^ £
е х н о л о г и я
35
Металды түзету.
М еталды қолм ен тү з е т е тін құр а л д а р д ы ң
қатарына темір балға немесе ағаш балға жатады.
Қалы ңды ғы 0,5 мм м еталды ағаш б ал ғам ен
түзетеді. Металды түзету үшін арнайы тес немесе
түзету тақталары қолданылады.
Жолақ металды түзету әдісі:
1. Майысқан жолақ металдың бір жағын қолғап
арқылы сол қолыңмен үстап, төстің үстіне қой. Оның
майысқан дөңес жағын жоғары қаратып балғамен
соқ.
2. М ета л д ы ң д ө ң е с ж е р л е р ін соғуд ы шет
ж а қтары н ан б гіста п, орта сы н а қарай ауыс.
Майысқан жерлердің түзеле бастағанына кәзің
жеткен соң, соғу күшін біртіндеп азайт.
О қуш ы лардан қандай қа у іп с із д ік ереж есін
білетіндігін сұрау және де қаңылтырмен жұмыс
істеген кездегі қауіпсіздік ережесімен таныстыру.
Т е м ір д і к ө р к е м д е п ө ң д е у б а р ы с ы н д а ғ ы
қауіпсіз ж ұм ы с істеу ережелері:
1. Қаңылтырмен жұмыс істегенде, міндетті түрде
қолғап ки.
2. Қ а ңы л ты р д ы ң ш етін қиғанд а , қолы ңды
жарақаттап алудан сақтан.
3. Қаңылтырдың бетін тазалағанда, үрлемей,
арнаулы сыпырғышпен сыпыр.
4. Қаңы лты рдың бетін, жиегін саусағыңмен
сипама.
5. Белгі салатын және ұшы өткір шапқыларды,
үш кір қа ңы л ты р д ы ң б ө л ігін қалтаңа салм а,
лақтырма, қасыңдағы оқушыға қарай сілтеме.
6. Жіңішке сымды үсақтап қырыққанда, оның
үнтағына аса мұқият бол.
7. Темір қайшымен жүмыс істегенде, қайшы
белдің деңгейінен төмен болсын.
8. Сыммен жұмыс істегенде, оның екінші үшына
сақ бол.
9. Қаңылтыр дайындаманың бетін тегістегенде,
өрнекті бедерлегенде, екінші қолыңцы соғып алма.
10. Балға мен бедерлегішті (шекігішті) осылай
үста!
Дәптермен жүмыс
Оқушыларға келесі практикалық сабақта қандай
өрнек нем есе с у р е т түр ін қа ңы л ты р бетіне
түсіретіндігін салдыру.
V. Жаңа сабақты бекіту.
Венн диаграммасы.
Оқушылардан бүгінгі сабақтан не түсінгендерін
сүрау.
VI. Бағалау
VII. Үйге тапсы рм а: қаңылтырдан білезік жасау
және оның бетін бедерлеу.
Венн диаграммасы.
Зергер
¥қсастығы
¥ста
Білезік, жүзік, алқа,
сырға жасайды,
құралдары кішілеу
Дүкен, үстахана, темірден
бүйым жасайды, ісмер
Қаруларды, ыдыс-аяқ,
құрал-саймандарды,
шаруашылық құралдарын
«М ект епт егі т ехнология. Технология в ш коле»
№ 7/2010
36
‘Т
е х н о л о г и я
Технология сабағында
сызба жұмыстарының маңызы
Мамыт ЖАҢАБЕК.
Адам табиғатпен мәңгі қары м -қаты наста
болып келеді. С ебебі, ұ л тты қ сә н д ік және
қо л д а н б а л ы ө н е р ім із д е қо л д а н ы л а ты н ою-
ернектердің бәрі жер, су, аң-қүстардан алынған.
Бұл оюлардың әрбір жосығында ұлттық таным,
үлттық түсінік бар. Ән ырғағын тыңдай түсінсек,
ұлттық ою-өрнекті, қолөнерді тек көріп қана көңілге
тоқи аламыз. Әдебиет пен өнерде композиция
деген түсінік бар. Ол латынның жүйелеу, үйлестіру
деген сөзі. Ол өнердің барлық түріне байланысты.
Күйші ойын домбыра арқылы жеткізсе, суретші өз
өнерін, ойын сурет арқылы жеткізе алады. ¥стаз
оқушыларға тек бағы т-бағдар берсе, қалғанын
зерделі оқушы өз қиялымен толықтыруы тиіс.
Бесінші сыныптан бастап сызба жүмыстарына
алғашқы түсініктемелер жүйелі түрде берілсе
деген ойдамын.
«Ағаш кессең қысқа кес - жалғау оңай, темір
кессең ұзын кес - қысқарту оңай» - деп бекер
айтылмаған. Бұйымның әсем, әрі сапалы болуына
өлшеп, белгі салу аспаптарының тигізер әсері мол.
Буйым ж а сау ж ұм ы сы н алды мен бүкіл
бүйы мны ң ж әне оны ң ж еке бол ш ектерін ің
сызбасын оқып, түсініп алудан басталады. Сонан
соң, сызба материал бетіне көшіріледі. Бүл
жүмыс өлшеп, белгілеп алу деп аталады.
Жұмысты жеңілдету үшін алдын ала дайындалған
икемше тетіктерді /шаблондар/ қолдануға болады.
Сызып белгілеуде материалды үнемдеп жүмсау
көзделу керек. Бұл үшін елшеп сызу жұмыстары
дүрыс орындалуы тиіс.
Ж а са й ты н з а ты м ы зд ы ң қүр ы л ы сы н , сы рт
п іш ін ін , қанд ай б ө л ік т е р д е н тұ р а ты н д ы ғы н ,
жасалатын материалын, қалай қүрастырылатынын
білуіміз қажет. Егер осы айтылғандарды жазсақ,
оны шеберханада қолдану өте қолайсыз, әрі үзақ
әңгім е болуы м үм кін. С ы рт піш іні қарапайы м
болып келетін білеуді не тақтайшаны үзындығын,
енін, қалыңдығын көрсетіп сөзбен жазуға болады.
Ал күрделі бұйымдарды суретсіз айтып түсіндіру
өте қиын. Салынған сурет немесе эскиз бұйым
пішінін айқын көрсетіп береді. Оған өлшемдері
түсір іл се қарапайы м бүйым жасауға ж еткілікті
болады. Алайда бүйымның құрылысы жайындағы
м ә л ім е т те к сы зб а д а ға н а б е р іл е д і. Сызба
дегеніміз - бүйым піш іні мен өлш емдері, оның
қанд ай м а те р и а л д а н ж а с а л ға н д ы ғы , ж еке
бөліктерінің қалай бірігетінін көрсететін шартты
түрдегі кескін. Біз кеп жағдайда бұйым суретін
қолмен сызба аспаптары н сы з саламыз. Мұны
эскиз деп атайды . Затты ң барлы қ өлш емдері
көрсетілген кескін техникалық суреті деп аталады.
Кез
кел ген
бұйы м
ж а с а л у
үш ін
эскиз,
те х н о л о ги я л ы қ ка р та с ы зы л а д ы
Ол үш ін
оқушыларға сызба жұмысын сауатты орындауды
үйрету қажет.
Оқушыларға сызба жүмыстарын үйрету.
1.
Сызба
ж ұм ы сы н
оқы туд а
сы зы қта р
құрылымын таныстырудан бастаймыз.
---------Жуан түтас сызықтармен бұйымның
көрінетін
сыртқы пішіні белгіленеді.
...Ү зік сықтармен бұйымның көрінбейтін
пішіндері белгіленеді.
--------Жіңішке тұтас сызықтармен
бүйым бөлшектерінің өлшемдері,
номері, деректері көрсетіледі
A ғ a ш - дайындаманың үзік жері белгіленеді
М е т а л л
_ _ _ . _ _ _ .
Остік сызықтар
_ _ . . _ _ . . _ _ _ |\/]айЫСТЫру бүктеу
сызығы
О
- Бөлшектің, заттың деңгелек екенін
көрсетеді
2. Қарапайым сызықтар жүргізіп үйрену. Сызба
аспаптарынсыз тіке, қиғаш,
дөңгелек.
3. Нүктелер белгілеп, арасын қосу.
Түзу сызықтар сыза білуге жаттығу.
4. Геометриялық ф игуралар салуды үйрену.
Сызғыш, қарындаш қажет.
5. Қарындашты көтермей сызылған сызықты
қайта баспай барлық нүктелерді
қосып сызу,
оңайынан қиынына қарай.
6. ¥лттық ою-өрнектерді салып үйрену.
7
Оюлардан,
геом етриялы қ фигуралардан
композиция құрып үйрену.
8. Кеңістікте остердің орналасуы.
9. X, У, Z остерін пайдаланып бұйымдардың
көрнекі кескіндерін дұрыс салуды үйрену.
Заттың сыртқы пішіні сызықтары X, Y, Z осімен
сәйкес сызылуы тиіс.
1. Бұйым проекциялары
2. Көрнекі кескінімен танысу.
Бүйым сызбасын оның көрнекі кескінімен
танысудан бастаймыз.
1.Алдынан қарағандағы керініс;
2. Төбесінен қарағандағы көрініс;
3. Сол жақ бүйірінен қарағандағы көрініс.
Сурет пен сызба бөліктерін салыстыру.
10. Әр түрлі буйымдар сызбасын өз бетінше
орындау.
Барлық ғы лы м ны ң басы суреттен
басталады. «Өрнекті көңіл сызады» - дейді дана
халқымыз. Оқушылар бұйым сызбасын сыза білуі
және өзіне берілген сызбаны оқи алатын болуы
керек. Сол себепті, сызба бөліміне баса назар
аударып, м әліметтер жан-жақты, әрі көптеп
берілуі тиіс.
«М ект епт егі т ехнология. Технология в
ш коле»
№ 7/2010
