінде отын - энергия ресурстарын көптен - көп пайдалану ал , екінші жағынан тиімді жаңа машиналарды жаңа технологиялық процестерді іске асыру.

Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету - шарушылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр.Тек қанша өндірілгендігінің ғана емес оны өндіруге қанша еңбек жұмсалғандығының да маңызы зор. Мәселенің бұлайша қойвлуы мынаны аңғартады; шикізат пен материалдарды жұмсай отырып немесе машиналар мен механизмдерді пайдалана отырып, шикізаттардың әрбір бөлігін неғұрлым көп өнім алуға әрбір станок пен технологиялық процестердің түсімін өсіруге, шығындарын бұйымдардың өзіндік құнын төмендетіп, кәсіпорындардың пайдасын көбейтуге , өндірістің тиімділігін арттыруға жету керек.
6-тақырып: Корпорациялар табысының құралуы, бөлінуі және қолдану тиімділігі.

Мақсаты: корпорацияның қызметіндгі табыстардың ролін анықтау

Негізгі сұрақтар мен қысқаша мамзұны:

1.Корпорация қызметін қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету мен дамытудағы табыстардың рөлі. Табыстардың жіктелуі және қызметі.

2. Табыс корпорацияның негізгі бағалаушы көрсеткіші ретінде.

3. Өнім, жұмыс және қызмет көрсетуді сатудан түсетін табыс корпорацияны қаржыландырудың негізгі көзі.

4. Таза табыс компанияның қызметінің қаржылық нәтижесі, негізгі экономикалық көрсеткіші ретінде.

Кәсіпорынның нарықтық экономика қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс мен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы тік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады. Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші - бұл табь немесе пайдалардың сомасы. Шетелдік арнаулы әдебиетгтерде "табыстар" ұғымы келесідей түрде анықталады.

"Табыстар дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не болмаса пассивтердің түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады, бұл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі".

"Табыстар - бұл есептк кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы". Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге және әлеуметтік мәселелерді шещу мүмкін емес.

Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең қаржылық нәтижелердің абсолютгі көрсеткіштерінен рады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден тын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен табыс; салық салынғанға дейінгі дағдылы қызме алынатьш табыс; салық салынғаннан кейінгі қызметтен алынатын табыс; төтенше жағдайларда табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық болып табылатъш таза табыс.

жинақталған турде шаруашылық жүргізудің ;ін, жанды жэне затқа айналған еңбектің өнім-көрсетеді. Оны кейбір экономистер экономика-тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жат-Біздің ойымызша, алғашқылардың айтқаны :, өйткені табыстың абсолютті сомасы салынған Іардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүм-бермейді.

Табыстың ролі айтарлықтай арт-_&0зіміз білетіндей жоспарлы-директивті экономика іында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс а) табу кез келген кәсіпорынның мақсатты функ-:ы (қызметі) ретінде төмендетілді. Нарықтық эконо-көшумен табыс (пайда) оның, яғни кәсіпорын-қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара шсқан үш мәселенің шешімін анықгайды: нені, және кім үшін әндіру кереІЯ Табыс табу кез кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты болып қа-ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі істік және әлеуметгік дамуының козі болып табы-і. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың ақталуын және кәеіпорынның өндірістік-техника- базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын ің гигымдағы және күрделі шығындарын өзінің мен» гі қаржы кездерінен жабатындығын білдіреді. Уа-қаржы тапшылығы кезіаде, оларға дегеи қажет-егер бұл ағымдағы шыгындар болса, рлар банкіің мерзімді ссудаларымең және коммерциялы^.

Табыс есебінен, сондай-ақ кәсшорынның бюл алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, дар алдындағы міндеттемелері орындалады. табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық тін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады.

Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тылығын сипаттайды. Табыс бойынша аванс қаржылардың қайтарымдылық деңгейі мен осы порынның активтеріне салынған салымдардың тылығы анықгалады.

Нарықгық экономика жағдайында табыстың ролі^ атқаратын қызметтермен анықгалады. ТМД елдерһ арнайы әдебиеттерде табыс қызметі туралы ма жонінде бірыңғай пікір жоқ. Оған 2-ден 6-ға қызметті жатқызады. Біздің ойымызша, ол тек екі мет атқарады:

1) мемлекеттік бюджет табысының көзі;

2) кәсіпорын мен бірлестіктердің өндірістік әлеуметтік даму көзі.

Функциялардың жэне олардьщ өзара ша дағы бірлігі, табысты шаруашылықгы жург қоғамның, кәсіпорьш ұжымының және әр жұмысі экономикалық мүдделері байланысатын элементі ре көрсетеді. Осыдан табысты құру және бөлу (І мәселелерінің маңыздылығы көрінеді, оның (І шешілуі шаруашылықгы жүргізуші субъектінің дшігінің альшған және оның иелігінде қалатын көлеміне қажетті тәуелділігін қамтамасыз етеді.

Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы келесідей негізгі шарттар қажет болады:

1. Жуықгаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім еңбектің қоғамдық қажетгі шығындарын көрсетуі ол сондай-ақ еңбек өнімділігінің үздіксіз өсуі мен езіндік құнның төмендеуін ескеруі қажет.

2. Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік яұнын анықгау жүйесі ғылыми негізделген болуы керек.

3. Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек және өндірістің дамуы мен оның тиім-дшігін артгыруда ынталандырушы фактор болуы тиіс.

4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының жүйесінде (амортизациялық аударымдар, қаржылық санкциялар, салық салу, акциздер, жал төлемі, дивидендтер, пайыздық мөлшерлемелер, арнайы қорлар, салымдар, пай (жарна) төлемдері, инвестициялар, есеп айырысу нысандары, несие түрлері, валюта және бағалы қағаздар курсы және т.б.) ғана мүмкін.

Бірақ табыстың абсолютгі мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қшметінің тиімділігінің емес, эко-номикалық тиімдщігінің көрсеткішіне жатады. 500 мың теқгелік табыс кәсіпорынның сальшған капиталының мөлшері және қызметінің ауқымы бойынша әр түрлі көлемнің табысы болуы мүмкін. Сәйкесінше бұл сома-ның салыстырмалы деңгейі айтарлықгай деңгейде бір-Дей болмайды. Сондықган да алынатын табысты нақгы бағалау үшін кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипат-тайтын және табыстьшық деңгейін көрсететін рентабель-Діліктің әр түрлі көрсеткіштері жататын табыстылықгың салыстырмалы көрсеткіштері қолданылады.

Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне жүргізуші субъектінің өзі де, мемлекет мүдделі. Сондықган әр кәсіпорында табыстьшықгьщ және салыстырмалы көрсеткіштеріне жүйелі талдау жасау қажет.

Табыстьшық көрсеткіштерін талдау міндеттеріне мыналар жатады:

• табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жс парының орындалуын бағалау;

• таза табыстың қалыптасуының құрамдас элеме терін зерттеу;

• табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анв және сандық өлшеу;

• табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын тенденцияларын зертгеу;

• табыстьщ өсу резервтерін анықтау;

• кәсіпорынның даму перспективасын ескере рып, табысты тиімді пайдалану жөнінде ұсь тар жасау;

• табыстылықтың (рентабельділіктің) әр түрлі коэ фициенттерін және олардың деңгейлеріне етуші факторларды зерттеу.