«Экономика және басқару» институтының директоры

Бухгалтерлік баланс мәліметтер негізінде кәсіпорынның қаржы жағдайының талдау жұмыстары атқарылады. Баланс құрастыру алдында синтетикалық шоттар бойынша есеп регистрларында аналитикалық есеп мәліметтерімен өзара салыстыру жұмыстарын атқарған жөн. Одан кейін Бас кітапта бейнеленген шоттардың қалдықтары бухгалтерлік баланс формасында көрініс табады.Осылайша, кәсіпорынның қаржылық жағдайы бухгалтерлік баланста талданып отырады. Есептің журнал – ордерлік формасы кезінде әрбір шоттың кредиті бойынша айналымды Бас кітапқа журнал – ордерден алып жазады; бөлек шоттардың дебеті бойынша айналымды Бас кітапқа бірнеше журнал – ордерден алып жазады.

Кез- келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып отыратындығы белгілі. Осы операцияларлдың орындалуына ұйымның бухгалтерлік балансының баптарына тікелей әсер етеді. Нақтырақ айтатын болсақ, ұйымдағы әрбір орындалатын операцияға сәйкес баланс баптарындағы сома өзгеріске ұшырап отырады. Бірақ бухгалтерлік баланстың актив пен пассив баптарының теңдігі әрдайым сақталады. Сонымен қатар кәсіпорында әрбір орындалған операциядан кейін жаңадан баланс жасалмайтындығы белгілі және ол мүмкін емес. Себебі ұйымда бір күннің өзінде бірнеше операция орындалуы мүмкін. Тіпті әрбір операция түгіл, күн сайын кәсіпорынның бухгалтерлік балансын жасап тұру үлкен күшті, көп уақытты қажет етеді. Сонымен қатар балансты күнделікті немесе әрбір орындалған операциядан кейін жасап отыру тиімсіз және қажет те емес. Міне осы себептен кәсіпорынның бухгалтерлік балансы белгілі бір уақытқа, яғни, есеп беретін кезеңге қарай ( ай сайын, тоқсан сайын, жыл сайын) жасалып отырады.

6 дәріс: Кіріс және шығыс есебі

Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің № 3 стандартында ашылып көрсетіледі. Бұл- стандарт бағалау әдісі. Есеп саясаты өзгерген кезде және елеулі қателіктер анықталғанда және түзетілгенде қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру мен олардың қаржы есептемелеріндегі баптардың сыныптамасын белгілейді. № 3 БЕС 2003 жылы 17 қаңтарында өз күшін жоғалтты.

№ 5- кестеде ,,KEGOC’’ ААҚ-ның 2003 жылғы жартыжылдық кіріс пен шығыс жайлы есебі көрсетілген.

Кіріс пен шығыс туралы есеп беруде мынадай баптар ашылып көрсетіледі:

• 
  негізгі қызметтен (өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді сатудан) алынған табыс;
  
• 
  сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны;
  
• 
  жалпы кіріс;
  
• 
  кезең шығындары. Оған енетіндер: жалпы және әкімшілік шығындары, проценттерді төлеу шығындары, сату жөніндегі шығындар;
  
• 
  негізгі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  салық салуға дейіңгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  табыс салығы;
  
• 
  салық салудан кейіңгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  төтенше жағдайлардан алынған кіріс немесе зиян;
  
• 
  таза кіріс немесе зиян;
  

Стандарт т-тенше жа5дай деп аталып жүргендерге түсінік береді.Бұл кәсіпорынның әдеттегі қызметінен ерекшеленетін оқиға немесе операция. Яғни олар жиі қайталанбайды немесе тұрақты болып отырмайды. Төтенше жағдайда кірістің немесе зиянның мәні мен соммасын түсіндірме жазуларда бөлек ашылып көрсету керек.

Стандарт сондай – ақ тоқтатылған операцияға анықтама береді.

Бұны тоқтатылған операциялар бойынша кәсіпорын: филиалының сатылуымен немесе таратылуымен түсіндіруге болады.

Түсіндірме жазуда мыналар ашылуға тиіс: тоқтатылған операцияның мәні, тоқтатылған операцияның сомасы мен географиялық ауданы, операцияның нақты тоқтатылған күні , операцияны тоқтатудың әдісі (сату немесе тарату және олардың есебі), тоқтатылған операциядан алынған кіріс немесе зиян , өнімдерді сатудан немесе есепті кезендегі кәсіпорынның әдеттегі қызметінен алынған кіріс немесе зиян.

Стандарт бағалауды өзгертудің әдістерін және олардың кіріске немесе зиянға әсерін қарастырады. Есептік бағалаудағы өзгерістің нәтижесі таза кірісті немесе зиянды анықтаған кезде мыналарға қосылады:

- есепті кезеңге, егер өзгеріс осы кезеңге ғана әсер етсе;

- өзгеріс болған есепті кезенге және келесі есепті кезеңге, егер өзгеріс оларға да әсер етсе.

Кірістер мен зиянға әсер ететін есептік бағалаудағы өзгерістердің мәні мен көлемі де түсіндірме жазуларда көрсетілуге тиіс.Сонымен қоса стандартта елеулі қателіктер мен олардың шаруашылық қызметіне әсері қарастырылады. Елеулі қателік дегеніміз есепті кезеңде анықталған, маңыздылығы соншалық, тіпті бұрынғы жылдардың қаржылық есептемелері жарамсыз деп санауға әкеп соқтыратын бұрынғы жылдардың қателіктері. Бұрынғы жылдардың қаржылық есептемесін жасау кезінде жіберілген қателікке жасалған түзетудің соммасы есепті кезеннің кірісіне немесе зиянына екі әдіспен қосылады:

• 
  бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосынөзгерту жолымен;
  
• 
  есепті кезеннің таза кірісіне немесе зиянға енгізу жолымен, бұл орайда түсіндірме жазуларда мыналарды ашу керек:
  

Қателіктің бұрыңғы жылдардың кірісіне немесе зиянына қалай әсер еткенін көрсету үшін қосымша ақпарат кесте түрінде тапсырылуы мүмкін.

Есеп саясаты Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі депортаментінің талабы бойынша немесе егер мұндай өзгерту неғұрлым дұрыс ақпарат алуға мүмкіндік жасайтын болса, кәсіпорынның өзі өзгертуі мүмкін. Есеп саясатын өзгерту нәтижесінде туындаған түзету соммасы бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосын өзгерту жолымен есеп беруде көрсетіледі және есепті кезеңнің таза кірісін немесе зиянын анықтаған кезде ескеріледі. Егер есеп саясатындағы өзгерістер есепті кезеңге, алдыңғы кезеңге және кезекті есепті кезеңдерге елеулі түрде әсер етеін болса, онда түсіндірме жазуларда есеп саясатының өзгеру себебі, есепті кезең және әрбір бұрынғы кезеңдер үшін түзету соммасы, таза кірісті немесе зиянды анықтаған кезде ескерілген түзету соммасы, қайта есептелген салыстырмалы деректер немесе олардың қайта есептеудің мүмкін болмау себептері ашылып көрсетіледі.

«Өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыс» бабы бойынша бухгалтерлік есептің Ұлттық Стандартына сәйкес танылған шот кредиті 6010 «Дайын өнімдерді тауарлар, жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс» бойынша айналым қорытындысы тияқты тауарды, жұмыс, қызметті сатудан түскен түсім көрініс табады. Мұндағы есеп беруде тауарлы материалдық қорын өткізуден, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен түскен таза түсім, сыйақы, процент, дивидент, гонорар түрлерінде алынған табыстар, негізгі қызметке байланысты рентадан, қосымша құнға салықты азайтудан, салықтар акцизінен және міндеттемелерден, сондай-ақ қайтарылған тауар құнынан, бағаны арзандатудан, сатушының сатып алушыға ұсынатын сату жеңілдіктерінен түсетін табыс көрсетіледі.

Таза түсім көрсеткіші мыналарға тең болуы мүмкш:

• мәміле келісімшартымен анықталған сомаға;

■ шоттарды ұсыну күннен әрекет ететін және жөнелтілген өнім, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін төлемнің не болмаса қаражатты валюталық шотқа немесе субъектінің валюталық кассасына есептеулер басқа есеп айырысу құжаттарымен Қазақстан Республикасы ¥лттық банк бағамы бойынша шетелдік валютаны теңгемен қайта есептеу жолымен аныкталатын сомаға.

Жазуларды тексеру және ақпаратты алу процесінде түзетуге жататын мына қате жазулар анықталуы мүмкін.

1. Субъект тауарды үстеме бағамен сатудан алған, түсім ретінде көрініс тапқан коммерцияльтқ сыйақы түріндегі ақшалай каражат.

Түзетілетін жазулар:

■ есептік кезең операциясы бойьшша тауарларды сатудан түсетін түсім ретінде алынған процент сомасы «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

1250 «Алу шоты» шот дебеті

6010 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс» шот кредиті;

■ қосымша кұнға салынатын салық сомасы «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

3130 «Қосымша құнға салық» шот кредиті;

■ алынған процент сомасы көрініс табады:

1270 «Есептелген сыйақы» шот дебеті

6120 «Сыйақы түріндегі табыс» шот кредиті.

2. Есептік кезең операциясы бойынша түсімнің шоттық қатесінің нәтижесіндег кемітпе (заниженная) түзетіледі:

■ кемітілген түсім сомасы көрініс табады:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

6010 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс» шот кредиті;

■ Түсімдегі ҚҚС сомасына:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

3130 «Қосымша құнға салық» шот кредиті;

■ өткен жыл операциясы бойынша кемітілген түсімнен алынған сома көрініс табады:

1030 «Ағымдық шоттағы ақша» шот дебеті

6230 «Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай табыс» шот кредиті.

3. Мәміле аяқталған күні шартты ақша бірліктерімен бағаланатын міндетемелерден түсетін түсім көрсетіледі:

■ мәміле аяқталған күні келісімшарқа сәйкес бағадағы түсім сомасы көрсетіледі: 301 «Алу шоты» шот дебеті

6010 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс» шот кредиті;

■ шетелдік валютаға қатысты теңге бағамын төмендетпеуден ақшалай қаражат алу (мәміленің аяқталған) күні мәміле бағаларының арасындағы айырмашылық «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

6010 «Дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс» шот кредиті

■ айырмашылық сомасындағы ҚҚС «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

3130 «ҚҚС» шот кредиті;

■ жағымды бағамдық айырмашылық сомасы «қызыл түзетпе» әдісімен тузетіледі;

■ сату шығындарының сомасы «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

6010 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс» шот кредиті;

■ сату шығындары «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

7110 «Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу шығындары» шот дебеті

1030 «Ағымдық шоттағы ақша», 1210 «Алу шоты» шоттар кредиті;

^я көрсетілген шығындардағы ҚҚС «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

633 «ҚҚС» шот кредиті.

5. Сатушы-субъектілерге сатып алушыларға қойылатын шарттарды сақтамау туралы мәміле бойынша жеңілдіктер беріледі:

■ жеңілдіктер сомасымен түсім қайта есептеледі:

1210 «Алу шоты» шот дебеті

6010 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс» шот кредиті;

■ осы сомадағы ҚҚС сомасына:

6010 «Алу шоты» шот дебеті

3130 «ҚҚС» шот кредиті;

1280 «Талапхат бойынша есеп айырысу» шот дебеті

1210 «Алу шоты» шот кредиті.

«Сатылған өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны» бабы бойынша БЕС 7 «Тауарлы-материалдық қор есебі», оның ішінде шығын құрамы мен жіктелуін (классификация) қалыптастыруға сәйкес субъект қызметінің өзіндік ерекшелігін ескерумеы қалыптаскан, сатылған өнімдердің, тауарлардың, жұмыс, қызметтің өзіндік құны көрініс табады.

Бұл көрсеткіш мына көлемдерде өнімдердің өзіндік құнға бағалау ідісіне байланысты бағалануы мүмкін:

■ тікелей шығын;

■ толық нақты өзіндік құндар;

■ мөлшерлі (жоспарлы) өндірістік өзіндік құндар;

■ шикізат, материалдар жіне жартылай өңделген өнім құндары.

Коммерциялык қызметтен (сауда, делдалдық және т.б.) айналысатын субъект осы

жолдар бойынша осы есептік кезеңде сатылған тауарларды сатып алудың өзіндік құнын көрсетеді. Мұнда бұл құн таңдап алынған есептік саясатқа және ФИФО, ЛИФО, орташа өлшенген өлшенімді және өзіндік ерекшелікті сәйкестендірудің (идентификаңия) бағалау әдістерімен БЕС 7 «Тауарлы-материалды қор есебіне» сәйкес қолданылуын ескерумен анықталады.

Материалдық өндіріспен шұғылданатып субъектінің есептік кезеңнің соңында өнімді өткізу бойынша шығындары мына баптарға жатқызылады: 900 «Негізгі өндіріс» шот дебеті

7110 «Тауарларды (жұмыс, қызмет) сату шығындары» шот кредиті.

Бабы «Жалпы табыс» («жалпы маржа»).

«Жалпы табыс» бабы бойышпа өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыс пен негізгі қызметтен сатылған өнімдердің (жұмыс, кызмет) өзіндік құны арасынадағы айырмашылық ретінде алынған сома көрсетіледі.

Бап «Кезең шығындары».

«Кезең шығындары» бабы бойынша тауарлы-материалдық қорының өзіндік құнына кірмеген, субъектінің есептік саясатына келтірілген шығын тізбесіне және өнімніе өзіндік құнына қосылмаған шығынды қалыптастыру бөлігіндегі ҚЕҰС «Тауарлы-материалдық қор есебі», сондай-ак субъект қызметінің ерекшеліктерімен және өзіндік ерекшелікке сәйкес анықталатын шығындар көрсетіледі.

Кезең шығындарына 7110 «Тауарды сату шығындары», 7210 «Жалпы және әкімшілік шығындар» және өнімнің өзіндік құнына қосылмайтын, 5510 «Қорытынды табыс (залал)» шотына қорытынды табысты кемітуге жаткызылып, есептік кезеңнің соңында есептек шығарылатын 7310 «Сыйақы түріндегі шығындары» жатады.

Бухгалтерлік жазуларды тексеру және ақпаратты алу процесінде түзетуге жататын мына деректер аныкталады.

Шаруашылық жүргізуші субъект көліктік-дайындау шығындарын өнімді өткізу шығыны ретінде есептен шығарады:

■ көрсетілген шығындар шеттетіледі (сторнируются):

7110 «Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу шығындары» шот дебеті

3310 «Төлем шоты» шот кредиті;

■ мына өткізбелерді (проводка) жасау керек:

1210 «Шикізат және материал» шот дебеті

3310 «Төлем шоты», 3350 «Еқбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу», 3150 «Әлеуметтік салық» шоттар кредиті

Кезең шығындары жалпы табыстан шегеріледі, нәтижесінде «Негізгі қызметтен табыс (залал)» бабын аламыз.

«Негізгі емес қызметтен табыс (залал)» бабы бойынша процент, дивидент, айналымдағы құнды қағаздарды қайта бағалаудан роялти және т.б. түрінде табыс түсіретін субъектіге тиесілі тіркелген (айналыстан тыс) активтерді тапсырудан алынған негізгі емес қызметтен түсетін табыстың (залалдың) сальдоланған нәтижесі көрсетіледі.

«Әдеттегі кызметтен табыс (залал)» (маржиналдық табыс) бабы бойьшша негізгі қызметтен түсетін табыс (залал) және иегізгі емес кызметтен түсетін табысты (залалды жиынтықтаумен анықталатын, салым салынатын дейінгі табыс көрсетіледі.

«Корпоративтік табыс салымы» бабы бойынша ҚЕҰС «Табыс салығы бойынша есепке» сәйкес есептелетін сома көрсетіледі. Төлеуге жататын табыс салығының шығыны былай анықталады: салық салынатын табыс (бухгалтерлік табыс +, - ұдайы айырмашылық +, - уакытша айырмашылык) ағымдық кезеңде әрекет ететін салық мөлшерлемесін көбейтіледі. Содан соң алынған нэтижеге +, - мерзімі ұзартылған сальгқ (үнемдеу) (алдағы кезеңдегі табыс салығының мөлшерлемесіне көбейтілген айырмашылық сомасы) мерзімі ұзартылған салық шығьшын (үнемдеу) аламыз. Төлеуге жататын (ағымдағы) табыс салығының шығынына +, - мерзімі ұзартылған табыс салығының шығыны (үнемдеу) табыс салығының жалпы шығыны (үнемдеуін) аламыз.

«Салық салудан кейінгі әдеттегі қызметтен түсетін табыс (залал)» былай есептеледі: негізгі қызметтің табысына (залалына) негізгі емес кызметтің табысы-(залалын) қосамыз және бұлардың қосындысынан болатын нәтижеден заңды тұлғаның табыс салығын шегереміз (азайтамыз, яғни минустаймыз). Алынған нәтижеге төтенше жағдайдан (чрезвычайных ситуаций), тоқтатылған операциядан түсетін табыс (залал) қосылады, содан сон «Таза табыс» бабына керекті мәліметтерді ала аламыз.

Тақырып 8. Ақша құралдарының қозғалысы

№21 ҚЕХС «Айырбасталатын валюта курсының өзгеруінің әсері».

Нақты методикалық нұсқаулар бухгалтерлік есептің методалогиялық департаменті және ҚР-ның қаржы министрлігімен шығарылған. Оның мақсаты «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы ҚР-ның заңын іске асыру және ҚЕХС №21 «Айырбасталатын валюта курсының өзгеруінің әсерін» іс жүзінде қолдануына көмек көрсету.

Мақсаты, мәртебесі және қолдану ортасы.

1. 
   Берілген методикалық нұсқаулар ҚЕХС №21 «Айырбасталатын валюта курсының өзгеруін» іс-жүзінде қолдану үшін арналған;
   
2. 
   Берілген методикалық нұқсаулар қолданылады: а) шетелдік валютадағы операцияларды есептеу үшін, өндірістік құралжабдықтардан басқа;
   
3. 
   Есеп беретін ұйымның қаржылық есеп беруіне шетел қызметінің қаржы жағдыйының нәтижесін және аударуын кіргізуі, және де қаржылық есеп беру ұйымының валюта есеп беруіне аударуы;
   

Ассоциацияланған ұйым – қызметіне бас ұйым нақты әсер ететін, бірақ бірікпеген және еншілес емес ұйым. Әсер ету белгілері – 20-50% акцияға меншік ету, дауыс құқығымен бірге дитекторлар кеңесінде уәкілдік ету.

Есеп беру валютасы – қаржылық есеп беру көрсетілген валюта.

Топ, ұйымның бірігуі – бір ұйым басқа ұйымдарды бақылайтын,екі немесе одан да артық ұйымдардан тұратын топ.

Монетарлық статьялар – қаржылық құралдар, сонымен қатар анықталған сомаларды төлеу немесе оларды алу туралы активтер мен міндеттемелер.

Шетелдік қызмет – бұл еншілес немесе бас ұйым беретін ұйымның бөлімі немесе бірлесіп қызмет ететін ұйымның елде олардың қызметінің орындалуы.

Шетелдік валюта – берілген ұйымның валютасынан басқа кез-келген валюта.

Курстық айырмашылық – есеп берулердугі көрсетілген шетелдік валютаны басқа валютаға ацырбастағанда болатын айырмашылық.

Есеп беру күніне курс – есепті кунде айырбасталатын валютаның ағышдағы курсы.

«Спот» курсы – жылдам немесе дереу жасалатын операцияға айырбасталатын курс.

Әділ құны – жақсы танысқан, тәуелсіз екі жақ арасында осылай оперыцияны жасауға дайын активті айырбастауға немесе міндеттемені орындауға болатын сома.

Өлшем валютасы - өзінің қызметін жүзеге асырып, алатын ұйымның және ортадағы негізгі валютасы.

Шетелдік қызметке салынатын таза инвестициялар – есеп беруші компанияның шетелдік қызметінің таза активтеріндегі үлесі.

Өлшем валютасы.

Өлшем валютасы – бұл таурлар мен қызметтердің сату бағасына әсер ететін, сонымен қатар еңбек және материалдардың құнына әсер ететін елдің валютасы.

Валюта өлшеміне әсер ететін факторлар:

1. 
   қаржылық қызметтен түсетін қаржының түсуі.
   
2. 
   еңбек, материелдық және бақа да шығындарға негізгі әсер ететін валюта.
   

Айырбасталатын курс бойынша шетелдік валютадағы бастапқы операциялар – операция болған күнгі валюта өлшемінен көрсетілуі керек. Операция болған күн – берілген операция ҚЕХС–на сәйкес қаржылық есеп беру күнінде көрсетілуі керек.

Мысалы: 1 қаңтарда «М» ұйымы шетелдік клиентке қызмет көрсетті, 1000$ несиеге берді.ҚҚС 15% ескере отырып, айырбас курсы 1$=130 тг құрады.

Ұйымның бухгалтерлік есебінде бұл операция былай көрсетіледі:

Д – т Дебиторлық бережоқ 130.000

К – т Қызмет көрсетуден табыс 113.044

К – т ҚҚС төлеуге 16.956

1 ақпанда операция бойынша есеп АҚШ долларында жүргізілген. Айырбас курсы өзгерді және 125 теңгені құрады – 18.

Ұйымның бухгалтерлік есеп беруінде ол былай көрсетіледі:

Д – т Есеп шотындағы ақша 125.000

Д – т Курстық айырма бойынша шығындар 5.000

К – т Дебиторлық бережақ 130.000

Монетарлық статьялардан пайда болатын курстық айырма есеп беретін ұйымның таза инвестицияның немесе шетелдік қызметтің қаржылық есеп беруінде табыс немесе шығын есебінде мойындалуы керек.

Консалидацияланған қаржылық есеп беруде, шетелдік қызмет еншілес ұйым ретінде есептеледі. Мұндай курстық айырма жеке капиталдың бөлек компоненті ретінде қаралуы керек және берілген таза инвестициялардың іске асуы кезінде табыс немесе шығыс есебінде мойындалуы қажет.

Мысалы: «А» ұйымы шетелдік еншілес «М» ұйымын құрды. Еншілес «М» ұйымының таза активтерінің құны 1 қаңтарда 300.000 $.

10000$ еншілес ұйымның акционерлік капиталы болып табылады, ал қалған 200000$ ішкі топ несиесі. Берілген несие еншілес ұйымға таза инвестициясының бөлігі ретінде қаралуы керек, ал оған қатысты курстық айырма жеке капиталдың өзгеруі құрамында қарастырылады. Егер еншілес ұйымның құрылу күніне айырбас курсы $1=135 тг, есепті күнге ол $1=137тг құрады, онда оның қарыз құны келесідей өзгерді:

$200.000* (137тг - 135тг)=400.000тг

400.000тг сомасындағы курстық айырма «А» ұйымының меншікті капиталдың бөлек компоненті ретінде есептеледі.

Аздық үлесі.

Шетел қызметінде аздық үлесі табыс (шығыс) бөлігі бухгалтерлік балансының консолидацияланған «аздық үлесіне» жатады. Мысалы, егер аздық үлесі шетелдік ұйымда 30% құраса, онда 30% осы ұйымға жататын курстық айырма әрбір есепті кезең үшін аздық үлесіне апарылуы керек.

Мысалы: Бас «А» ұйымы еншілес шетелдік «Б» ұйымының 70% акциясын иеленеді. Еншілес шетелдік «Б» ұйымының таза активтерінің құны 10 млн 8 құрады. Есепті кезеңге саудалық операциялар жасалмаған.

Айырбас курсы құрады:

1 қыңтарда - $1=132 тг

31 қаңтарда - $1=137 тг

Курстық айырма

10 млн 8*(137 тг – 132 тг)=50 млн тг

Бас «А» ұйымына 70% еншілес «Б» ұйымының акциялары жатқызылған соң 35 млн тг (50 млн тг * 70%) курстық айырма меншікті капиталдың бөлек компоненті ретінде есептеледі, ал қалған 15 млн тг «аздық үлеске жатады».

Шетелдік қызметтің шығуы.

Шетелдік қызмет шыққанда курстық айырманың барлық самасы, меншікті капиталының бөлек компоненті ретінде есептеленген пайда және шығын есебінде табыс және шығыс ретінде мойындалады.

Мысалы, шетелдік ұйым 600.000$ сатылады. Оның акционерлік капиталы 85.000$, бөлунбеген пайдасы 450.000$ және курстық шығыны, меншікті капиталдың бөлек компоненті ретінде 90.000$.

Ескерту: жоғарыда аталған үш көрсеткіштің сомалық мағынасы таза активтердің қунына эквивалентті болады, егер жеке капитал құрылымында басқа компонентер жоқ болса.

Шығудан табыс:

$ 600.000-($ 85.000+$ 450.000-$ 90.000)=$ 155.000

Табыс валюта есебінде «спот» курсымен операция болған кунінде қайта есептеледі.

Шетелдік қызмет бөлшектеп шықса,оның пайдасы немесе шығынына жинақталған курстық айырманың пропорционалды бөлігі кіргізіледі.

Мысалы, шетелдік «Б» ұйымының 20% 250.000$ құрылған. Оның акционерлік капиталы 100.000$ құрады, бөлінбеген пайдасы 14.000.000$ және меншікті капиталдың бөлек компоненті ретінде курстық пайдасы – 50.000$

Шығудан шығын:

$ 250.000-20%($ 100.000+$ 14.000.000+$ 50.000)=$ 60.000 (шығын)

Шығын валюта есебінде «спот» курсы бойынша операция болған кунге қайта есептеледі.

Шетелдік ұйымының баланстық құнының шегерім есебінен шығарылуы бөлшектеп шығару болып саналмацды. Сондықтан бұл жағдайда курстық айырмадан болған ешқандай уақыты өтіп кеткен пайданың немесе шығынның бөлігі есептен шығару уақытында мойындалмайды.

Ұйымның қаржылық есеп беруінде келесі ақпараттар ашылуы керек:

1. 
   Әділ құны бойынша есептелетін құнның табыс немесе шығыс ретінде өзгеруі көрсетілетін қаржылық құралдардан пайда болатын курстық айырмадан басқа, кезеңдегі таза табысқа немесе шығынға кіргізілген курстық айырма сомасы.
   
2. 
   Меншікті капиталдық бөлек компонентінің таза курстық айрмасы, және кезең басы мен аяғына курстық айырма сомасын салыстыру.
   

Есепті күннен нейінгі болатын валюта курсының өзгеруінің әсери нақты ашылу керек, себебі қаржылық есеп беруді қолданатындар дұрыс баға және шешім қабылдай алмайды.

Сонымен қатар ұйымның валюталық тәуекелдерді басқару қатынасындағы саясаты ашылуы дұрыс.