Эем-нің негізгі функционалдық элементтері, I бөлім

5
күрделі  болып  келеді.  Дербес  компьютерлерде,  МИНИ  және  микро  ЭЕМ-дерде
контролер    микрропроцессор
құрамына    енгізілген,    яғни    БИС
–пайдаланылған
жүйелер ішіндегі модуль болып есептелінеді.
Программа – ЭЕМ  орындаған  кезде қойылған мәселені  (есепті)  шешуге болатын
командалар мен оперторлардың реттелген тізімі
Магистарль – микропроцессор құрылымының микропроцессорлық жүйенің  әр    түрлі
элементтерінің
перифейлік
құрылғылармен    информация    алмасуына  арналған
әмбебап шина.
Микропроцессорлық комплект (МПК) – микропроцессорлық  үлкен интегралдық
схемалар    комплекті
–
микропроцессорлар    мен  микропроцессорлық
жүйелерді
құрастыруға    арналған
үлкен    интегралдық схемалардың бір-бірімен  тіркестіруге,
жалғастыруға ыңғайланған жиынтығы.
Микропроцессорлық жүйе (МПЖ) – информацияны    түрлендіру    процесін  іске
асыру
үшін    пайдаланылатын    микропроцессорлық
өңдеуші    жады    және  енгізу-
шығару құрылғыларының жиынтығы.
Модем (модулятор-демодулятор) – мәліметтерді  белгілі  байланыс  жолы бойымен
ары-бері жеткізу үшін жарамды түрде түрлендіретін құрылғы.
Регистр – берілген  мәліметтерді,  информацияны өңдеу  барысында  уақытша  есте
сақтауға арналған электрондық (функционалдық) құрылғы (блогі).
Стек – адрессіз  ес  түрі.  Стек  көрсеткіші атты  регистр  арқылы  адрестелетін  жады
аумағы. Стек  көсреткішіндегі  дерек  жады  аумағының түбіндегі ұяшықтың адресін
көрсетеді.
Триггер (Trigger,  flip-flop) —екі  орнықты қалып-күйінің біреуінде ғана  болатын
цифрлық техниканың элементі. Екілік  жүйеде берілген  ақпаратты  сақтау үшін
қолданылады. Триггердің RS, JK, Т, D, DV және т.б. түрлері болады;
Шина – жалпы қызмет    белгісі    бойынша    біріктірілген    информация  тасымалдау
жолдары, мысалы: берілген мәліметтер шинасы, адрестер шинасы, басқару шинасы.

6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ
Дәрісте  ЭЕМ-нің келесідей негізгі  функционалдық элементтері қарастырылады:
дешифратор,  шифратор, әртүрлі  типті  триггерлер,  санауыш,  сақтау  және  жылжыту
регистрлары.  Элементтердің ішкі құрылымы, жұмысының уақыттық диаграммалары
сипатталады.  Бұл  элементтердің орны  мен  рөлі әртүрлі  түйіншектер  мен  ЭЕМ
элементтерінің құрылымын құрастырғанда анықталады.
Кез келген компьютердің элементтік базасының негізін құрайтын кейбір схемаларын
қарастырайық.
Дешифратор
Дешифратор  деп n кірісі  бар  және 2
n
шығысы  бар  және  кірісіндегі  екілік  кодты
шығысындағы  унитарлық
кодқа  түрлендіретін  комбинациялық
схеманы  айтамыз.
Унитарлық деп  бір  және  тек  бір ғана  бірлікті құрайтын  екілік  код  аталады,  мысалы
00100000.  Дешифратордың  үш  кірісінің шартты  графикалық белгіленуі 1.1 суретте
келтірілген.
Сурет 1.1Үш кірісті дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Дешифратордың
шығысындағы  "1"  разряд  нөмірі  оның
кірісіндегі  кодпен
анықталады. Төменде үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі келтірілген (1.1 кесте).
1.1
кесте. Үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі
Кірістері
Шығыстары
2
1
0
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
Дешифраторды бір элементті «Штрих Шеффер» базисінде жүзеге асыру айтарлықтай
қарапайым, өйткені ақиқат кестесінде әрбір кіріс үшін тек бір ғана бірлік бар. 1.2 суретте
дешифратордың шығыстарының бірінде  сигналдың пайда  болуының  құрылымдық
схемасы келтірілген (f
5
сигналы 5-ші шығыста):
6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ
Дәрісте  ЭЕМ-нің келесідей негізгі  функционалдық элементтері қарастырылады:
дешифратор,  шифратор, әртүрлі  типті  триггерлер,  санауыш,  сақтау  және  жылжыту
регистрлары.  Элементтердің ішкі құрылымы, жұмысының уақыттық диаграммалары
сипатталады.  Бұл  элементтердің орны  мен  рөлі әртүрлі  түйіншектер  мен  ЭЕМ
элементтерінің құрылымын құрастырғанда анықталады.
Кез келген компьютердің элементтік базасының негізін құрайтын кейбір схемаларын
қарастырайық.
Дешифратор
Дешифратор  деп n кірісі  бар  және 2
n
шығысы  бар  және  кірісіндегі  екілік  кодты
шығысындағы  унитарлық
кодқа  түрлендіретін  комбинациялық
схеманы  айтамыз.
Унитарлық деп  бір  және  тек  бір ғана  бірлікті құрайтын  екілік  код  аталады,  мысалы
00100000.  Дешифратордың  үш  кірісінің шартты  графикалық белгіленуі 1.1 суретте
келтірілген.
Сурет 1.1Үш кірісті дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Дешифратордың
шығысындағы  "1"  разряд  нөмірі  оның
кірісіндегі  кодпен
анықталады. Төменде үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі келтірілген (1.1 кесте).
1.1
кесте. Үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі
Кірістері
Шығыстары
2
1
0
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
Дешифраторды бір элементті «Штрих Шеффер» базисінде жүзеге асыру айтарлықтай
қарапайым, өйткені ақиқат кестесінде әрбір кіріс үшін тек бір ғана бірлік бар. 1.2 суретте
дешифратордың шығыстарының бірінде  сигналдың пайда  болуының  құрылымдық
схемасы келтірілген (f
5
сигналы 5-ші шығыста):
6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ
Дәрісте  ЭЕМ-нің келесідей негізгі  функционалдық элементтері қарастырылады:
дешифратор,  шифратор, әртүрлі  типті  триггерлер,  санауыш,  сақтау  және  жылжыту
регистрлары.  Элементтердің ішкі құрылымы, жұмысының уақыттық диаграммалары
сипатталады.  Бұл  элементтердің орны  мен  рөлі әртүрлі  түйіншектер  мен  ЭЕМ
элементтерінің құрылымын құрастырғанда анықталады.
Кез келген компьютердің элементтік базасының негізін құрайтын кейбір схемаларын
қарастырайық.
Дешифратор
Дешифратор  деп n кірісі  бар  және 2
n
шығысы  бар  және  кірісіндегі  екілік  кодты
шығысындағы  унитарлық
кодқа  түрлендіретін  комбинациялық
схеманы  айтамыз.
Унитарлық деп  бір  және  тек  бір ғана  бірлікті құрайтын  екілік  код  аталады,  мысалы
00100000.  Дешифратордың  үш  кірісінің шартты  графикалық белгіленуі 1.1 суретте
келтірілген.
Сурет 1.1Үш кірісті дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Дешифратордың
шығысындағы  "1"  разряд  нөмірі  оның
кірісіндегі  кодпен
анықталады. Төменде үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі келтірілген (1.1 кесте).
1.1
кесте. Үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі
Кірістері
Шығыстары
2
1
0
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
Дешифраторды бір элементті «Штрих Шеффер» базисінде жүзеге асыру айтарлықтай
қарапайым, өйткені ақиқат кестесінде әрбір кіріс үшін тек бір ғана бірлік бар. 1.2 суретте
дешифратордың шығыстарының бірінде  сигналдың пайда  болуының  құрылымдық
схемасы келтірілген (f
5
сигналы 5-ші шығыста):