Дипломдық жұмыс кәсіби-техникалық коллеждер мен лицейлерде

15 

 

жету жолдарының шарттарын анықтау әдісін; адекватты өзінше бағалау және 

рефлексия әдісін – иеленуді талап етеді. 

Шығармашылық  норма  әдісі.  Студенттің  жекелей  және  ұжымдық 

қызметтің  нормасын  дайындауы  әдіснамалық  әдістерді  –  қызмет 

рефлексиясын,  оның  элементтерін  анықтау,  қызметтің  субъектісін  және 

олардың  қызметтік  құқығын  орнату,  ұйымдастырылған  және  тақырыптық 

ауқымын  беру,  ережелер  мен  заңдарды  тұжырымдау  –  қолдануды  талап 

ететін эвристикалық процесс.  

Шығармашылық  нормасы  процесіндегі  әдістемелік,  педагогикалық, 

рефлексиялық  қабілеттерді  дамытатын  тапсырмалардың  мысалдары. 

Нұсқаулар  құру:  «Сөзді  қалай  айту  керек»,  «Сөзді  қалай  оқу  керек», 

«Міндеттерді  қалай  шешу  керек»,  «Құбылыстарды  қалай  бақылау  керек», 

«Әуенді қалай тыңдау керек» және басқалар. 

Оқытуды  өзінше  ұйымдастыру  әдістері:  оқулықпен,  құралдармен, 

нақты  объектілермен  жұмыс  істеу;  міндеттерді  шешу,  жаттығуларды 

орындау;  үлгілер,  шығармашылық  зерттеулер  дайындау  және  басқалар. 

Студенттің  жекелей  білім  алу  бағдарламасын  –  бағдарламаларды  дайындау 

әдістері,  оларды  басқа  бағдарламалармен  (мұғалімнің,оқушының)  үйлестіру, 

бағдарламаларды, нәтижелерді бағалау әдістерін іріктеу – атқарудағы өзінше 

ұйымдастыру әдістерінің маңызы бар. 

 

 

 

16 

 

2  Технологиялық бөлім 

 

2.1  Пісіру  үрдісі  металдарды  өңдеудің  жетекші  технологиясы 

ретінде 

 

Пісіру  деп,  металдардың  ажырамайтын  қосылыстарын  пісірілетін 

бұйымдарды  созылымдық  немесе  сұйық  күйге  дейін  қыздырумен  алу 

процесін  айтады.  Пісірудің  мәні  металдың  кішкентай  бөлшектерін  пісіру 

орындарында  қашықтарын  молекулалардың  аралық  қашықтығына  таяу 

жақындатудан тұрады. 

Электрдоғалы  пісіру  –  дегеніміз  электр  энергиясы  арқылы 

ажырамайтын қосылыс алу процессі. 

Пісіру  доғасы  атмосфералық  қысым  жағдайында  екі  электродтың 

арасындағы газды аралықта өтетін  ұзақ электр разрядын білдіреді.  Пісірудің 

барлық негізгі және біршама таралған әдістерін пайдалану барысында әдетте 

электродтар арасында жанатын тікелей әсерлі доға пайдаланылады, олардың 

біреуі стержень, екіншісі пісірілетін металл болып табылады [2]. 

Электрлі  доғаның  энергиясы  пісіру  қосылысын  алу  үшін  пісіруде  кең 

қолданылады,  мысалы  балқыту  арқылы  доғалы  пісіру.  Біріктірілетін 

бөлшектердің  қызуы  электрлік  доға  арқылы  іске  асады.  Ол  пісіру  деп 

аталады.  

Пісіру  доғасы  –  бұл  өзінің  магниттік  өрісі  бар  ерекше  ток  өткізгіш. 

Пісіру  тогы  электродтан  және  пісіру  металлынан  өте  келе  өзінің  магниттік 

өрісін қалыптастырады. 

Пісіру  доғасы  иондалған  газ  қоспасында  және  металлдар  мен 

компоненттер  буының  қоспасында  электрод  қаптамасы,  флюс  және  т.б. 

құрамына кіретін электрлі доғалы разрядын білдіреді. Доға – электрлі пісіру 

тізбегінің  бөлігі  болып  табылады.  Пісіру  барысында  доғаның  оң  полюсті 

қоректену  негізіне  жалғанған  электродты  анод  деп  атаймыз,  ал  сол  полюті 

катод деп атаймыз. Егер пісіруді ауыспалы токпен жүргізсе, әр бір электрод 

анод немесе катод болып өзгереді. Электродтар арасындағы кеңістікті доғалы 

разряд  ауданы  немесе  доғалы  аралық  деп  атаймыз,  ал  арақашықтықтың 

ұзындығын  –  доға  ұзындығы  деп  атайды.  Электрод  пен  бөлшек  арасында 

жанған доға тік қозғалыс доғасы болып табылады. 

Катодты  аймақ  катодтың  қызған  бетін  (котодты  дақ)  және  доға 

аралығының  бір  бөлігін  қамтиды.  Болатты  электродтағы  катодты  дақтың 

температурасы  2400...2700

0

С-ға  дейін  жетеді;  бұл  жерде  доғаның  барлық 

жылуының 38%-не дейін бөлініп шығады. Катодты аймақта электрондардың 

екпіні болады, бұл жерде кернеу U

K

 = 10...20B дейін төмендейді.  

Анодты  аймақ  анод  бетіндегі  анод  дағы  және  доға  аралығының  бір 

бөлігінен  тұрады.  Анодты  дақ  бос  электрондарды  бейтараптау  және  кіру 

аумағы  болып  табылады,  оның  температурасы  катодты  дақтың 

температурасымен  сәйкес,  бірақ  электрондардың  үздіксіз  қозғалу 

нәтижесінде  катодқа  қарағанда  көп  жылу  бөледі.  Балқу  электродындағы 

доғаларда анодты кернеу U

a 

= 2...6B дейін төмендейді. 

17 

 

Доғаның түзілуі оның жануынан басталада, ол 2 тәсілдің біреуі арқылы 

іске асады: 

- 

электрод дайындамаға 3...6мм қашықтықта жақындайды және пісіру 

тізбегіне  аз  уақыт  аралығында  жоғары  жиіліктегі  ауыспалы  ток  жоғары 

кернеуге қосылады; 

- 

доғаның 

жануы 

3бөлімнен 

тұрады: 

дайындауға 

арналған 

электродтың  қысқа  бекітілуі;  электродты  3...6мм-ге  шегіндіру;  тұрақты 

электрлі разрядтың туындауы. 

Екінші  тәсіл  негізгі  тәсіл  болып  табылады,  ал  бірінші  тәсіл 

балқымайтын электродты пісіру кезінде қолданады. 

Пісірілу доғасы тұрақты немесе айнымалы токтың көзінен қоректенеді. 

Доға тұрақты токпен түзу және кері полярлық та қоректенуі мүмкін. 

Пісіру  доғаларының  түрлері.  Пісіру  доғаларын  жіктеу  үшін  бірнеше 

белгілер қолданылады, олардың ішінде: 

- 

қолданылатын  электродтар  –  балқитын  және  балқымайтын 

электродтармен пісіру доғасы; 

- 

доғаның қысылу дәрежесі – бос және қысылған пісіру доғасы; 

- 

пісіру  доғасын  құру  сұлбасы  –  пісіру  доғасының  тікелей  немесе 

жанама әрекеті; 

- 

токтың  түрі  –  тұрақты  және  ауыспалы  токтың  пісіру  доғасы  (соңғы 

жағдайда -бирфазалы немесе үшфазалы); 

- 

тұрақты  токтың  полярлығы  –  доғалы  пісіру  тікелей  токпен  немесе 

керісінше полярлықпен. 

Пісіру доғасының тікелей немесе жанама әрекетін, копэлектродты және 

қысылу  пісіру  доғасын  біз  пісіру  доғасын  құру  сұлбасы,  токтың  түрі, 

электродтардың  саны  және  басқа  да  қасиеттеріне  байланысты  ажырата 

аламыз. 

Доғаның  тікелей  әрекеті  деп  электродпен  дайындама  арасындағы 

доғалы разрядты айтамыз, ол келесі жағдайда қолданылады: 

- 

электродтармен қапталған доғалы пісіру кезінде; 

- 

қорғаныс газдағы балқымайтын электродтарды пісіру кезінде; 

- 

қорғаныс газдағы балқитын электродтарды пісіру кезінде. 

Доғаның жанама әрекеті 2 балқитын немесе балқымайтын электродтар 

арасындағы  разрядты  білдіреді,  бұл  жерде  пісіру  кезіндегі  металл  электр 

тізбегіне  қосылмаған.  Бұл  доға  түрі  арнаулы  пісіру  түрінде  қолданылады.        

Қысылған  доға  –  бұл  балқымайтын  вольфрамды  электродпен  тікелей  және 

жанама  әрекеті  бар  доға  болып  табылады.  Қысылған  доғаны  металл  кесуде 

және пісіруде қолданады. 

Түзу  қарама-қарсылық  жағдайында  ток  көзінің  минусын  электродқа 

қосады,  ол  кері  қарама-қарсылық  жағдайында  пісірілетін  бұйымға  қосады. 

Көмірлі  электродпен  пісіру  кезінде,  егер  ток  түзу  қарама-қарсылық  болса, 

доға  жеңіл  қыздырылады  және  төзімдірек  жанады.  Кері  қарама-қарсылық 

тогын  пісірілетін  бұйымдарда  жылу  бөлінуді  азайту  керек  болған 

жағдайларда:  қоспаны,  тоттанбайтын  және  жоғары  көміртекті,  болаттарды