Дипломной работе рассматривается создание автоматизированного рабочего места диспетчера системно-технического

52
 
 
3 Экспериментальдік бөлім 
 
 
3.1 Есептің қойылымы 
 
Бұл дипломдық жұмыста өте үлкен септігін тигізетін, қолайлы әрі тиімді 
деректер  базасын  құру  қажет.  Деректер  базасын  құру  мен  қатар,  басқа  да 
қолданушыларға  қолдану  мүмкіншілігін  қолайлы  етіп  құрастыру  керек. 
Құрастырылған  кестеге  қосымша  еңгізулер,  ауыстырулар  немесе  басқа  да 
операциялар жүргізуге болатын етіп бағдарламалау керек.  
Бұл жұмысты іске асыру үшін деректер қорын ұйымдастыруға арналған 
обьектті-бағытталған  бағдарламалау  тілінің  бірі  –  Delphi  7.0  пайдаланамыз. 
Жүйелік  техникалық  қызмет  көрсету  диспечері  мәліметтерді  тез  табу  және 
осы қолданбаны пайдалану арқылы жұмыс өнімділігін арттыру өзекті мәселе 
ретінде қолға алынады. Қолданушының компьютіріндегі операциялық жүйеге 
ешқандай кедергісіз орнатылу жағынан да және сол бағдарламада жасалатын 
кез келген әрекеттердің уақыт тиімділігін арттыру қажет болады. 
Есептің алгоритмі: 
1.  «Кестелер» тақырыбын ашатын об ектілерін таңдау; 
2.  Таңдалған об ектілерге сәйкес мәліметтер жинау; 
3.  Об ектілерді зерттеп, атрибуттарын анықтау; 
4.  Администратор  рөлінде  болып,  барлық  ақпараттарды  құрастыру 
және жүктеу; 
5.  Мәліметтер  базасымен  жұмыс  істеуді  ыңғайлы  ету  үшін,  формалар 
және статистикалық мәліметтері бойынша есеп беруді құру; 
6.  Мәліметтер базасымен  тез, әрі  тиімді жұмыс істеу  үшін, қолданушы 
менюін, форма, жолаушылар аттарымен сұраныстар құру; 
7.  Delphi  ортасында  зерттелген  об ектілер  бойынша  мәліметтер 
базасын құру. 
Тәжіребиеде  әйгілі,  бірақ  қиын  іске  асырылатын  мәліметтер  қоры 
туралы  түсінік,  көлемі  бойынша  үлкен  қойма  сияқты  көрінеді.  Онда  қажетті 
мәліметтердің  барлығы  ұйымдастырылады  және  әр  қолданушыға  қажетті 
ақпарат  алынады.  Жады  құрылғысында  бір  немесе  бірнеше  жерде  орналаса 
алатын  мәліметтер  сақталынған;  бірнеше  жерде  сақталынатын  мәліметтерді 
беру  құрылғыларымен  байланысты  болу  керек.  Мәліметтердің  программаға 
қатынас жасай алуын да ескерген жөн.  
Шынымен  де,  қазіргі  уақыттағы  мәліметтер  қорының  көп  бөлігі 
шектелген қосымшаларға арналған. Бір ЭЕМ- де бірнеше мәлметтер қоры жиі 
кездеседі.  Болашақта  барлық  жүйені  пайдаланудың  интенсивтілігімен  әсерін 
үлкейту  де,  бөлек  туыстық  функциялар  үшін  арналған  мәліметтер  қорын 
біріктіруге болады.  
Мәліметтер  қорын  бір  немесе  бірнеше  қосымшалар  үшін  оптималды 
қолданылатын  мәліметтердің  біріккен  қоспасы  ретінде  қарастыруға  болады; 
мәліметтер  осы  мәліметтерді  пайдаланылатын  программадан  тәуелсіз  болып 

53
 
 
сақталынады;  бұрыннан  бар  мәліметтерді  модификациялауда  немесе  жаңа 
мәліметтерді  толықтыруда  және  мәліметтер  қорынан  мәлметтерді  іздеуде 
ортақ басқарылатын тәсіл пайдаланылады.  
Егер  мәліметтер  қоры  құрлымы  бойынша  толығымен  тәуелсіз  болса, 
онда  жүйеде  мәліметтер  қорының  бірігуі  кездеседі  дейміз.  Жүйелердер 
қосымша  үшін  қарапайым  мәліметтерді  ұйымдастыру  кезінде  жазбалардың 
жиынтығы құрылады. Мәліметтер қорының қызметі ретінде қосымшалардың 
максималды  санында  бір  мәліметтер  жиынын  пайдалануды  жатқызамыз. 
Осыған  қарап  мәіметтер  қорын  ақпаратты  сақтау  үшін  жасайды.  Мысалы, 
мемлекеттік  мекемеде  немесе  басқа  ұйымдарда  немесе  заводтың  арнайы 
функцияларын  орындау  процестерінде  пайдаланамыз.  Мұндай  мәлімметтер 
қоры  ақпаратты  алуды  ғана  емес,  сонымен  қоса  берілген  ұйымның  басқару 
процестеріне  қажетті  оның  әрдайым  модификациялануын  ұамтамасыз  етеді. 
Яғни, жоспарлау мақсатында немесе сұраққа жауап алуда мәліметтер қорынан 
ақпарат  алу  қажет  болады.  Мәліметтердің  бірігуін  бірнеше  көрсеткіштер 
арасында көрсетіштік барьерлер болғанына қарамастан пайдалана аламыз.  
Мәліметтер қорының концепциясы 
Мәліметтер  қоры  түсінігі  60  жылдардың  аяғында  пайда  болды.  Бұған 
дейін  мәліметтерді  өңдеу  бөлігінде  мәліметтер  жайлы  және  мәліметтер 
жиыны  туралы  айтылған  болатын.  ЭЕМ-нің  үшінші  ұрпағы  пайда  болғанға 
дейін (олардың алғашқылары 1965 жылы орнатылған) мәліметтерді өңдеудегі 
программалық  қамтама  негізінен  енгізу-шығару  операцияларын  жүзеге 
асырды.  Мәліметтерді  ұйымдастыру  жайлы  жазылған  қолданбалы 
программаларды  күту  қарапайым  тәсілмен  жасалынды.  Яғни,  мәліметтер 
әдетте  магниттік  лентада    қарапайым  файлдар  түрінде  ұйымдастырылды. 
Мәліметтердің  тәуелсіздігі  болмады.  Егер  мәліметтерді  ұйымдастыру  немесе 
есте  сақтау  құрылғылары  өзгергенде  қолданбалы  программист  сәйкес  түрде 
программаны  мадификациялап,  оны  қайта  компиляциядан  өткізіп  отыруы 
керек болды. Файлды жағарту үшін жаңасын жазу керек болатын. Ескі файл 
сақталып,  шығатын  файл  деп  аталынды.  Алдындағы  нұсқада  сақталынып, 
сирек  кезде  файлдың  ең  алғашқы  версиялары  да  сақталынып  отырды. 
Көптеген файлдар бір қосымша үшін пайдаланылды. Басқа қосымшалар үшін 
басқа  форматтағы  сол  файлдар  басқа  өрістермен  жиі  пайдаланылып, 
сондықтан  бір  мәліметтерден  бірнеше  файлдар  туғызуға  тура  келді. 
Нәтижесінде  жүйедегі  жетіспейшілік  дәрежесі  өте  жоғары  болды.  Яғни, 
әртүрлі  файлдар  ішінде  мәліметтердің  бір  элементтерінің  қайталанып  келуі 
кездесіп отырды.  
Кейде  қолданушы  файлдың  кез  келген  жазбасына  қатынас  жасай 
алатындай мәліметтерге туынды қатынасы бар файлдар пайдаланыла бастады. 
Онда  барлық  файлды  ретімен  көруге  болатын  еді.  Жазбаларды  адрестеу 
құрылғылары  программаны  жазған  кезде  қолданбалы  программистің 
көмегмен  қамтамасыздандырылып  отырды.  Егер  есте  сақтау  құрылғылары 
өзгерсе,  қолданбалы  программада  үлкен  өзгертулер  енгізу  қажет  болды. 
Тәжірибеде  есте  сақтау  құрылғыларының  өзгеруін  бодырмау  мүмкін  емес.