Дипломдық жұмыс кәсіби колледждер мен лицейлерде автокөліктерге

 

 

6 

 

Зерттеу  барысында  оқуды  түсіндіруде  қолданылатын  тиімді  әдіс-

тәсілдер таңдалынған болатын.  

Жұмысты  қарастыру  барысында  төменде  көрсетілген  мәселелер 

алынып қарастырылды: 

-зертханалық жұмысты орындау және рәсімдеу 

- зертханалық жұмысты орындау кезінде есте сақтау қажет ережелер 

- зертханалық жұмысты орындау және қорғау тәртібі 

- зертханалық жұмысты жүргізу әдістемесі 

Зерттеу  үрдісі  барысында  гипотеза  дәлденіп,  үш  бағыт  бойынша 

нақтыланды: 

а)  өлшеу  құралдарының  негізгі  түрлерімен  таныса  отырып, 

зертханалық жұмыс арқылы студенттерге үйрету; 

ә)  меңгеру  объектісі  болуы  үшін  қандай  оқытудың  әдіс-тәсілдерін 

қолдану дұрыс болады; 

б)  зертханалық  жұмыс  арқылы  тақырыптың  меңгерілуін  қалай  жүзеге 

асыруға болады. 

Жұмысты 

орындау 

барысында 

теориялық 

және 

тәжірибелі 

(эксперименттік) тәсілдер қолданылды.  

Ғылыми танымдық тәсілдерге оқытудың мақсатына келесілерді қосуға 

болады:  

а)  студент  барлық  ақпараттарды  ала  отырып,  өзіндік  жұмыс  жасап 

үйренуі керек; 

ә)  студенттің  жан-жақты  дамуын  қадағалау  және  әр  түрлі  ойлау 

қабілеттерін ашу.  

Педагогикалық  тәжірибеде  қолданылатын  әдістер:  сөздік  (түсіндіру, 

дисскусия,  кітаппен  жұмыс),  көрнекті  құралдар  (техникалық  оқу  құралдары 

немесе  олардың  көмегімен  басқа  көрнекті  материалдарды  көрсету), 

тәжірибелік (жаттығулар, зертханалық-практикалық жұмыстар). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7 

 

1 Жалпы бөлім 

 

1.1 Өлшеу аспаптарының пайда болу тарихы 

 

Өлшеу-өлшенетін  және  белгілі  шамаларды  немесе  сигналдарды 

тәжірибелік  жолмен  салыстырудан,  қажетті  логикалық  операцияларды 

орындаудан  және  ақпаратты  қабылдауға  және  беруге  ыңғайлы  нысанда 

ұсынудан  тұратын  ақпаратты  алу  процесі.  Физикалық  шаманы  өлшеу 

физикалық  шаманың  бірлігін  сақтайтын  техникалық  құралды  пайдалану 

бойынша  мақсатқа  сай  операциялардың  жиынтығына,  осы  шаманың 

мөлшерін  пайдалануға  ыңғайлы  нысанда  мән  алу  мақсатында  оның 

бірлігімен  салыстыру  үшін  жинақталады.  Өлшеу  объектісі  физикалық  шама 

болып табылады. 

Өлшеу аспаптары бақылаушының тікелей қабылдауы үшін қол жетімді 

нысанда өлшенетін ақпарат сигналын шығару үшін белгілі өлшеу құралдары 

болып табылады (потенциометр, көпір және т.б.). 

Өлшеу  құралдары  біздің  дәуірге  дейін  бірнеше  мың  жыл  бұрын 

массаны  (салмақты)  анықтау  үшін  қарапайым  таразыларды,  алаңдарды, 

ұзындықтарды,  көлемді  өлшеуге  арналған  құрылғыларды  пайдаланды.  Күн 

және су сағаттарының орнына кейінірек механикалық сағаттар және уақытты 

дәл  анықтауға  арналған  басқа  да  аспаптар  келді.  Қолөнердің  дамуы  және 

уақыттың  үлкен  кезеңдерін  есепке  алу  қажеттілігі  күнтізбені  әзірлеуге  алып 

келді.  Астрономия,  геодезия  шешетін  міндеттер,  кеме  жүргізу  мен 

құрылысты  дамыту  әртүрлі  өлшеу  құрылғыларын  (мысалы,  бұрыштарды, 

қашықтықтарды,  биіктіктерді  анықтауға  арналған  құралдарды)  жасауға 

ықпал  етті.    Өлшеу  техникасының  түсініктерін  геометрия,  тригонометрия 

және т. б. негіздерді сала отырып ортағасырлық математика пайдаланды. 16-

18 ғасырларда өлшеулерді жетілдіру математиканың, физиканың және басқа 

да  жаратылыстану  ғылымдарының  дамуымен  қатар  жүргізілді,  олардың 

эксперименттік  бөлігі,  өз  кезегінде,  әзірленіп  жатқан  жаңа  өлшеу 

құралдарына  сүйенді.  Бұл  кезеңге  барометр,  микроскоптың,  термометрдің 

өнертабысы  жатады.  18  ғасырдың  аяғында  -  19  ғасырдың  басында  машина 

жасаудың  дамуына,  өңдеу  құралдарының,  машиналар  мен  станоктардың 

құрылуына байланысты бақылау-өлшеу құралдарын әзірлеу қажеттілігі пайда 

болды.  Өндіріс  көлемінің  ұлғаюы  физикалық  шаманың  (шамалардың) 

бірнеше мәндерін жаңғыртуға арналған өлшеу құралдарын құруды талап етті. 

Белгілі  бір  кезеңде  өлшеу  есептерін  шешу  үшін  жинақталған  нәтижелерді 

теориялық және әдістемелік жинақтау және одан әрі даму перспективаларын 

айқындау  басталды,  бұл  өлшеу  -  метрология  туралы  ғылымның  пайда 

болуына алып келді. 

Талдаудың  сандық  әдістерін  дамыту  тарихи  тұрғыдан  жаңа  өлшеу 

техникасын  құрумен  тығыз  байланысты.  Мысалы,  жарықтың  спектрге 

ыдырау мүмкіндігі талдаудың әр түрлі және өте құнды оптикалық әдістерінің 

пайда  болуына  себепші  болды,оларды  одан  әрі  әзірлеу  қазіргі  уақытта  да 

жалғасуда.  Өз  кезегінде,  бұл  әдістерді  сандық  талдауда  қолдану  жарық 

 

 

8 

 

ағынының  қарқындылығын  өлшеудің  нақты  электрлік  тәсілдерінің 

қажеттілігін  тудырды.  Электр  процестерінің  заңдылықтарын  зерттеу  және 

ток  күші  мен  кернеуді  өлшеуге  арналған  дәл  аспаптар  жасау  талдаудың 

электрохимиялық әдістерінің пайда болуы мен дамуының негізі болды.  

Содан 

кейін 

термиялық 

әдістер, 

термоэлементтер 

мен 

термисторлардың  көмегімен  температураны  дәл  өлшеуге  негізделген  талдау 

және  радиоактивті  сәулеленуді  сезімтал  тіркеу  жүзеге  асырылатын 

талдаудың радиохимиялық әдістері пайда болды.  

Өлшеу  құралдарына  метрологиялық  қызмет  көрсету  бойынша  тексеру 

және  жөндеу  жұмыстары  өзінің  технологиялық  ерекшелігіне  ие 

болғандықтан, бұл өлшеу техникасының стационарлық зертханаларының үй-

жайларына  ерекше  талаптар  қояды,  олар  жеке  ғимаратта  немесе  көздерден, 

дірілден,  щумнан,  электромагниттік  кедергілерден  және  басқа  да  елеулі 

сыртқы  әсер  ететін  факторлардан  алшақ  орналасқан  жалпы  ғимараттардың 

оқшауланған  үй-жайларында  орналасуы  тиіс.  Үй-жайлар  ашық,  таза  және 

құрғақ, өндірістік шаң, агрессивті бу және газ көздері болып табылатын басқа 

өндірістік  учаскелерден  оқшауланған  болуы  тиіс.  Оларда  тұрақты  қалыпты 

температураны  (20°С)  қамтамасыз  ету  керек,  оның  рұқсат  етілген 

ауытқулары өлшеу құралдарын тексеруге арналған НТҚ талаптарына сәйкес 

болуы  тиіс.  Қалыпты  температурадан  (20°С)  ауытқуы  +2°С  аспауы  тиіс 

жағдайларда, үй-жайларда термореттегіш құрылғыларды орнату ұсынылады. 

Өлшеу  құралдары  аттестатталатын  және  тексерілетін  үй-жайларда 

температураны,  ылғалдықты,  ауа  қысымын  бақылауға  арналған  өлшеу 

аспаптарын орнату қажет.  

Реформа  елдің  басты  ғылыми  метрологиялық  және  салыстырып 

тексеру  орталығы  -  өлшеу  мен  таразылардың  бас  палатасына  депоны 

қайта  құрудан  басталды.  Бас  палатаның  негізгі  міндеті  Империядағы 

шаралар  мен  таразылардың  біркелкілігін,  адалдығын  және  өзара 

сәйкестігін қамтамасыз  ету  болды.  Д.  И.  Менделеевтің басшылығымен 

бас  палатада  ғылым  мен  техниканың  әлемдік  деңгейіне  сәйкес  келетін 

ұлттық  эталондар  жүйесі  құрылды.  Бұл  метрологиялық  практикада 

бірінші  рет  басты  палатада  термометрлердің,  манометрлердің, 

калибрлердің,  пуроктардың,  электр,  су  және  газ  есептегіштерінің  және 

т.б. бақылау-өлшеу аспаптарының кең спектрін сынауға және тексеруге 

кірісуге мүмкіндік берді.  

Аспаптарды  құрастыру  және  дайындау  әр  түрлі  мамандардың, 

мысалы 

химик-аналитиктердің, 

физиктердің, 

инженер-

электроншылардың  және  инженер-конструкторлардың  бірлескен 

қатысуын  жиі  талап  етеді.  Қазіргі  уақытта  компьютерлер  өлшеу 

құралдарының  органикалық  бөлігі  болғандықтан,  әзірлеушілер 

ұжымына  компьютерлер  жөніндегі  мамандарды  да  жиі  қосады. 

Соңғысының  зерттемеге  қатысу  дәрежесі  аспаптың  жұмыс  істеуіндегі 

компьютердің  рөліне  байланысты.  Көп  жағдайда  бұл  маман 

бағдарламалық  қамтамасыз  етумен  және  бағдарламалық-аппараттық