«Экономика жəне басқару факультеті»

Үшінші  түрлі  өзгерістер  баланстың  «Активтер»  бөлімінде    де  «Меншікті  капитал»  немесе 

«Міндеттемелер»  бөліміні  де  қамтиды.  Екі  бөлім  де  белгілі  бір  сомаға  көбейеді  Мұндай  операциялардың 

нəтижесінде  баланстың «Активтер» бөлімінің де «Меншікті капитал» немесе «Міндеттемелер»бөлімінің де 

жалпы қорытындысы көбейеді.  

Төртінші  түрлі  өзгерістер  керісінше  баланстың  «Активтер»  бөлімінде  «Міндеттемелер»  немесе 

«Меншікті капитал» бөлімін де  азайтады. Ол операциялардың нəтижесінде баланстың жалпы қорытындысы 

азаяды.  

Қорыта  айтқанда,  əрбір  орындалған  шаруашылық  операциясы  кем  дегенде  екі  бабына  əсерін 

тигізеді(өзгертеді).  Кейбір  операциялар  баланстың    тек  «Активтер»  бөлімін  де  өзгертеді,  ал  кейбіреулері 

«Активтер»  бөлімін  де    «Меншікті  капитал»  немесе  «Міндеттемелер»бөлімін  де  өзгертеді,  бірақ  төмендегі 

баланстық тепе-теңдік тұрақты сақталады:  

АКТИВТЕР=МЕНШІКТІ КАПИТАЛ + МІНДЕТТЕМЕЛЕР 

 

Мысалы:  

01 қаңтар 2009 ж. –  31 желтоқсан 2009ж кезеңіне 

БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС 

            мың теңге                                                                  

АКТИВТЕР 

Код 

Есеп беру 

кезеңінің соңы 

Есеп беру 

кезеңінің 

басы 

1 

2 

3 

4 

 

010 

 

 

73047,8 

011 

 

- 

012 

 

20839,6 

013 

 

98948,6 

014 

 

2270 

015 

 

- 

016 

 

13129 

І. Қысқа мерзімді активтер 

Ақша қаражаттары 

Қасқа мерзімді қаржы инвестициялары 

Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 

Қорлар 

Ағымдағы салық активтері 

Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер 

Өзге қысқа мерзімді активтер 

Қысқа мерзімді активтердің барлығы 

100 

 

208235 

 

020 

 

 

- 

021 

 

- 

022 

 

- 

023 

 

- 

024 

 

675678,6 

025 

 

- 

026 

 

- 

027 

 

1143,3 

028 

 

- 

029 

 

- 

ІІ. Ұзақ мерзімді активтер 

Ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары 

Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек 

Үлестік қатысу əдісімен есепке алынатын инвестициялар 

Жылжымайтын мүлікке инвестиция 

Негізгі құралдар 

Биологиялық активтер 

Барлау жəне бағалау активтері 

Материалдық емес активтер 

Кейінге қалдырылған салықтық активтер 

Өзге ұзақ мерзімді активтер 

Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 

200 

 

676821,9 

Баланс (100 жол+ 200 жол) 

 

 

885056,9 

 

 

 

МІНДЕТТЕМЕ ЖƏНЕ КАПИТАЛ 

Код  

Есеп беру 

кезеңінің соңы 

Есеп беру 

кезеңінің 

басы 

1 

2 

3 

4 

 

030 

 

 

- 

031 

 

0 

032 

 

102,4 

033 

 

3287,4 

ІІІ. Қысқа мерзімді міндеттемелер 

Қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері 

Салықтар бойынша міндеттемлер 

Басқа міндетті жəне ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер 

Қысқа мерзімді кредиторлық берешек 

Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері 

034 

 

1143,4 

 

МІНДЕТТЕМЕ ЖƏНЕ КАПИТАЛ 

Код 

Есеп беру 

кезеңінің соңы 

Есеп беру 

кезеңінің 

басы 

1 

2 

3 

4 

035 

 

101898,6 

300 

 

106431,8 

 

 

040 

 

 

 

- 

041 

 

- 

042 

 

- 

043 

 

- 

400 

 

- 

 

050 

 

362816,9 

051 

 

- 

052 

 

- 

053 

 

- 

054 

 

- 

055 

 

415808,2 

056 

 

- 

Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер 

Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы 

 

IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер 

Ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелері 

Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек 

Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері 

Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер 

Ұзақ мерзімді міндеттемелрдің барлығы 

 

V. Капитал  

Жарғылық капитал 

Төленбеген капитал 

Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар 

Эмиссиялық кірістер 

Резервтер  

Бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал) 

Аздық үлесі 

Капиталдың барлығы 

500 

 

778625,1 

БАЛАНС (300 жол + 400 жол + 500 жол) 

 

 

885056,9 

 

 

4  Дəріс : Екі жақты жазу жəне бухгалтерлік есеп шоттары 

 

4.1. Бухгалтерлік есеп шоттары, құрылысы, мазмұны жəне екі жақты жазу  

4.2.Синтетикалық жəне аналитикалық шоттар  

4.1.-сұрақ 

Шаруашылық жүргізуші субьектілер активтерінің  құрамы мен олардың құралу көздерін өзгертетін 

шаруашылық операцияларының ағымдағы есебін жүргізу үшін бухгалтерлік шоттар жүйесі пайдаланылады.  

Шоттар дегеніміз – шаруашылық операцияларының кəсіпорынның  активтері мен олардың құралу 

көздерінің экономикалық мазмұны жағынан біртекті обьектілері бойынша жүйелеп топтастыру тəсілі.  

Балансқа қатысты шоттар активті жəне пассивті болып бөлінеді.  

Кəсіпорынның  қаржылық  ресурстарының  (активтерінің)  əрбір  жекелеген  түрлерінің  бары  мен 

олардың қозғалысының есебін жүргізу үшін пайдаланылатын шоттарды активті шоттар деп атайды.  

Кəсіпорынның  қаржылық  ресурстары  (активтері)  құралу  көздерінің  əрбір  жекелеген  түрлерінің 

бары  мен  олардың  қозғалысының  есебін  жүргізу  үшін  пайдаланылатын  шоттарды  пассивті  шоттар  деп 

атайды.  

Кəсіпорында  орындалған  шаруашылық  операциялары  бухгалтерлік  есеп  шоттарында  екі  жақты 

көрініс    табады.  Ол  үшін  бухгалтерлік  есеп  əдісінің  негізгі    элементтерінің  бірі  қосарлы  (екі  жақты)  жазу 

тəсілі  қолданылады.  Қосарлы  (екі  жақты)  жазу  деп  –  орындалған  шаруашылық  операциясының  бір 

мезгілде бірдей сомаға екі шотта көрініс табууын, яғни бір шоттың дебетінде, екінші кредитінде жазылуын 

айтады.  

1.  Синтетикалық есеп шоттары құрылысы:  

 

Дебет   1310 « шикізаттар мен материалдар» 

 

 

Кредит 

 

 

 

 

 

Дебет     1420  «Орны толтырылуға тиісті қосылған құн салығы»      Кредит