Дипломной работе рассматривается создание автоматизированного рабочего места диспетчера системно-технического

43
 
 
9. Сұраныстар ішіндегі сұраныстарда агрегаттық функцияларды  немесе 
қызметтерді қолдану 
10. Бағандар мәнін енгізу, жою және өзгерту. Қимылдату тілінің  
операторлары 
МБ-ң  өмір  сүру  кезеңінде  белгілі  бір  уақыт  аралығы  бар  МБ-н  жасау 
шешімін  қабылдаған  кезден  бастап  оларды    жою  шешімі  содан  соң  шын 
мәнінде  физикалық  түрде  жою  қабылдаған  сәтке  дейін  өмір  кезендерінде  2 
фаза бар: 
1. Талдау және жобалау фазасы кезіндегі кезеңдер: 
-  талаптарды түрге келтіру және талдау; 
-  астарлы (концептуалды ) жобалау; 
-  логикалық жобалау; 
-  физикалық жобалау. 
2.  Іске асыру және қолдау фазасы кезіндегі кезеңдер: 
-  МБ-н іске асыру; 
-  МБ-ң жұмысын талдау; 
-  МБ-ң бейімделуі мен түрлендірілуі. 
Бұл кезеңде МБ-ң қазіргі және кейінгі кездердегі қолданылу сфераларын 
анықтау  керек.  МБ-да  сақталатын  информация  жиынтығын  және  оларды 
өңдеу  ережелерін  тауып,  келесі  кезеңдерде  қолданылатын  мәліметтерді 
дайындау керек.  
Қолдану 
сферасын 
көбіне 
мекемелердің 
және 
ұйымдардың 
информациялық  схемасын  анықтайды.  Бұл  жерде  жеке  бөлімшелердің 
арасында информациялық ағымдар бейнеленген.  
МБ  кейінгі  өзгертулері  басшылар  арасында  әңгімеден  кейін  тууы 
мүмкін.  Кез  келген  ұйымдар  өндірістік  басқару  қызметтері  болады.  МБ-ның 
жобалау  кезеңіне  өндірістік  қызметтер  туралы  ақпарлар  және  олар  өңдейтін 
мәліметтер  жатады.  Сондықтан,  олар  жеткілікті  мөлшерде  дәл  және  анық 
болулары керек. Өндірістің жұмыс атқаратын қызметкерлерімен әңгімелесуді 
күнделікті,  ай  сайын,  квартал  сайын  не  істейді  т.б.  туралы  айтады.  Оның 
үстіне әрбір өндірістік қызметті орындауға керекті бар мәліметті және оларды 
өңдеу  ережелерінде  ижентификациялайды.  Жиналған  информацияларды 
мәліметтер элеметі құжаттар түрі, блок схемалар, және т.б. түрлері де құжатқа 
түсіреді. Ізденіс кезінде мәліметтердің әртүрлі элементтері бірдей атқарылған 
немесе  мәліметтердің  бірдей  элементтерінің  әртүрлі  аттары  сияқты  қарама 
қайшылықтар шешу керек. 
Бұл  жерде  олардың  жұмыстарының  қандай  бөліктерінен  тұратынын 
олардың  өзара  әсерлерін  басқару  сапасын  тексеретін  бағаларға  керек 
информацияны анықтайды.  
Алынған нәтижелер негізінде мыналар құрастырылады: 
-  мәліметтердің барлық элементтерінің толық тізімі; 
-  өндіріс 
қызметкерлерінің 
олардың 
мінездемелерінің 
және 
қолданылатын ақпараттар тізімі; 

44
 
 
-  басқару қызметкерлерінің олардың мінездемелері және қолданылатын 
ақпараттар тізімі; 
-  анық 
және  ұйымдар  қызметкерлерінің  басқарудағы  тәртіп 
жолдарының тізімі; 
-  болашақтағы мүмкін өзгерістер тізімі 
Бұл  кезең  итерациялық  болып  табылады.  Өйткені,  МБ-да  сақталатын 
мәліметтерді  бірнеше  рет  дәлірек  анықтауға  тура  келеді,  Оның  үстіне  бұл 
жұмыс өте ауыр. Сондықтан, ізденіс процессін қамтамасыз ету үшін арнаулы 
қолданбалы бағдарламалар пакеттерін қолдауға болады. 
Астарлы (концептуалды) жобалау 
Бұл  кезеңнің  ақырлы  нәтижесі  тәуелсіз  схемалық  МББЖ    астарлы 
жобасын  жасау  болып  табылады.  Бұл  модельді  жасау  үшін  мәліметтерді 
реляциялық модельдер терминінде суреттеуге негізделген жолдарды қолдану.  
Астарлы жобалаудың нәтижелері: 
1. астарлы модель; 
2. пайдаланған  мінездемелердің  сандық  бағасы  бүтіндік  талаптары, 
қайшылықсыз  болуы,  мәліметтердің  қалпына  келуі,  сұрақтарға  жауап  беруге 
керек уақыттың шектеулігі, МБ өсуінің болжамы және т.б.; 
3. орындалатын  ұсыныстардың  жиілігі  және  олардың  көлемінің  сандық 
бағасы 
4. жоғары деңгейдегі бағдарламалық спецификациялар 
Логикалық жобалау кезеңнің алдында МББЖ-ні таңдау қажет. Бұл кезең 
үшін  алғашқы  мәліметтер  қатарына  алдыңғы  нәтижелер  мен  МББЖ  мен 
техникалық  құралдардың  мінездемелері  мен  шектеулері  жатады.  Логикалық 
жобалау  нәтижесі  –  логикалық  модель,  яғни  МББЖ  бағытталған  схема  және 
де барлық бағдарламалар пакеті үшін схема бөлшектері. Одан басқа мәліметке 
жеткізетін жолдарды және тәсілдерді таңдау бойынша бағдарламалар пакетіне 
ұсыныс  жасалынады  және  МБӘ  шығарып  салу  топтары  үшін  басшылықтар 
түзіледі.  
Логикалық модельдерді жасау алгоритмі: 
1. Астарлы  модель  негізінде  әрбір  бағдарлама  пакетіне  керекті 
жергілікті ақпараттық құрылымдарды бөліп көрсетеді; 
2. Таңдалған  МББЖ-нің  ережелерін жәнешектеулрін пайдалану  арқылы  
МБ-ң  схемасын  жасайды:  Реляциялық  МББЖ-«қатынас-атрибут»  арқылы; 
Иерархиялық    МББЖ  –  «алаң-сегмент-жиынтық»  арқылы;  Тораптық  МББЖ- 
«элемент-жазылым-жиынтық» арқылы; 
Әдетте  МББЖ-нің  мәнісі  қарым-қатынас,  сегмент,  немесе  жазылым 
түрінде көрсетіледі. Жоспарлау кезінде бұл мәндерін  біріктіріп те, бөліктерге 
бөліп те қарасытруға болады. 
3. Схема бөлшектері жоспарланады; 
4. Бағдарламалар  пакетінің  блок  схемасы  жасалады.  Оның  үстіне 
бағдарламалар пакетінің блок схемасы жасалынады. Ол МБӘ-мен өзара тығыз 
әсерлесулері жүрді; 

45
 
 
5. Логикалық 
модельдердің  мінездемелерін  сандық  қасиеттерін 
анықтау:мәліметтер  көлем  логикалық  жазылымдарға  хабарласу  жиілігі 
тіркемелерді өңдеу жиілігі жәе т.б.;  
6. Логикалыфқ  модельдерді  бағалайды,  клесі  мысалда  көрсетілген 
қарапайым  критерилер  арқылы  астарлы  модельдерге  сәйкестігі,  сұрақ  - 
өтінішке  жауап  беру  уақыты    сияқты  кейбір  мінездемелердің 
қанағаттанарлығы,  берілетін  мәліметтердің  көлемі.  Егер  жауап  теріс  болса, 
онда  7-ші  қадамға  көшеді,  дұрыс  болса  онда  физикалық  жобалау    кезеңіне 
көшеді; 
7. Тексеру:  тек  кейбір  параметрлерді өзгерту  арқылы құрылымның  өзін 
өзгертпей-ақ схеманы жасауға болады ма? Егер доқ болса, онда 2-ші қадамға 
көшу керек. Басқаша болағнда, 8-ші қадамға; 
8. Схеманы одан әрі жетілдіру және 3,4 қадамдарға көшу; 
Логикалық  модельдерді  жоспарлау  методологиясы  талдауға  не 
құрастыруға негізделеді. Талдау негізінде логикалық модельдердің кейбір түрі 
жасалады, 
содан 
соң 
қойылған 
критерилерді 
қаншалықты 
қанағаттандыратынына тексеру жүреді.  
Құрастыру тәсілдерінің төрт қатегориялары ажыратылады: 
1. Прагматикалық  тәсіл  –  ол  мәністер  байланысына  негізделген.  Әрбір 
мәніс негізінде логикалық жазылым түзеледі. 
2. Жазылымдар  түзету  үшін  мәліметтер  атрибутын  пастеризациялау 
алгоритмі.  N*M  матрицасы  жасалады.  i  жолы  мен  j  бағанасының 
қиылусуындағы  f
ij 
  жиілгін  қояды.  Логикалық  жазылымда  осы  жиіліктерді 
ескеру арқылы жасалады. Былайша айтқанда, бір жазылымға бірге пайдалану 
жиіліктері  бірдей  элементтерді  қояды.  Пастеризациялау  үші  келесі  алгритм 
жасайды  :  ең  жақын  централгоритмі,  байланыс  энергиясы алгоритмі,  кілттер 
бірлестігі алгоритмі т.б. 
3. Байланыстарды  оптималдау.  Алғашқы  берілген  мәліметке  өзара 
байланыс  көрсетілген  мәліметтердің  элементтерінің  тізімі  жатады.  Әрбір 
байланысқа  өз  тәсілдері  таңдап  алынады,  элементтер  арасындағы 
байланыстарды  суреттеуді  12  тәсілі  ұсынылады.  Бұл  есеп    бүтін  санды 
сызықтық  бағдарламалау  тәсілімен  шешіледі.  Мәліметтерге  қол  жеткізудің 
орташа уақыты минимизацияланады, бірақ зерде көлемі шектелген. 
4. Теореманы  дәлелдеу  тәсілдері  жасанды,  ақыл  ой  тәсілдеріне 
негізделген.  Мәліметтерге  сұрақ  -  өтініш  негізінде  мәліметтер  расаныда 
керекті  байланыстар  және  оларды  көрсту  түрлері  туралы  аксиомалар 
жиынтығы жасалады. Содан соң, тұжырымдар шығады, және оптималды түр 
шығарғанша, логикалық модель құрылымын өзгертіп отырады. 
Физикалық  зердеде  мәліметтерді  ұйымдастыру  үшін  көптеген 
құрылымдар  бар.  Сыртқы  және  оперативті  зерделер  арасында  алмасулар 
физикалық жазылымдар арқылы өтеді. Олардың құрылымдары былай болады: