7б
7б
3
3
1
Адал басқарудың өз құрылымы бар
Адал басқарудың өз құрылымы бар
Жылдық жалпы жиналыстар арасында арнайы құрылған басқарма белсенділік көр-
сете алады, бірақ оның функциялары жиі кезде нақты жазылмаған. Оның үстіне өте
жиі кезде жалпы жиналыс пен басқарма КЕҰ жетекші мамандардан құрылады жəне
сол кезде КЕҰ жетекші менеджменттің құрамынан еш айырмашылығы жоқ. Қорлар-
да да функциялардың шатастығы болуы мүмкін, əсіресе нақты басқаратын тұлғалар
мен белгілі бір құқықтар мен жеңілдіктері бар (іс жүзінде басқарманың өкілеттіліктері-
не жататын) құрылтайшылар арасында. Бұның бəрі басқару функциялары бірнеше
топтар арасында таратылуына əкеліп соғады жəне іс жүзінде ешкімнің тарапынан
орындалмайды.
Аяғында көптеген орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінің КЕҰ Еуропа корпорация-
ларындағы сияқты екі тарапты басқару жүйесі бар. Ондай жүйеде екі басқару органы
қарастырылған – ұйымның қаржылық қызметін бақылайтын орган жəне əдетте ке-
ңес немесе басқарма деп аталатын орган. Бұл жүйенің негізгі басымдылығы - ұйым-
ның күнделікті өміріне адал басқаруды енгізу. Бұл жерде, егер басқарма ұйымның
қызметкерлерінен құрылса, ал іс жүзінде ол солай болады, мəселелер туындайды.
Басқалардан өз ұйымын жақсы түсініп біліп тұрсада, басқару органдарында қыз-
меткерлердің қатысуы, басқарма мен менеджменттің арасындағы айырмашылықты
жояды жəне тез уақытта мүдделер қайшылығына əкеліп соғады (4.1 Бөлмені қара-
ңыз). Жағдай одан да қийындай бастайды егер қадағалау органы жылына бір немесе
екі ақ рет жиналса. Осындай «белсенділікте» бұл орган «ұйқыға жатып қалады» жəне
өз мақсаттарын орындамай КЕҰ-ды шынайы ішкі қадағалаудан аластатады.
Осы факторлар болғанда КЕҰ басқару органдардың арасындағы қарым қатынас-
тарды нақтылап əрі жеңілдетіп өз басқару жүйесін бекітуі тиіс. Заңдардың нақты
жазылмағанына қарамастан олар адал басқаруға кедергі жасамайды жəне тиім сал-
майды жəне ұйым
Басқа формалар.
Басқа формалар. Орталық жəне Шығыс
Еуропа елдерінің жартысында кем дегенде
КЕҰ-ның тағы бір нысаны бар. Негізінде
грант берушілер болып табылатын қорларға
қарағанда бірқатар елдерде қызмет
көрсетумен айналысатын КЕҰ бар. Гранттарға
немесе өздері көрсететін қызметтерге
өмір сүретін бұл мүшелік емес ұйымның
бір түрі. Əдетте олар жеке ауруханалар,
институттар, оқу орталықтары жəне т.б. Бұл
КЕҰ нысандары əр түрлі аталуы болуы мүмкін
мысалы Чехиядағы сияқты «қоғамдық пайда
компаниясы» немесе Албаниядағыдай
қарапайым «орталықтар».
Барлық КЕҰ тікелелей немесе жанама түрде
қаржыларды үлестіруге шектеулермен
байланысты: олар жеке тұлғалар арасында
пайдасын немесе кірістерін үлестіре алмайды.
3
3
1
8а
8а
Адал басқарудың өз құрылымы бар
Адал басқарудың өз құрылымы бар
өз басқару жүйесінің дамуы үшін көп жасағысы келсе оны жарғылық құжаттарда
жазудан бастауы тиіс. («Жарғылық құжаттарда адал басқару туралы не жа-
«Жарғылық құжаттарда адал басқару туралы не жа-
зылу қажет?»
зылу қажет?»
қараңыз). Осының алдын алмаса басқару жүйесінің екі мəнділігі
мен тұрақсыздығы ішкі дауларға немесе басқарманың ыдырауына акеліп соғуы
мүмкін. Басқа жағынан қарасақ басқарманың жақсы ұйымдастырылған жүйесі
жауаптылықты нығайтып тиімді əрі сапалы қызмет атқаратын ұйымның негізін
қалайды.
Жарғылық құжаттарда адал басқару туралы
Жарғылық құжаттарда адал басқару туралы
не жазылу қажет?
не жазылу қажет?
КЕҰ негізгі құжаттары – тіркеу тұралы куəлік,
жарғы, қызмет регламенті – басқару жүйесінің
тиімділік негізін қалайды егер басқарушы орган
тұралы келесі ақпарат жазылса (заң бойынша
жазылуға тиіс кез келген басқа ақпаратқа
қосымша):
● басқару органның немесе органдардың
атауы;
● жоғарғы жəне басты басқару органы жəне
ұйымның басқа құрылымдарымен қарым
қатынастары;
● негізгі міндеттер мен өкілеттіліктер;
● басқарма мүшелерінің жеке міндеттемелері
(ұйымға берілгендік, кұпияны сақтау жəне
т.б..);
● басқарма мүшелерінің минималды саны;
● басқармада мүше болуға қатысты ережелер
(сайлау тəртібі, мүшелікті тоқтату мен
басқармадан шығару мəселелерін қосқанда);
● өкілеттіліктердің мерзімі, қайта сайланудың
шектеулері;
● басқарманың жылдық отырыстарының
минималды саны;
● жиналыстарды өткізу шарттары (кім
бастамашы, өткізу уақыты қалай белгіленеді,
күн тəртібін кім ұсынады жəне т.б.);
● шешімдерді қабылдау рəсімі (кворумға
қажетті қатысушылар саны, дауыс беру
тəртібі мен хаттаманы жүргізуге талаптар);
● мүдделер қайшылығы тұралы ережелер.
Ескертпелер
Адал басқарудың өз құрылымы бар
Адал басқарудың өз құрылымы бар
Бірнеше басқару органдары. Бірге қызмет
Бірнеше басқару органдары. Бірге қызмет
атқаруға қалай болады?
атқаруға қалай болады?
ОШЕ елдерінде жұмыс істейтін КЕҰ басқару
функциясы бар бірнеше органдары жиі кездеседі.
Олар өте нəтижелі ынтымақтасуы мүмкін, егер
негізгі құжаттар мен регламенттерде əр қайсысының
рөлдері нақты жазылып өз-ара есеп беру жүйесі
орнатылған жағдайда. Бұл органдардың аталуы əр
түрлі болуы мүмкін бірақ іс жүзінде əр түрлі басқару
функциялары бар органдардың төрт түрі бар:
● Жоғарғы басқару органы: шешім қабылдаудың
шешім қабылдаудың
ең жоғары сатысы. Ассоциацияларда
ең жоғары сатысы. Ассоциацияларда
ең маңызды шешімдер жиі кезде жалпы
ең маңызды шешімдер жиі кезде жалпы
жиналыспен қабылданады.
жиналыспен қабылданады.
Бұл шешімдер
ұйымның дамуына шешуші маңыздылығы
бар себебі оның миссиясына немесе қызметін
тоқтатуға əсер етуі мүмкін. Ондай шешімдерді
қабылдауға жауапкершілік ешкімге жүктеуге
болмайды. Дегенмен, жоғарғы орган басқа
шешімдер қабылдауды басты басқару органына
жүктеуі мүмкін.
● Басқару басты органы: басқарма
басқарма
(governance).
Əдетте бұл жүріс-тұрыс бет алысы мен
ұйымның стратегиясын белгілейтін күнделікті
басқару функцияларын жүзеге асыратын жеке
құрылым. Басқарма жиі кезде өз шешімдерінің
орындауын ұйым қызметкерлеріне жүктейді
(штаттық немесе волонтерларға).
Басқарма жоғарғы басқару органына жауапты
бола тұра деген мен КЕҰ атынан көптеген
шешімдерді қабылдауға өкілеттіліктері бар.
3
3
2
Басқарма – басқарудың басты органы
Басқарма – басқарудың басты органы
Ұйымда басқару құрылымына қарамастан тұрақты əрі жүйелі қадағалау жүргі-
зетін жəне шешімдерді қабылдауға өкілеттіліктері бар бірыңғай басқару органы
болуға тиісті. Кей кездерде басқарудың басты органы жоғарғы органмен бірдей
емес: мысалы мүшелік ассоциацияларда шешімі ең жоғарғы күші бар барлық
мүшелердің жиналысы жоғарғы орган болып табылады.
Бірақ жиналыс жылына бір рет бірнеше сағатқа кездесіп «тұрақты əрі жүйелі»
басқару функциясын атқара алмайтындығы анық. Əдетте ұйымның жалпы жи-
налыстар арасында басқару мəселелерін қолына алатын тағы бір басты басқа-
ру органы керек. Ол басқаратын басқарма, атқарушы бюро немесе директор-
лар кеңесі деп аталуы мүмкін. Бұл кітапта біз қысқаша осы органды басқарма
деп атаймыз.
Жоғарғы басқару органы мен басты басқару органның арасында айырмашылы-
ғы өте маңызды, себебі Орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінде КЕҰ кейбір кез-
дерде егер оларда мүшелердің жалпы жиналысы болса басқа басқару органы
оларға керек емес немесе тіпті құруға болмайды деп санайды. Бірақ кез келген
КЕҰ-ға жалпы жиналыстар арасында ұйымды басқаратын тұрақты қызмет атқа-
ратын құрылым керек.
Жəне əдетте оған ешқандай заңдарда шектеулер жоқ. Мүшелік ұйымның жар-
ғылық құжаттарында жалпы жиналыс басты басқару органына жауапкершілікті
жүктеу тұралы ережелер жазылуға тиісті. («Бірнеше басқару органдары. Бір-
«Бірнеше басқару органдары. Бір-
ге қызмет атқаруға қалай болады?» қараңыз
ге қызмет атқаруға қалай болады?» қараңыз
). Билікті жəне жауапкершілікті
ұйым басшысынан қызметкерлеріне жүктеуді көрсететін ұйымдастыру схемасы
КЕҰ қарым қатынстарды анықтайтын тағы бір пайдалы құралы.
8б
8б
Достарыңызбен бөлісу: | 
