Дипломдық ЖҰмыс мамандығы: 5В100100 "Өрт қауіпсіздігі"

Күндізгі оқу факультеті.

5В100100 «Өрт қауіпсіздік» мамандығы бойынша дипломлық

жұмысты (жоба) дайындау бойынша

ТАПСЫРМА

Жұмыс (жоба) тақырыбы: «Шымкент қалысдағы «HILL» автокөлік май шығару заводында мүмкін болатын өртті сөндіру жүргізу барысындағы тактикалық әрекеттерді үйымдастыру»

5. Тапсырманы тапсыру мерзімі ____ ______________ 20 жыл.

8. Тапсырманы орындауға қабылдадым А.Жанат

Дипломдық жұмыста резевуарлардағы өрттің өрбу негіздері, үстіден берілген кезде көбіктің сөндіргіш әрекеті, жану аймағына түрлі дисперсті өрт сөндіру комбинациясының қондырғысы (ӨСКҚ) және көбік мониторын беру, қарастырылады, отандық және шет ел көбік түзгіш, көбік беру нормативті интенсивтілігі келтірілген, сол сияқты объектідегі сөндірудің жаңа тактикасы, жоғары қысымда су және көбік құбырлары, өртте шұғыл штабтық жұмысын ұйымдастыру.

Резервуарларда өртті сөндірудің негізгі құралы орта және төмен крестиносты көбік болып табылады, жанғыш сұйықтықтың бетіне берілетін. Бұнымен қоса ҚНЖЕ «Мұнай және мұнай өнімдері қоймалары. Өртке қарсы нормалар». Көбік берудің қабат асты қолдану кіргізіледі, сол сияқты резервуарларда өрт сөндіру басқа да әдістерімен құралдары. Ғылыми-зертте жұмыстарының нәтижесінен. Мұнай және мұнай өнімдерін сөндіру үшін отандық және шетел көбік генераторлары «ӨСКҚ» көбік мониторлар және көбік өткізгіштер қолданылады. Сертификациядан өткен және ДРПС МЧС РК қолдануымен мен сақталуының қорытындысы рұқсатымен.

Өртті сөндіру бойынша негізгі жауынгерлік тапсырма сөндіруге жұмылдырылатын өртке қарсы қызметінің күштері мен құралдарымен анықталатын қысқа мерзім ішінде өртті тоқтату және жою бойынша болып табылады.

Негізгі жауынгерлік тапсырманың орындалуы өртке қарсы қызметінің басқ ару органдарының жеке құрамымен және бөлімшелерімен қамтамасыз етіледі, сонымен қатар өрт-техникалық оқу орындарының курсанттары және тыңдаушыларымен, ал өртке қарсы режим жағдайларында сол сияқты өрт-техникалық оқу орындарының профессорлік-оқытушылар құрамымен және ғылыми –зерттеу мекемелерінің мамандарымен қамтамасыз етіледі.

Жауынгерлік тапсырманы үздік орындау үшін қажет:

• 
  өртте уақытында күштер мен құралдарды жұмылдыру;
  
• 
  шешуші бағытты ескере отырып, белсенді іс-қимылдар.
  

Өртті сөндіру бұл заттарды, адамдарды құтқаруға және өртті тоқтатуға бағытталған жауынгерлік іс-қимылдар. Өрттерді сөндіру өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ететін негізгі функциясы болып табылады. Өртті сөндіру бойынша жауынгерлік іс-қимылдар тізімі келтірілген.

• 
  шақыруді өндеуі;
  
• 
  өртке шығу және бару;
  
• 
  өртті барлау;
  
• 
  адамдарды және мұлікті құтқару;
  
• 
  жауынгерлік қанат жаю;
  
• 
  жануды жою;
  
• 
  арнайы жумыстарды орындау;
  
• 
  жиналу және бөлімге қайыту.
  

• 
  шақыруларды өңдеу;
  
• 
  шығу және шақыру орнына (өртке) бағыт алу;
  
• 
  өрттi барлау;
  
• 
  адамдарды және мүлiктердi құтқару;
  
• 
  жауынгерлiк қанат жаю;
  
• 
  жануды жою;
  
• 
  арнаулы, апаттық–құтқару және басқа да жедел жұмыстарды орындау;
  
• 
  жиналу және бөлiмшеге оралу кiредi.
  

Кәсiпорындардағы өрттердi сөндiру кезiнде жауынгерлiк iс-қимылдар, белгiленген тәртiпке сәйкес жасалынған табиғи және техногендiк сипаттағы аварияны тоқтату және жою жоспарының ерекшелiгi есепке алына отырып жүргiзiлуi тиiс.

Барлау, адамдар мен мүлiктердi құтқару, жауынгерлiк қанат жаю, жануды жою және арнаулы, бiрiншi кезектегi авариялық–құтқару және басқа да кідіртуге болмайтын жұмыстар кезiнде жауынгерлiк iс-қимылдар бiр мезгiлде жүргiзiледi.

Жауынгерлiк шептегі аса қажеттi жағдайдағы жауынгерлiк iс-қимылдар өрттi сөндiруге қатысушылардың өмiрi мен денсаулығына тiкелей қауiпке байланысты еңбектi қорғаудың және техника қауiпсiздiгiнiң талаптарынан ауытқу арқылы ерекше жағдайда (ерікті жағдайда және өрт сөндіру басшысының шешімі бойынша ғана немесе АҚЖ) орындалады.Өрттiң мекен жайын немесе шақырудың (өрттiң) орны туралы басқа да мәлiметтер анықталғаннан және шығу жөнiнде шешiм қабылдағанан кейiн дереу «ДАБЫЛ» белгiсi қосылады. Шақыруды өңдеу қысқа уақытта жүргiзiлiп, өрт орнына (өртке) шығу мен бағыт алуды кiдiртпеу керек.Қажеттiлiгiне қарай және техникалық мүмкiндiкке байланысты өрт туралы қосымша (анықталған) ақпарат кезекшi диспетчерімен өрт орнына бағыт алған күзет бастығына дереу радио байланысы арқылы беріледі.

Негізгі жауынгерлік тапсырма жауынгерлік іс-қимылдар деп аталатын бөлімшелердің түрлі қимылдарды орындау жолымен жүзеге асырылады, өйткені олар күні-түні жауынгерлік жағдайында, жоғары және төмен температураларда, түтінденген және улы ортада, биіктерде және жер төрелерде, жарылыс, бұзылу, жер сілкінісі және т.б. табиғат апаттарында өткізіледі.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының сапалығы мен тиімділігі көптеген факторларға байланысты, олардың ішінде ең бастылары болып табылатыны: бөлімшелердің жауынгерлік дайындығы және қабілеттілігі.

Жауынгерлік дайындық – Жарғымен талап етілген, тапсырмалардың табысты орындалуын қамтамасыз ететін гарнизондардың, бөлімше, қарауыл, өртке қарсы қызметінің кезекші смендерінің, өртке қарсы құрулардың күштері мен құралдарының күйі.

Жауынгерлік қабілеттілік бөлімшелердің өздерінің негізгі жауынгерлік тапсырмаларын өз тактикалық мүмкіндіктер шегінде орындау қабілеттілігімен түсіндіріледі.

Сәйкесінше, бөлімшелердің жауынгерлік дайындығы мен қабілеттілігі – бұл әрбір қарауыл және бөлімшенің кезекшілік күйден жауынгерлік күйге тез арада ауысуын қамтамасыз ететін қабілеттілік күйі, өртте минималды уақыт аралығында шешуші және тиімді қимылдарды жүзеге асыру болып табылады.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының негізінде объективті сипатқа ие анықталған заңдылықтар жатыр. Осылайша, өртте бөлімшелердің жеке құрамы жауынгерлік тапсырманы орындау кезінде ең басты заңдылықтармен байланыстырылады.

Бөлімшелерде заманға сай құралдардың саны мен түрі ұлғаюынан жауынгерлік тапсырмаларды орындау кезіндегі әрекет ету ролі біршама өсті. Сондықтан да, әрбір өрт жауынгерінің білім деңгейі, шыдамдылығы жоғарылады, сол сияқты бөлімшелердің жауынгерлік тапсырмаларды орындау кезіндегі қателіктері де өсті.

Әрекеттестіктен басқа, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарында нақты жағдайлармен анықталатын басқа да заңдылықтар орны бар. Бұл жағдайлар былайша түсіндіріледі: жауынгерлік тапсырманы орындайтын бөлімшелер күйінің саны мен сапалығы, олардың техникалық жабдықталғандығы, өрттің таралу параметрлері, өртті сөндіру және адамдарды құтқарудың әдістері. Сәйкесінше, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының заңдылықтары басқа да практикалық аумақтардағы заңдылықтары сияқты объективті сипатқа ие.

Бірақ, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының объективті сипат бар болуының заңдылықтары бұл қимылдарға субъективті факторлар әсерін керек етпейді. Керісінше, айта кету керек, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарын жоспарлау кезінде олармен басқару оңай емес.

Объективті жағдайларда бөлімшелердің табысты жауынгерлік іс-қимылдары мүмкін табысқа тәуелді, олар өз беттерімен оң нәтижеге әкеледі. Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының табыстылығы, өртте негізгі тапсырмаларды щбъективті және субъективті орындау болып табылады. Сондықтан өртте жауынгерлік тапсырмалардың табысты орындалуына өртке қарсы қызметінің басқарушы құрамының ұйымдастырушылық қабілеттілігі, бөлімшелермен басқара білуі әсер етеді.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарына тек заңдылықтар ғана емес, сонымен қатар кездейсоқ факторлар да әсер етеді. Кездейсоқтылық себебі ең алдымен біздің қызметтік жетіспеушіліктеріміз болуы мүмкін - бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының нашар ұйымдастырылуы, олармен басқару жетіспеушілігі, жауынгерлік іс-қимылдарда бөлімшелердің жеке құрамының жетіспеушілігі және т.с.с.

Айта кету керек, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарына кері әсер ететін кездейсоқтылықтан басқа, тапсырманы шешуге әсер ететін қосымша жағдайлар болуы мүмкін: табиғи жауынның түсуі, жел бағытының өзгеруі және т.с.с. Сондықтан да жауынгерлік іс-қимылдар барысында тек қолайсыз жағдайларға қарсы тұру ғана емес, сонымен бірге өртті сөндірге пайдалы қимылдарды қолдану қажет. Бұл іске басқарушы құрамның ұйымдастырушылық қабілеті, жақсы тактикалық және бөлімшелер жеке құрамының психологиялық дайындылығы тікелей байланысты.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдары әрдайым кеңістік және уақытпен шектелген. Олар салыстырмалы түрде кіші аумақтарда және қысқа уақыт мерзімінде жүзеге асырылады.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының ұзақтылығы өртте жауынгерлік тапсырманы орындауға қажетті уақытпен анықталады, және жауынгерлік жағдайға, санына, бөлімшелердің жауынгерлік дайындығы мен қабілеттілігне байланысты. Олар бөлімшенің өрт орнына шығу сәтінен басталып, өртте жауынгерлік тапсырманы орындап болғаннан кейін аяқталады. Бұл уақыт аралығы бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін, кейбір кезде тәулікке дейін жиілейді, бұл бөлімшелердің жауынгерлік тапсырманы орындау кезіндегі жауынгерлік іс-қимылдар негізіне байланысты.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының негізі жауынгерлік жағдаймен анықталады. Өрттегі бөлімшелердің санына байланысты олардың жауынгерлік іс-қимылдары бірнеше сандық көрсеткіштермен сипатталады.

Бұл ерекшеліктерді анықтау үшін өртте жауынгерлік тапсырманы негізіне сүйене отырып, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының топтастырылуын қарастырамыз.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдары сипаты бойынша жалпы және жеке болып топтастырылады.

Жауынгелік іс-қимылдардың тағайындалуы өртті сөндіру кезінде жүзеге асады.

Жауынгерлік іс-қимылдардың жеке түрі нақты өрттерді сөндіру кезінде жүзеге асырылады. Олар өрттегі жеке, ерекшеленген жағдайлармен анықталады. Мысалы, өртте адамдардың өміріне қауіп төнуі, конструкцияларды ашу және бұзу қажеттілігі және т.с.с.

Тағайындалуы бойынша жауынгерлік іс-қимылдар даярланатын, негізгі және қамтамасыз етуші болып бөлінеді.

Даярлаушы жауынгерлік іс-қимылдар негізгі жауынгерлік іс-қимылдардың нәтижесінде пайда болатын жағдайлармен түсіндіріледі.

Негізгі жауынгерлік іс-қимылдар өртте өртке қарсы қызметі жеке құрамының негізгі жауынгерлік тапсырмаларды орындау жетістігімен түсіндіріледі.

Қамтамасыз етуші жауынгерлік іс-қимылдар негізгі жауынгерлік іс-қимылдарды жеткілікті орындау нәтижесінде пайда болатын жағдайлармен түсіндіріледі.

Бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдары топтастырылуының принципиалды сызбасы бір бөлімшенің мысалында көрсетілген. Көрініп тұрғандай, жану тек негізгі түрмен ғана емес, сонымен бірге бөлімшелердің жауынгерлік іс—қимылдарының жалпы түрімен де жойылады. Бұл уақытта адамдар мен жануарлардың (құтқару, көшіру және оларды түрлі құралдармен қорғау) қауіпсіздігін қамтамасыз ету бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының негізгі түріне жатса да, ол жеке болып табылады, өйткені ол барлық өрттерде орындалмайды. Жоспарлануы, өрт ауыртпалығы, сол сияқты өрт кезіндегі болатын жағдай әр түрлілігі бойынша ерекшеленетін объектілер саны көп болатындықтан (жыл, уақыт мезгілі, ауа райы мен газалмасу жағдайлары және т.б.), өрттегі жағдай әрдайым түрліше болып келеді. Сондықтан да өмірге қолайлы жағдайлар берілгендерін анықтау мүмкін емес. Бұнымен қоса өрт сөндіру практикасында әр түрлі жағдайлар үшін, берілгендерді анықтаудың анықталған тәртібі өңделген.

Кез-келген объектіде барлау жүргізу кезінде, әсіресе адамдар көп келетін объектілерде (театрлар, кинотеатрлар, емхана, мектеп, балабақшалар), ең алдымен адамдарға от пен түтін қауіптілігін анықтау керек. Сондықтан ӨСБ шақыру орнына келісімен, объекті жұмысшыларымен байланыс орнатуы, жанып жатқан бөлмелерде адамдардың барын және бөлмелер тексерісін өткізуі тиіс. Бөлмелерде адамдарды айқай көмегімен іздеу тиіс. Есейгендерді терезелер, есік, корридорларда іздеу қажет, яғни бөлмелерден шығу жолдарында. Балаларды төсектер астынан, шкафтарда, пеш артында, санитарлы түйіндерде, столдар астынан іздеу қажет. Түтінденген бөлмелерде зардап шеккендерге бағыттайтын айқайға құлақ салу қажет. Егер адамдардың орналасу орны туралы мәліметтер бар болса және өрт сөндірушілер оларды таппаса, онда барлық бөлмелерді тексеру керек. Бұл кезде барлаушыларға адамдардың жоқтығы туралы арыздарымен шектелуге тиым салынады. Тексерісті барлық жағдайларда өткізеді, және тек адамдардың жоқтығы анықталғаннан кейін ғана бұл жұмысты тоқтатады.

Егер өртте адамдарға қауіп жоқ болса, онда назардың барлығы жану ошақтарына аударылдады.

Әдетте, жанудың ашық ошақтары оңай анықталады. Ашық жанудың шектерін анықтау үшін өрт орнын барлық жақтан тексеру қажет. Өрт қабырға, арақабырға, жылытылған беттік, желдету қораптарының бос кеңістіктері бойымен таралған кезде жанудың жабық ошақтарын анықтау қиындық тудырады. Бұл жағдайларда өрт шектерін анықтау өте қиын.

Бос кеңістікті конструкциялардағы жабық жану ошақтары олардың беттік температурасы, бояу немесе қаптаудың өзгеруімен анықталады.

Мынаны ескеру қажет, тесіктерден түтіннің шығу орнынан жану ошағын дұрыс анықтау мүмкін емес. Жеке жағдайларда, түтін бос кеңістікпен тарала отырып жану орнынан біршама қашықтыққа шығады. Жану орнын анықтау үшін конструкцияларды бақылап бұзады. Конструкциялар ішіндегі жану шектерін және оның таралуын бақылаулы бұзулармен анықтайды. Айта кету керек, өрт ошағын табу мақсатындағы жүргізілетін конструкцияларды бұзу тек сөндіру құралдарының бар болуы кезінде өткізіледі.

Кейбір жағдайларда, өрт орны түтін иісімен анықталады. Осылайша, электр сымдарының жануы кезінде резинаның жағымсыз иісі пайда болады. Түтін дәмі, сол сияқты оның түсі ағаштың жануы кезіндегі бөлінетін әдеттегі түтін түсі мен иісінен ерекшеленеді.

Жер төрелердегі өрттер кезінде анықтайтыны: жоғары орналасқан қабаттарға жанудың таралу мүмкіндігі;оқпандарды енгізуге және түтінді шығаруға қандай ойықтарды пайдалануға болатындығы; жер төренің конструктивті және жоспарлы ерекшеліктерін. Барлау жанып жатқан және көршілес бөліктерде өткізіледі. Бұл қажеттілік тек ондағы өрттің таралу мүмкіндігін анықтау үшін ғана емес, сонымен бірге өрт ошағын бару жолдарын іздеу үшін де қажет.

Егер ғимарат кірпішті немесе өртке қарсы қабырғамен бөлінген болса, онда барлауды оның екі жағынан өткізеді.

Түтінденген бөлмелерде жану орнын жалын жарқылдауынан, жану дыбысынан, түтіннің қызу дәрежесінен анықтайды. Түтін иісінен қай жерде не жанып жатқанын жобалап анықтауға болады.

Егер шатыр бөлмесі жобалауы бойынша қиын және түтінденген болса, онда жану шегін жабынды үстін сипау, терезелерден түтін шығу орындары арқылы анықтауға болады; қысқы уақытта – қардың еру жерлерінен. Барлау барысында анықталатыны:шатырдың конструктивті ерекшеліктерін; желдету камераларының, тарату бактарының орналасуын; жабынды арқылы өрттің қабаттарға өту қауіптілігін; капитальді және өртке қарсы қабырғалардың бар–жоқтығы.

Ғимараттардағы өрт ошақтарына ең қысқа әрі ыңғайлы жолдармен өту қажет: есік, саты торлары, корридорлар арқылы. Егер жолдар отпен бөгеттелсе және бұл жерлерде қатты түтіндену мен жоғары температура пайда болса, онда терезе ойықтары, өрт сатылары, иінді көтергіштер пайдаланылады. Жеке жағдайларда барлаушылар бөлмеге арнайы жасалған қабырғалар мен аражапқыштар ойықтары арқылы кіреді.

Ереже бойынша, барлау, барлаушылардың техника қауіпсіздігінің ережелерін сақтауды қажет ететін қиын жағдайларында өткізіледі (қатты түтіндену, жоғары температура, жарықтың жоқтығы, бөлменің қиын жоспарлануы). Түтінденген бөлмелерде терезе мен қабырғаларды жағалап жүру қажет. Міндетті түрде бұрылыстар саны, бөлме жоспары, құралдар көмегімен жүру маршрутын есте сақтау қажет. Жол жібін немесе құтқару арқанын барлау тобының құрамына кіретін әрбір өрт сөндірушінің карабині арқылы өткізеді. Түтінденген немесе қараңғы бөлмеде, өрт сөндірушілер бір-бірінен қалмай, бір колонна бойымен қозғалады. Барлау тобының құрамындағы бір барлаушының нашар сезінуінен топ өз жұмыстарын тоқтатады. Болған жағдай туралы командирге хабарландырылады. Егер барлау ГТҚҚ бөлімшесімен жүргізілсе, онда бір звено зардап шеккенге көмек көрсетеді, ал басқасы жауынгерлік тапсырманы орындауды жалғастырады. Барлау тобы ТОЖҚҚ жұмыс істегенде оларда жарықтандыру және байланыс құралдары, жол жібі, құтқару арқаны, жеңіл лом болуы тиіс. Түтінденген бөлмеге кірер алдында қауіпсіздік күзет орны қойылады. Күзетші барлау тобымен әрдайым байланыс ұстап тұруы және алынған ақпаратты ӨСБ, штаб немесе жауынгерлік участок бастығына баяндауы тиіс. Күзетшінің өз орнын тастап кетуге құқығы жоқ.

Қараңғыда және түтінде асықпау қажет. Қозғалыс орнын аяқпен, ломды ұрумен немесе басқа құралдарды пайдалану арқылы тексеру қажет. Саты торларында қабырғаға сүйену қажет, өйткені қоршағыш тірек ақаулы болуы мүмкін. Күйіп қалмау үшін бөлме есіктерін абайлап ашу қажет. Жану өтіп жатқан бөлмеге кірерде, оқпанды дайындыққа ұстау және есіктерде автоматты құлыптар жоқ екендігіне назар аудару қажет. Есікті ашық қалдыру керек, ал бөлмеден шығарда оны жабу керек.

Электрофонарьлардың жарық сәулелері бөлме тереңдігіне емес, керісінше, аяқ астына бағыттау қажет.

Мұздатылған шатырлар мен сатылар қозғалу кезінде қауіпсіздікті сақтау қажет. Қауіпсіздік үшін — өрт балталарын, құтқару арқандарын пайдалану; шатырдың түсу жерлерінен айналып өту.

Жоғары кернеулі тоқ қондырғылары, қысымды аппараттар немесе жарылысты, улы, радиоактивті заттар бар бөлмелерде, барлау объектінің жұмысшыларымен ұсынылған қауіпсіздік ережелерінің сақталуымен өткізіледі.

1.Жанар май сақталатын резервуардағы өрттерді сөндіру негіздері

1.1Өрт сипаттамасы
Жалындық жану демалу арматурасында, көбін камерасы мен резевуар қабырғасы қосылған жерінде, басқа тесіктер мен жоғарғы концентрациялығы жалын тарау шегінен (ЖКЖТШ) пайда болуы мүмкін. Егер жалынды жану кезінде қара түтін мен қызыл жалын байқалса, онда резервуар көлемінде жанғыш будың жоғарғы концентрациясы және жарылыс қаупі мағынасыз. Көкшіл-жасыл жалындық жануы түтінсіз болса, бұл өнім концентрациясы тұтануға жақын және жарылыс қауіпті.Резервуарларды өрт көбінесе бу ауалы қосылыстардың жарылуынан басталады. Резервуар ішінде жарылыс қауіпті концентрациясының түзілуі сақталуы мұнай және мұнай өнімдерінің физика-химиялық әрекетіне, резервуар конструкциясына, сол сияқты климаттық және метеорологиялық жағдайларға әсер етеді. Резервуардағы жарылыс жанғыш сұйықтықтың жануына әкеліп соқтырады. Бұл кезде алғашқы стадияда да, резервуарларда мұнай және мұнай өнімдерінің жануы. Қоршаған ортаны жылулық сәулелермен зақымдайды, ал жарықтау бөлігінің биіктігі жанғыш резервуар диаметрінен 1-2 диаметр асу мүмкін. Жалынның қиғаш осі жел 4 м^. с ^-1 болғанда 60-70 ⁰ құрайды.

Жылжымалы шатыр резервуарларында жанудың локальды ошағы түзілуі мүмкін, жылжымалы шатырдың жанғыш сұйықтың жинақталған орында.

Мұнай және мұнай өнімдерін сақтау кезінде, төменгі температуралық жағдайларда, ал жалғаспалы өрт пайда болуына әкеледі.

Резервуарлардың құлатылуына, келесі жағдайлар ие: сақталуы өнімнің тиілуі, резервуар герметивті бұзылуы, фланцты қосылыстар, сінген мұнай өнімі резервуарларда және құбырларда бар болуы.

Резервуарлардағы өрттер, резервуардың газ кеңістігіндегі буауалы қоспаның жарылуынан немесе шатырдың лақтырылуынан және шатырды лақтырылмай "бай" қоспаның тұтануынан басталады.

Жарылыс күші, ереже бойынша, үлкен газ кеңістігі бар резервуарларда және мұнай өнімдерінің буларымен толтырылған резервуарларда үлкен болады.

Көлденең металл резервуарда жарылыс күшіне байланысты, мынадай жағдайлар байқалуы мүмкін:

• 
  шатыр толығымен жұлынады, оны 20-30 м қашықтыққа лақтырады. Сұйықтық резервуардың барлық ауданында жанады;
  
• 
  шатыр біршама көтеріледі, толығымен немесе бөлшектеніп жұлынады, содан кейін жанғыш сұйықтықта жартылай ауырлықпен ;
  
• 
  шатыр деформацияланады және резервуар қабырғасына бекіту жерінде кішірек тесіктер пайда болады. Бұл жағдайларда, пайда болған тесіктер үстінде ЖТС булары жанады. Тереңдетілген темірбетон резервуарлардағы өрт кезінде, жарылыстан үлкен өлшемді тесіктер түзіетін шатырдың бұзылуы өтеді, содан соң өрт процесінде тасушы конструкциялардың суытылмауынан және жоғары температураның әсерінен резервуардың барлық ауданы бойынша жабындылардың бұзылуы мүмкін.
  

Өрт пайда болғаннан кейін, резервуарлар және олардың жабдықтарының күйін сөндіру әдісі мен бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдары анықтайды. Мысалы, жер асты резервуарларын сөндіру ұзақтылығына темірбетонды свайлар әсер етеді, бұл аймақта көбік жылулық радиациядан бұзылады, онымен көбік берудің нормативты уақытының ұлғаюы түсіндіріледі.

Резервуарлық парктердегі өрттердің негізгі параметрлері болып табылады:

өрт ауданы, жалын факелының биіктігі, жылу ағынының тығыздығы, жанып кету жылдамдығы, сұйықтықтың қызу жылдамдығы.

Өрттi барлау кезiнде, барлаудың жалпы мiндеттерiн орындаудан басқа:

жанып жатқан және көршi резервуардағы ТЖС және ЖС-ның мөлшерi мен түрiн, толу деңгейiнiң, су көтермелерiнiң бар болуын, резервуарлар төбелерiнiң бұзылу сипатын;

қоршау үйiндiлерiнiң жағдайын, резервуар бұзылғанда немесе атылу кезiнде аралас құрылыстарды зақымдаудың қауiпiн, сұйықтардың мүмкiн болатын ағу жолдарын;

өндiрiстiк және нөсер канализацияларының, байқау құдықтары мен су қақпақтарының жағдайы мен бар-жоғын;

резервуардан мұнай өнiмдерiн айдаудың немесе шығарудың және оларды су немесе бумен толтырудың мүмкiндiгiн;

өрт сөндiру құралдары мен қондырғыларының, сумен қамтамасыз ету және көбiктендiргiш заттардың бар-жоғын және жағдайын, көршi объектiлерден көбiктендiргiш заттарды тез жеткiзудiң мүмкiндiгiн анықтау керек.

Жел болғанда жану күшейеді, түтін және жалын массасы жан-жаққа ауытқиды, мұнымен қоса өрттегі жағдай өрттің көршілес резервуарлар мен имараттарға таралу мүмкіндігінен күрделенеді, ориентацияның жоғалуына әкеледі, бөлімшелердің жаунгерлік іс-қимылдарын шектейді.Сұйықтық бетіне, резервуар қабырғасына жылу берілудің ұлғаюынан, өрттің жылулық режимы өзгереді, жалынмен байланыса отырып, өте жоғары температураға дейін қызады.

Жалын факелының жылулық сәулеленуі, сол сияқты газдармен жылудың конвективты тасымалдануы әсерінен көршілес резервуарлардың демалу арматурасы, өлшегіш құрылғылар арқылы шығатын мұнай өнімдері буларының тұтануы өтеді.

Жалын температурасы мұнай өнімінің түріне байланысты және жалын өлшемдеріне байланысты емес, 1000-нан 1300°С дейін ауытқиды.

Түрлі мұнай өнімдерінің сызықты жану жылдамдығы олардың физико-химиялық қасиеттріне байланысты 6-дан 30 см/сағ шектерде болады, ол практикалық түрде резервуар түріне және жану ауданына тәуелді емес, егер бұл аудан 5 м² аспаса.

Шатыр толығымен бұзылған кезде, жер бетіндегі металл және жер астындағы темір бетонды резервуарларда мұнай өнімдерінің жану процесі бір-бірінен ажыратылмайды. Мысалы, резервуардың екі түріне де мұнай үшін υ_Л сызықты жанып кету жылдамдығы 15 см/сағ құрайды, ал металл резервуардағы мұнай үшін қызу жылдамдығы υ_П 24-36 см/сағ және темірбетонды резервуарларда 24-30 см/сағ құрайды.

Мұнай өнімінің беткі қабатында жылудың жиналуы, белгілі бір дәрежеде сөндіру процессіне әсер етеді. Жоғары температура көбікті бұзады, от сөндіргіш заттар шығынын сөндіру уақытын ұлғайтады.

Сұйықтық бетінде, температура қайнау температурасына жақын, бірақ мұнайда беттік температура жеңіл фракциялардың жанып кетуінен баяу өседі. Мұнай өнімдерінің көптеген түрлері үшін сұйықтықтың беттік температурасы 100°С құрайды.

Қызған қабаттың бар болуы, шикі мұнай мен мазуттың ұзақ жануы кезінде байқалады.

Айта кету керек, бензин мұнай мен мазутқа қарағанда тезірек қызады, бірақ қызған қабаттың температурасы судың қайнау температурасынан төмен немесе оған жақын (4 кесте). Резервуарлық парктерде өртпен бірге жүретін негізгі құбылыстар, қайнау және лақтыру болып табылады.

Беттікте қызу сипаты бойынша барлық ЖТС-ЖС екі топқа бөлуге болады. Бірінші топта, қабаттағы температура өзгермейді (спирттер, ацетон бензол, керосин, дизельді жанармай және т.б.), ал жану беттігінде қайнау температурасына жақын температура орнатылады. Екінші топ (шикі мұнай, бензин, мазут және т.б.) – ұзақ жану кезінде беттікте қайнайтын қабат түзіледі.

Су жоқ, бірақ ол жанғыш сұйықтықтың өзінде эмульсия түрінде болатын жағдайлар да болады. Мұнайдың үстіңгі қабатының жабысқақтығы төмендеген кезде, су тамшылары тереңдікке түседі. Су тамшылары бір уақытта қызады және қайнайды. Су булары мұнайды көбіктендіреді, ол борт арқылы төгіліп, қайнау өтеді (яғни мұнайдағы су қайнайды). Қайнау лақтырылуға қарағанда ертерек пайда болады.

Тәжірибелермен көрсетілгендей, егер бос борттың биіктігі қызған қабаттың қалыңдығынан екі есе үлкен болса, мұнайда 1% су болу шартынан сұйықтық борт арқылы төгілмейді, онда қайнау 45-60 мин кейін өтеді. Қайнау жалын температурасын 1500°С дейін ұлғайтады, жалын биіктігі 2-3 есе үлкейеді, жылу ағыны толық жанудың әсерінен бірнеше есе өседі. Лақтырылуды келесі түрде түсіндіруге болады, мұнайдың қыздырылған қабат температурасы 300°С жете алады. Бұл қабат сумен әрекеттесе отырып, оны қайнау температурасына қарағанда үлкен температураларға дейін қыздырады. Бұл жағдайда будың көп мөлшерде бөлінуімен судың қайнауы өтеді, ол су бетіндегі мұнайды резервуар шектерінен лақтырады.

Сонымен, лақтырылудың себептер анализы көрсеткендей, ол резервуардағы өрт кезінде өтуі мүмкін, сұйықтық қабатының астында су болатын жерлерде, яғни сақтау жағдайларына байланысты. Лақтыру уақытын (яғни өрттің басталуынан лақтыруға дейінгі уақыт) анықтауға болады, егер резервуардағы сұйықтық деңгейі Н, су қабатының қалыңдығы h, сол сияқты жанудың сызықты жылдамдығы υ_Л және қызу жылдамдығы υ_П белгілі болса, онда мына формула бойынша уақытты таба аламыз, сағ:

Қорытынды тәрізді айта келсек, резервуарлық парктеріндегі өрттерде қайнау және лақтырылу жеке құрам мен техникаға қауіп төндіреді, өрт өлшемдерін ұлғайтады, жану сипатын өзгертеді, күштер мен құралдарды қайта топтастыруды, резерв жүргізуді, сөндіру жоспарын өзгертуді қажет етеді.

Мұнай өнімінің төменгі деңгейде, жүзбелі шатырдың астында жану болғанда, өрт сөндіру жағдайлары қиындатылады. Мұнай өнімінің бос бетке өтуіне көбік және герметикалық затвор кедергі жасайды.

Құлатылуда өрттің өрбуі жалынның таралу жылдамдылығымен сипатталады, тұтану температурасы бар температурадан төмен-0,05 м^.с^1-, ал сұйықтық температурасы тұтану температурасынан жоғары болғанда-

0,5 м^.с ^-1 артық. 10-15 минуттан кейін көтерілу сатылары, басқару түйіндері істен шығады, фланцты қосылыстардың герметизациялануы, резервуар конструкциясының бұұзылуы және резервуарларда жарылыс болады.

Өрттің алдыңғы өрбуі пайда болуы орнына, бастапқы жану ошағының өлшеміне, резервуар конструкциясының тұрақтылығына, климаттық және метеорологиялық жағдайларына, ӨСБ қорғау жүйелерінің жұмысына, ӨКҚ қажетті күштер мен құралдар енгізу уақытына тәуелді.

Біздің елде, шетелде болған апат және анализі негізінде, сол сияқты ғылыми зерттеу материалдарды бойынша резервуар және резервуарлы өрттер келесі деңгейлерге бөлінеді:

Мазут, мұнай, кейбір газ түрлері және бензин жанған кезде жануда қайнау температурасында гомотермиялық қабат түзіледі, уақыттыің көбеюімен.

Мұнай және мұнай өнімдерінің жану жылдамдығы көбінесе жел жылдамдығына, өнімнің сулануына, шатырдың қирау сипатына, резервуар қабырғасы суытылуына байланысты. Жанғыш сұйықтардың жану жылдамдығының мәндері 1 кестеде келтірілген.

Жел жылдамдығы 8-10 м^.с ^-1 өскенде жанғыш сұйықтық жануының жылдамдығы 30-50% өседі. Шикі мұнай және мазут, құрамында эмульсия суы бар, 1 кестеден көп жылдамдықта жаңа алады.

Резервуарда өрттің өрбу сипаты, негізгі параметрлердің бірі оның жылу режимі болып табылады. Жанғыш сұйықтықтың физико-химиялық қасиетіне байланысты сұйық көлемде түрлі сипатта температура бөлінуі мүмкін. Керосин, дизельді жанармай, индивидуалды сұйықтар жану кезінде экспоненциалды температура таралу температурасы жану уақытының өсуімен өзгертіледі.

Жануда жылу энергиясының жиналуы көбікті құралдарды көп шығындайды. Бұдан басқа өрттің бос жану уақыты, қауіптілігін көрші резервуарларға таратады, ол сөндіруді қиындатып, лақтырылады және қайнайды.

Резервуарларда мұнай және мұнай өнімдерінің жануы лақтырылумен және қайнаумен жалғасуы мүмкін. Жанғыш сұйықтың қайнағанда 100⁰ С буланады, мұнай өнімдерінің көпіруін шақыртып. Мұнай 0,3 % ылғалданғанда қайнау 60 минут ішінде пайда болуы мүмкін. Сол сияқты көбік алғаш рет берілген кезде қайнау температурасы 100⁰ С жоғарылайды. Бұл процесс көбіктенген өнім массасының қатты жануымен сипатталады.

Сұйық жанған кезде, ол көбіктеніп резервуар бортынан төгілуі мүмкін, адамдарға және көрші резервуарларға және ғимараттарға әсерін тигізеді.

1.3 ЖТС және ЖС сөндіру
ЖТС-ЖС болатын өртер саны салыстырмалы түрде өрттің 15% құрайды, оларды орны химия және мұнай химия орындарында. Бірақ бұлар қиын өрттер, коммуникациясы, қосарланған ғимараттарға, сол сияқты өрт сөндірушілірге қаупін тигізеді. Бұл өрттердің қауіптілігі сұйықтың үлкен ауданға, жалынның қатты таралуымен шартталған. Резервуарлардағы өрттер өрбудің қиын процесстерімен сипатталады, ол көп мөлшерде ликвидациялау үшін күштер мен құралдарды қажет етеді.

Көбік түзгіштерді жұмсаққа ауыстыру жұмыс өткізіледі. Сондықтан да ӨКҚ негізгі мақсаты жаңа түрдегі көбік түзгіштерді қолдану болып табылады. Резервуарларда өртті сөндіруінің негізгі құралы ауа-механикалық көбік (АМК) болып табылады, ол жанғыш сұйықтықтың бетіне беріледі.

Тағайындалуы бойынша резервуарлы парктер келесі түрлерге бөлінеді:

• 
  мұнай және мұнай өнімдерін сақтайтын тауар-шикізатты база;
  
• 
  мұнай және мұнай құбырларын құятын резервуарлы парктер станциялары;
  
• 
  әр түрлі объектілерде мұнай сақтау резервуарлы парктері.
  

5000 м³ көлемде мұнай және мұнай өнімдерін сақтайтын резервуарлар автоматты өрт сөндіру жүйесімен қамтамасыз етіледі.

5000 м³ көлемді ІІІ а категориялы қоймалардағы өртті сөндіру үшін жылжымалы өрттехникасымен және көбін генераторларымен, құрғақ құбырлары қолданылады.

Стационарлы суыту қондырғылары жер асты резервуарларымен 5000 м³ қамтамасыз етіледі.

Әдетте резервуарлардағы өрт газдық кеңістікте жарылыстың пайда болуынан басталады.

Жарылыс күші, ереже бойынша, мұнай өнімнің ауамен қосылған газды кеңістік резервуарында күштірек болады.

Резервуарлардағы өрттер, резервуардың газ кеңістігіндегі буауалы қоспаның жарылуынан немесе шатырдың лақтырылуынан және шатырды лақтырылмай "бай" қоспаның тұтануынан басталады.

Жарылыс күші, ереже бойынша, үлкен газ кеңістігі бар резервуарларда және мұнай өнімдерінің буларымен толтырылған резервуарларда үлкен болады.

Көлденең металл резервуарда жарылыс күшіне байланысты, мынадай жағдайлар байқалуы мүмкін:

Сұйықтық резервуардың барлық ауданында жанады;

• 
  шатыр біршама көтеріледі, толығымен немесе бөлшектеніп жұлынады, содан кейін жанғыш сұйықтықта жартылай ауырлықпен ;
  
• 
  шатыр деформацияланады және резервуар қабырғасына бекіту жерінде кішірек тесіктер пайда болады.
  

Тік цилиндрлі, сфералық резервуарлардағы жарылыстар кезінде, резервуардың түбі өте жиі бұзылады, оның нәтижесінде сұйықтық шексіз аудандарға төгіледі, көршілес резервуарлар мен имараттарға қауіп төнеді.

Өрт пайда болғаннан кейін, резервуарлар және олардың жабдықтарының күйін сөндіру әдісі мен бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдары анықтайды. Мысалы, жер асты резервуарларын сөндіру ұзақтылығына темірбетонды свайлар әсер етеді, бұл аймақта көбік жылулық радиациядан бұзылады, онымен көбік берудің нормативты уақытының ұлғаюы түсіндіріледі.

ТЖС, ЖС және СКГ сақталатын резервуарлық парктердегi өрттер:

резервуарлардың айырылуымен, мұнай өнiмдерiнiң қайнауымен және атылуымен;

от сөндiргiш заттарды берудi қиындататын аймақтағы резервуар төбесiнiң құлауы нәтижесiнiң пайда болуынан;

технологиялық астаулармен, канализациялық және басқа жүйелермен оттың тез өршуiмен және таралуымен;

жану өнiмдерi тасқындарының бағытының өзгеруiмен және ауа райы жағдайына байланысты қызуымен сипатталады.

Резервуарлық парктердегі өрттердің негізгі параметрлері болып табылады:

өрт ауданы, жалын факелының биіктігі, жылу ағынының тығыздығы, жанып кету жылдамдығы, сұйықтықтың қызу жылдамдығы.

Өрттi барлау кезiнде, барлаудың жалпы мiндеттерiн орындаудан басқа:

жанып жатқан және көршi резервуардағы ТЖС және ЖС-ның мөлшерi мен түрiн, толу деңгейiнiң, су көтермелерiнiң бар болуын, резервуарлар төбелерiнiң бұзылу сипатын;

қоршау үйiндiлерiнiң жағдайын, резервуар бұзылғанда немесе атылу кезiнде аралас құрылыстарды зақымдаудың қауiпiн, сұйықтардың мүмкiн болатын ағу жолдарын;

өндiрiстiк және нөсер канализацияларының, байқау құдықтары мен су қақпақтарының жағдайы мен бар-жоғын;

резервуардан мұнай өнiмдерiн айдаудың немесе шығарудың және оларды су немесе бумен толтырудың мүмкiндiгiн;

өрт сөндiру құралдары мен қондырғыларының, сумен қамтамасыз ету және көбiктендiргiш заттардың бар-жоғын және жағдайын, көршi объектiлерден көбiктендiргiш заттарды тез жеткiзудiң мүмкiндiгiн анықтау керек.

Жел болғанда жану күшейеді, түтін және жалын массасы жан-жаққа ауытқиды, мұнымен қоса өрттегі жағдай өрттің көршілес резервуарлар мен имараттарға таралу мүмкіндігінен күрделенеді, ориентацияның жоғалуына әкеледі, бөлімшелердің жаунгерлік іс-қимылдарын шектейді (сур. 2).

Сұйықтық бетіне, резервуар қабырғасына жылу берілудің ұлғаюынан, өрттің жылулық режимы өзгереді, жалынмен байланыса отырып, өте жоғары температураға дейін қызады.

Жалын факелының жылулық сәулеленуі, сол сияқты газдармен жылудың конвективты тасымалдануы әсерінен көршілес резервуарлардың демалу арматурасы, өлшегіш құрылғылар арқылы шығатын мұнай өнімдері буларының тұтануы өтеді (сур.3).

Жалын температурасы мұнай өнімінің түріне байланысты және жалын өлшемдеріне байланысты емес, 1000-нан 1300°С дейін ауытқиды.

Түрлі мұнай өнімдерінің сызықты жану жылдамдығы олардың физико-химиялық қасиеттріне байланысты 6-дан 30 см/сағ шектерде болады, ол практикалық түрде резервуар түріне және жану ауданына тәуелді емес, егер бұл аудан 5 м² аспаса.

Шатыр толығымен бұзылған кезде, жер бетіндегі металл және жер астындағы темір бетонды резервуарларда мұнай өнімдерінің жану процесі бір-бірінен ажыратылмайды. Мысалы, резервуардың екі түріне де мұнай үшін υ_Л сызықты жанып кету жылдамдығы 15 см/сағ құрайды, ал металл резервуардағы мұнай үшін қызу жылдамдығы υ_П 24-36 см/сағ және темірбетонды резервуарларда 24-30 см/сағ құрайды.

Мұнай өнімінің беткі қабатында жылудың жиналуы, белгілі бір дәрежеде сөндіру процессіне әсер етеді. Жоғары температура көбікті бұзады, от сөндіргіш заттар шығынын сөндіру уақытын ұлғайтады.

Сұйықтық бетінде, температура қайнау температурасына жақын, бірақ мұнайда беттік температура жеңіл фракциялардың жанып кетуінен баяу өседі. Мұнай өнімдерінің көптеген түрлері үшін сұйықтықтың беттік температурасы 100°С құрайды.

Қызған қабаттың бар болуы, шикі мұнай мен мазуттың ұзақ жануы кезінде байқалады.

Айта кету керек, бензин мұнай мен мазутқа қарағанда тезірек қызады, бірақ қызған қабаттың температурасы судың қайнау температурасынан төмен немесе оған жақын (4 кесте).

4 кесте

Резервуарлық парктерде өртпен бірге жүретін негізгі құбылыстар, қайнау және лақтыру болып табылады.

Беттікте қызу сипаты бойынша барлық ЖТС-ЖС екі топқа бөлуге болады. Бірінші топта, қабаттағы температура өзгермейді (спирттер, ацетон бензол, керосин, дизельді жанармай және т.б.), ал жану беттігінде қайнау температурасына жақын температура орнатылады. Екінші топ (шикі мұнай, бензин, мазут және т.б.) – ұзақ жану кезінде беттікте қайнайтын қабат түзіледі.

Су жоқ, бірақ ол жанғыш сұйықтықтың өзінде эмульсия түрінде болатын жағдайлар да болады. Мұнайдың үстіңгі қабатының жабысқақтығы төмендеген кезде, су тамшылары тереңдікке түседі. Су тамшылары бір уақытта қызады және қайнайды. Су булары мұнайды көбіктендіреді, ол борт арқылы төгіліп, қайнау өтеді (яғни мұнайдағы су қайнайды). Қайнау лақтырылуға қарағанда ертерек пайда болады (сур. 4).

Тәжірибелермен көрсетілгендей, егер бос борттың биіктігі қызған қабаттың қалыңдығынан екі есе үлкен болса, мұнайда 1% су болу шартынан сұйықтық борт арқылы төгілмейді, онда қайнау 45-60 мин кейін өтеді. Қайнау жалын температурасын 1500°С дейін ұлғайтады, жалын биіктігі 2-3 есе үлкейеді, жылу ағыны толық жанудың әсерінен бірнеше есе өседі.
Лақтырылуды келесі түрде түсіндіруге болады, мұнайдың қыздырылған қабат температурасы 300°С жете алады. Бұл қабат сумен әрекеттесе отырып, оны қайнау температурасына қарағанда үлкен температураларға дейін қыздырады. Бұл жағдайда будың көп мөлшерде бөлінуімен судың қайнауы өтеді, ол су бетіндегі мұнайды резервуар шектерінен лақтырады.

Сонымен, лақтырылудың себептер анализы көрсеткендей, ол резервуардағы өрт кезінде өтуі мүмкін, сұйықтық қабатының астында су болатын жерлерде, яғни сақтау жағдайларына байланысты.

Қорытынды тәрізді айта келсек, резервуарлық парктеріндегі өрттерде қайнау және лақтырылу жеке құрам мен техникаға қауіп төндіреді, өрт өлшемдерін ұлғайтады, жану сипатын өзгертеді, күштер мен құралдарды қайта топтастыруды, резерв жүргізуді, сөндіру жоспарын өзгертуді қажет етеді.

Қайнау және лақтырумен негізгі күрес шаралары бола алады:

• 
  қайнау немесе лақтыруға дейін өртті жою;
  
• 
  резервуардан су қабатын сору. Қолайлы жауынгерлік іс-қимылдарды таңдау үшін, ӨСБ-да өрт параметрлері және құбылыстары бойынша берілгендер болуы тиіс.
  

• 
  объектілер мен гарнизондарда көбіктүзгіш құралдардың қажетті мөлшердегі қорын құру, мұнай базасында құралдардың нормативты қорын сақтау (егер қалада бірнеше мұнай базалары болса, онда көбіктүзгіш құралдар басқа жерлерде сақтала алады, бірақ олар бір сағат ішінде жеткізілуі тиіс);
  
• 
  өртке қажетті күштер мен құралдар мөлшерін тез жұмылдыру мүмкінділігі;
  
• 
  гарнизонның басшы құрамын жинау тәртібін және өрт бөлімшелері жеке құрамының тактикалық үйретулерін толық жетілдіру;
  
• 
  өрттерді сөндіру жоспарларын өңдеу.
  

Жылжымалы өрт техникасы және жартылай стационарлы жүйелердің көмегімен резервуарлық парктердегі өрттерді сөндіру үшін пайдаланады:

• 
  шашыратылған ағыстар түріндегі суды;
  
• 
  от сөндіргіш ұнтақтарды және инертті газдарды;
  
• 
  жанғыш сұйықтықты араластырумен,
  
• 
  орташа және төмен қысқалықты АМК.
  
• 
  Жарқ ету температурасы 60°С қара мұнай өнімдерді шашыратылған су ағыстарымен табысты сөндіру үшін, келесі шарттар орындалуы тиіс:
  
• 
  су дисперстілігі 0,1-0,5 м/к.
  
• 
  жанудың барлық ауданын су ағысымен бір уақытта жабу;
  
• 
  беру қарқындылығы 0,2 л/(м²с) кем емес.
  

Ұнтақтарды беру үшін, резервуарға жартылай стационарлы беру сызбасын, ұнтақты сөндіру автокөліктерін қолданады немесе резервуар борты арқылы оқпандар көмегімен береді.

Сұйықтықты араластыру, ол да негізінен сөндірудің стационарлы немесе жартылай стационарлы жүйелерінде қолданылады және ауа ағынының немесе мұнай өнімінің өзімен жүзеге аса алады. Сөндіру маңыздылығы былайша қорытындыланады, жанғыш сұйықтықтың беткі қабаты астыңғы суық қабаттардың өздігінен тұтану температурасына дейін араласуымен суытылады. Араластыру әдісін, тек жарқ ету температурасы ауа температурасынан 5°С жоғары болатын сұйықтықтарды сөндіру үшін қолдануға болады.

Резервуарларда мұнай және мұнай өнімдерін негізгі сөндіру құралы ретінде орташа немесе төмен қысқалықты от сөндіргіш көбіктерді пайдаланады.

Орташа қысқалықты АМК ЖТС және ПК сөндірудің негізгі құралы болып табылады, ол УППС қондырғыларымен жабдықталған резервуарларда өрттерді сөндіру үшін жіберіледі (жанғыш қабат арқылы).

ЖТС сөндіру үшін құралдарды берудің нормативты қарқындылығы құрайды: 0,08, ал ЖС және мұнайлар үшін 0,05 л/(м²с). ЖТС пен ЖС тізімі және оларды сөндіру үшін от сөндіргіш құралдарды беру қарқындылығы (5 және 6 кестелерде) келтірілген.

Күштер мен құралдарды есептеу кезінде, нормативты қарқындылық (5 және 6 кесте бойынша) алынады.

Жанғыш сұйықтық бетіне көбікті беру кезінде көбіктүзгіш ерітіндісінің нормативты қарқындылығын өрттің 3-тен 6 сағ дейін бос дамуы кезінде 1,5 есе үлкейту қажет, өрттің ұзақтылығы 6-10 сағ дейін болғанда 2 есе және өрт ұзақтылығы 10 сағ асқан кезде 2,5 есе үлкейту қажет.

Қазіргі уақытта өртке қарсы қызметінің практикасында резервуарларға от сөндіргіш көбіктерді берудің үш негізгі тәсілі қолданылуда.

• 
  резервуардың арнайы қондырғысы көмегімен жанғыш қабат арқылы ;
  
• 
  көбік оқпандарының көмегімен аспалы ағыстар түрінде резервуар борты арқылы ;
  
• 
  қабат асты тәсілі;
  

Жанғыш қабат арқылы беру әдісі кезінде, көбік беттікке түсе отырып, жоғары температураның әсерінен аз бұзылады, өйткені "резервуар борты арқылы" тәсілінде жалын аймағы арқылы өтпейді. Бірақ бұл тәсіл келесі параметрлерді қамтамасыз ететін резервуардағы арнайы жабдықты қажет етеді: 5 мың м³ көлем үшін ерітінді шығыны 25-40 л/с және көбіктүзгіштікі сәйкесінше 1,5-тен 3 л/с дейін.

Берілген тәсілдің негізгі жетіспеушіліктері болып табылады:

• 
  жану кезінде құлатылуды қолдану мүмкінсіздігі;
  
• 
  жанғыш қабат арқылы жең бойымен қозғалу кезіндегі көбіктің бұзылуы;
  
• 
  желдің бағытына байланысты көбікті беру үшін позицияны таңдау мүмкіндігінің шектелуі, яғни ық жақтан жабдықтарды қолдану мүмкінсіздігі.
  

Резервуарға көбік берудің ең кеңінен таралған тәсілі, тасымалы көбіккөтергіштер, автокөтергіштер және стационарлы көбік камералары арқылы оны жанғыш беттікке беру болып табылады.

Практикада көбінесе комбиниративты тәсілге жүгінеді, мысалы, көбік құйғыш және ағыстар арқылы беру сұйықтық беттігі бойынша көбікті рационалды таратады.

Тәсілдердің кез-келген түрін жүзеге асыру кезінде, көбіктің бұзылу қарқындылығын төмендету үшін резервуар қабырғаларын суыту қажет, әсіресе көбікті беру жерлерінде.

Көбікті беру тәсілдерінің әр түрлілігіне қарамастан, практикада тәсілдердің бірде-біреуін қолдану қажеттілігі болмайтын жағдайлар да болады. Мысалы, металл резервуарлардың қабырғалары деформацияланғанда немесе бөлшектеніп бұзылуы кезінде. Мұндай жағдайларда көбікті енгізу үшін, резервуар қабырғасында сұйықтық беттігінен 1 м биіктікте тесік жасайды. Тесік өлшемдері көбік құйғыш, оқпан диаметрінен, генератор өлшемдерінен бірнеше есе үлкенірек болуы тиіс. Шатыры сақталған темірбетонды резервуарларға көбікті беру үшін, люктерді қолданады немесе тростар көмегімен жабындының плиталарын алады. Егер сұйықтық беттігі бұзылған конструкциялармен үйілген болса, онда мұндай жағдайларда сұйықтық бетін босату және оның бойымен көбіктің ағуын қамтамасыз ету үшін, резервуарға суды немесе мұнай өнімін қотаруды өткізеді, сұйықтық деңгейін көтеру үшін. Берілген тәсілмен сақтықпен қолдану қажет, резервуарларды асыра толтырмас үшін. Суды резервуарларда мұнай өнімінің деңгейін жоғарылату үшін, тек ЖТС үшін ғана қолдануға болады.

Беру тәсілдерімен бірқатар, сөндіруде жану аймағына көбікті енгізу жерлерін анықтау да үлкен мағынағы ие. Әдетте, көбікті жылулық әсері төмен және жанғыш сұйықтық беттігі бойынша бөгетсіз тарала алатын жерлерге береді. Көбікті бір-екі бағыттан қуатты ағыстармен беру мақсатқа лайықты, өйткені ол аз бұзылады, тезірек қозғалады және бөгеттерді жақсырақ игереді. Резервуарларға көбікті, ереже бойынша, жел жағынан енгізеді.

Көбік шабуылына минималды уақыт мерзімдерінде дайындалу қажет, өйткені жану уақытының ұлғаюы, қайнау және лақтыруылу әсерінен көршілес резервуарларға өрттің таралу қауіптілігін жоғарылатады.

7 кесте

Көбік шабуылын өткізу үшін:

• 
  көбіктүзгіш құралдардың есептелген мөлшерін жұмылдыру;
  

• 
  көбікті беру сызбасын жинау және оның жұмыс қабілеттілігін суда тексеру;
  

• 
  берудің техникалық құралдарының жұмысын қамтамасыз ету үшін, басқарушы құрамнан жауапты тұлғаларды және жауынгерлік есептерді тағайындау;
  
• 
  көбік шабуылының басталғаны және аяқталғаны туралы сигналдарды, кету сигналдарын, сол сияқты қайнау мен лақтыру жағдайларындлағы сигналдарды жеке құрамға хабарлау қажет.
  

Жану тоқтағаннан кейін қайта тұтануды болдырмас үшін, көбікті резервуарға шамамен 5 мин бойы береді.

Қайнау жағдайында көбікті беруді тоқтатуға болмайтынын ӨСБ ескеру қажет, бірақ бұл жағдай үшін алдын-ала адамдар үшін қауіпсіздік шаралары және су ағыстары мен басқа да құралдардың көмегімен жеңдік желілерді қорғау шаралары өңделуі тиіс.

Көбiк шабуылына дайындалу үшiн:

көбiк шабуылын жүргiзу және оған дайындыққа өртке қарсы қызметтiң басшы құрамы қатарынан жоғары тәжiрибелi тұлғаны бастық етiп тағайындау;

өрт орнында есептiк санындай күштер мен құралдарды жұмылдыру. Көбiктендiргiш қор есептiк өрт сөндiру уақыты бойынша 15 минутқа үш еселенiп қабылданады (көбiктендiргiш қор көбiк берудi 45 минут қамтамасыз ету қажет);

көбiк беру схемасының жиынтығын тиянақты тексерiп (көбiк генераторы жалғанған көбiк көтергiштiң ұшы шығып тұруы тиiс), техникалардың жұмысын тексерiп көбiктiң сапасын көзбен анықтау. Егер 1-2 минут арасында сапалы көбiк болмаса, нелiктен екенi анықтап, ақауын жою;

көбiк шабуылын бастау мен тоқтатуды дауыстау қондырғысынан хабарлап, рация арқылы жариялау керек.

Көбік шабуылы жану толығымен тоқтатылғанға дейін барлық есептік құралдармен бір уақытта өткізіледі.

Көбiк шабуылы барлық есептелген құралдармен бiр мезгiлде қызып кеткен сұйықтықты өшiру кезіндегі мерзімді беруден басқа жағдайда жану толық тоқтатылғанша жүргiзiледi.

Мұнай өнiмдерiнiң қайтадан жануын болдырмау үшiн жану тоқтатылғаннан кейiн 3-4 минут резервуарға көбiк берiлуi қажет. Есептiк үстемелiгi бойынша резервуар қабырғаларын салқындату, олардың толығымен суығанынша жүргiзiлуi қажет.

Егер көбiк шабуылы басталғаннан берi 30 минут iшiнде жану толығымен сөнбесе, онда көбiк берудi тоқтатып, себебiн анықтау керек.

Бiрнеше резервуарлар жанған жағдайда және бiр уақытта сөндiру үшiн күштер мен құралдар жеткiлiксiз болғанда, барлық күштер мен құралдарды жел соғып тұрған жақта орналасқан бiр резервуарды немесе өртенуі бәрiнен бұрын өрт шалмаған көрші тұрған резервуарларға қауiп туғызатын резервуарды сөндіруге шоғырландырылады. Мұндағы өрттi толығымен сөндiргеннен кейiн, күштер мен құралдарды қалған резервуарлардағы өртті толық сөндiру үшiн топтастырылады. Өрттi сөндiрудi, бәрiнен бұрын, көршi тұрған резервуарларға, технологиялық жабдықтарға, ғимараттар мен құрылыстарға қауiп туғызатын резервуардан бастаған дұрыс.

Күштер мен құралдар жетіспеген кезде ТЖС мен ЖС сақтап қалу мақсатында (ерекше жағдайларда) бір мезгілде резервуарлардың қабырғалары салқындатыла отырып бақылау жасау арқылы олар сорғызылып алынсын.

ЖЖС және ЖС жанған жағдайда резервуарда пайда болған «қалталарға» көбiк немесе ұнтақ оқпандарын пайдаланып, резервуардың қабырғаларынан жасалған тесiктерден беру қажет.

«Ұнтақ-көбiк» тәсiлiмен аралас өшiру кезiнде жану ұнтақпен сөндiрiледi, содан соң қайта жануды болдырмау үшiн көбiк берiледi.

Қара мұнай өнiмдерi бар резервуарлардағы жану кезiнде сыртқа шығудың алдын алу шарасын дер кезiнде қолдану мақсатында мұнай өнiмдерiнiң қызуына және резервуардың түбiнде судың бар-жоқтығын үзiлiссiз бақылап тұру, ара-тұра оны айдау (ағызу).

Қауiптi аймаққа (қоршау үйiндiге) өрттi сөндiруге қатысы жоқ өрт сөндiру бөлiмiнiң жеке құрамын, объектiнiң қызмет көрсететiн адамдарын, қауiптi аймақта (қоршау үйiндiде) адамдардың барынша аз болуы үшiн оқпаншыларды алмастыруды бiр мезгiлде жүргiзбейдi.

ЖЖС және ЖС-ның жерасты резервуарлары жанған кезде жанған және көршi резервуардың ұзына бойын белгiлеу керек.

Оқпандармен жұмыс iстеушi жеке құрамды қорғау үшiн жылу өткізбейтін костюмдерi пайдалану керек.

Қайнау немесе жарылыс қаупі туындаған кезде жеке құрамды көшіру үшін белгі ӨСБ-ның немесе жедел өрт сөндіру штабының бұйрығы бойынша өрт сөндіру автомобилінен ұзақ дабылмен беріледі. Өрттегі барлық сигналдар эвакуациялауға берілетін белгілерден табанды түрде өзгеше болуы болуы қажет.

Жауынгерлік іс-қимылдармен басқару ерекшеліктері.

Резервуарлық парктердегі өрттерде, ереже бойынша, бөлімшелерді басқаратын жедел штаб ұйымдастырылады.

Штаб жел жағынан орналастырылады. Ол өрт орнын және көршілес резервуарларды жақсы көрінуді қамтамасыз етуі тиіс.

ӨСБ бiрiншi кезекте:

жанып жатқан және оған көршi резервуарларды қажеттi салқындатуын ұйымдастыруға;

өрт орнында жедел штабты құруға, оның құрамына объектiнiң инженер-техникалық қызметкерлерiн және әкiмшiлiк өкiлдерiн мiндеттi түрде қосуға;

техника қауiпсiздiгiнiң қажеттi талаптарын қамтамасыз ету үшін объектiнің арнайы тағайындалған қызметкерлерінiң және өртке қарсы қызметiнің көмегімен жеке өзі шаралар қабылдауға;

көбiк шабуылының дайындығын ұйымдастыруға;

өрт автокөлiктерiнiң алыс су көздерiне орналастырып, көршi резервуарлардың үйiндiлерiн қорғаудың екiншi шебiн құруға және көбiк генераторларымен оқпандар жалғанған резервтiк магистральдық жең жолдарын жаюға мiндеттi.

ӨСБ көбік шабуылының дайындық барысын бақылайды, көбік көтергіштерді орнату орындарын анықтайды, көбік шабуылын өткізуге есепті берілгендердің дұрыстығын тексереді.

Резервуардағы өрттердi сөндiруде бөлiмдердiң бiрiншi кезектегi iс-әрекетi су оқпандарын беру және жанып жатқан керегiнше көршi резервуарларды салқындату үшiн стационарлық қондырғыларды қосу болып табылады.

Бiрiншi оқпандар жанып жатқан резервуарларды салқындатуға, содан кейiн желдiң бағытын есепке ала отырып, жанып жатқан екi нормативтiк ара қашықтықта орналасқан барлық көршi резервуарларды қорғау және сақтау. Жанған резервуарға бiрiншi оқпандарды резервуардың қабырғаларына желге қарсы және жел жағы учаскелерiне беру керек.

Жанып жатқан және көршi резервуарларды салқындату үшiн, және темiрбетонды резервуарлардың арматураларын қорғау үшiн «А» оқпандарын және лафеттiк оқпандарды қолдану қажет. 10 000 м³ және одан үлкен да көлемдегi резервуарларды салқындатуды лафеттiк оқпандармен iске асырған дұрыс.

Оқпандар саны есеппен анықталады, бiрақ жанбаған резервуарлар үшiн екеуден кем болмауы және жанып жатырған резервуарларға үшеуден кем болмауы керек. Жанбаған резервуарлар үшiн есеп резервуарлар периметiрiнiң жартысына жүргiзiледi;

Жерасты темiрбетонды резервуарлардағы өрт кезiнде, тек демалу және көршi тереңдетiлген темiрбетонды резервуардың төбесiне орналасқан басқа да арматуралар салқындатылады.

Қоршау үйiндiлерiнде мұнай өнiмдерi жанғанда оттың өзара әсерiмен тура сол аймақта орналасқан резервуарлар қабырғаларын салқындату лафеттiк оқпандармен жүзеге асырылады. Сонымен қатар, басқару тораптарын және де фланцеттiк қосылғыларды түпкiлiктi ысырма, соқпандармен салқындату қажет.

Көбiк шабуылы кезiнде резервуардың қызған қабырғаларының барлық бетiн және көбiк көтергiш орналасқан орындарға үдемелi салқындату қажет. Резервуардың үдемелi жануы артынша төмендетiлгеннен кейiн, су ағысын резервуар қабырғаларына сондағы мұнай өнiмдерiнiң деңгейiмен және жанармайдың жоғарғы қабаттарын салқындату үшін бiршама төмен деңгейде бағыттау қажет.

Өрт толығымен сөнгенше және толығымен суығанша резервуар үзiлiссiз салқындатылады.

Төбесi жүзгiш резервуарлардағы өрттiң басталу сатысында, резервуар қабырғасы және оның жүзгiш төбесi аралығындағы мұнай өнiмдерi жанған кезде, келген күштер мен құралдардың санына қарамай сөндiруге тез арада кiрiсу керек.

Резервуарлардағы сығымдалған көмiрсутегi газдарын сөндiру кезiнде қуатты су оқпандарын беру, жанып жатқан және көршi ыдыстарды салқындату үшiн тұрақты лафеттi қондырғылар мен суландыру жүйелерiн қолдану, әсiрессе ыдыстардың бекiту арматуралары мен жеткiзу құбыры өткiзгiштерiн қорғауға назар аудару қажет, ыдыстардағы қысымды төмендету мақсатында мүмкiндiгiнше жанып жатқан және көршi ыдыстардағы газдарды бос ыдыстарға ауыстырып құю немесе газдарды алаулатып сыртқа шығару керек.

Ыдыстар босаған кезде мүмкiндiгiнше оларды инерттi газдармен толтырылуы көзделу қажет.

Штаб құрамына кірген штаб бастығы, объект және қызметтер жұмысшылары, ӨҚОЖЖ қарастырылған жалпы тапсырмаларды орындаудан басқа:

• 
  күштер мен құралдар резервін қамтамасыз етуге,
  
• 
  конструкция ерекшеліктерін және резервуарлар мен олардың жабдықтарының күйін анықтауға,
  
• 
  көршілес резервуарларға қауіп мүмкінділігін бағалауға,
  
• 
  резервуардағы мұнайда судың құрамын, қайнау және лақтыру уақытын, жергілікті рельефті анықтауға,
  
• 
  спиртті сөндіру кезінде резервуардағы оның деңгейін және қажеттілік кезінде спиртті қотару мүмкіндігін анықтауға,
  
• 
  объект әкімшілігімен байланысты қолдауға және оның өкілдері арқылы резервуардағы өнім сипатын, сұйықтық деңгейі туралы, демалу арматурасын қорғауды, өрт учаскесін сумен қамтамасыз етуді, имараттар үшін қажетті техниканы жұмыдыруға, өртте байланыс пен тылдың функцияларын орындауға міндетті.
  

Өрттерді сөндіру үшін гарнизонда күштер мен құралдар жетіспеген кезде, өрт сөндіру жоспарларында және жақын арадағы гарнизондардың, облыстардың, қалалардың және әскери бөлімшелердің, милиция, сол сияқты транспорт кәсіпорындарының өртке қарсы қызметтері мен азаматтық қорғаныстың күштері мен құралдарын жұмылдыру тәртібі анықталуы тиіс. Өрт сөндіру жоспарлары барлық қызметтер, бөлімшелер және кәсіпорындардың жетекшілерімен келісілуі және аудан, қала, облыстардың атқарушы органдарымен бекітілуі тиіс.

Өртті сөндіру процессінде техника қауіпсіздігі талаптарын қатаң орындау қажет. Жердегі резервуарларда мұнай өнімдері, әсіресе лақтырылуға қабілетті сұйықтықтар жанған кезде, күштер мен құралдарды түтіндену аймағын және жел бағытын ескеріп орналастыру қажет. Сондықтан да автосорғыштарда өзендерге, бұлақтарға қоюға болмайды; мұнай өнімінің лақтырылуы немесе резервуар жарылысының қауіптілігі бар болған кезде, адамдар мен техниканы жанып жатқан резервуардан ық жағынан 150 м қашықтықта және желге қарсы бағытта 100 м қашықтықта орналастыру қажет, бұл жағдайларда сулы оқпандарды позицияларда орнатады және олардың жұмысын тоқтатпайды. Резервуарлық парктерде өрттерді сөндіру кезінде барлық жеке құрам қауіптіліктің орнатылған сигналы және қауіпті аймақтан шығу бағыттары туралы хабарлануы тиіс. Көбік шабуылына дайындық процессінде, онда адамдар аз мөлшерде болулары тиіс.

Көбікмачталар, көбіккөтергіштер құлатылудың артында жиналады. Шабуылды өткізу уақытында барлық оқпаншыларды алшақтатады. Техника мен жеке құрамды ЖТС және ЖС толтырылған, жылу, түтін және жалын әсеріне түсетін резервуарлардың жанында орналастыруға болмайды.

Жалын әсеріне түсетін жанып жатқан және көршілес резервуарларды суыту үшін, А және саптама диаметрі 28,32 мм лафетты оқпандарды қолдану, қауіпсіз болып табылады. Жер бетіндегі тік резервуарларды сөндіру кезінде, жарылыс кезіндегі олардың бұзылу сипатын ескеру қажет және оқпаншылар мен техниканы сыйымдылықтар шеттерінде орналастыру қажет, әсіресе коллекторлар мен арматуралар жанында. Апаттық немесе көршілес резервуарларға адамдардың клуін болдыруға болмайды, егер де ол қажеттілікпен байланысты болмаса. Жер астындағы резервуарларға көбікқұйғыштар мен көбікгенераторларды орнатумен айналысатын жеке құрам, жылу сәулендіргіш костюмдермен немесе шашыранды су ағыстарымен сенімді қорғалуы тиіс, ал шатыры бұзылған және жер деңнейінде борт болмағанда өрт сөндірушілерді құтқару арқандарымен сақтау қажет.

Темірбетонды резервуарлардағы жану кезінде, жабындылар плиталары мен резервуар қабырғаларының бұзылуы үлкен қауіп төндіреді.

ЖТС және ЖС бар резервуарларда өрттер салыстырмалы түрде сирек өтеді. Бірақ бұл, коммуникациялар, қос имараттар, сол сияқты сөндіруге қатысушылар үшін үлкен қауіп төндіретін күрделі өрттер. Бұл өрттердің қауіптілігі жалынның үлкен таралу жылдамдығымен үлкен аудандарға таралуымен шартталған. Резервуарлардағы өрттер дамудың қиын процесстерімен сипатталады және оларды тоқтату үшін көп мөлшердегі күштер мен құралдарды қажет етеді.