Дәріс Web технологиялар негіздері

Сценарилар  көмегімен  серверде  сақталған  мәліметтер  базасына  және  басқа  да 

ресурстарға файлға кіруге, рұқсат алуға болады, және де сервердің орталықтандырылған 

ресурстарына, электрондық почта, факс қызметі сияқты. 

Серверде  орындалатын  сценарилердің  тағы  бір  артықшылығы  болып,  қарсылық 

тудырмайтын  және  басқарылатын  ортаның  функциялануы  сіздің  кодыңыз  көп  нұсқалы 

браузер емес, ал бір нұсқалы серверде орындалады.  

Бірақ сервер жағындағы сценариларды қолдану кезінде 3 негізгі кедергі бар: 

-Сервердегі скрипті енгізу web мастерден жүйелік администратордан арнайы рұқсат 

алуды талап етеді; 

-Серверде  орындалатын  сценарилармен  өзара  қарым  қатынастар  болу  үшін 

қолданушы  тышқанмен  ссылкіде  немесе  беттегі  кнопканы  шерту  керек,  содан  кейін 

сценариді орындағанын және жауап қайтаруын күтеді. Динамикалық HTML мен қарым – 

қатынасты  қоданумен тез орындалады; 

-Сценариді  тестілеу  үшін  серверге  өз  арнайы  www  сервері  болуы  керек,  типі 

өндірістік нұсқа түрінде болуы жөн; 

Кең спектрлі тапсырманы шешу үшін қазіргі уақытта ең негізгі  шарт болып сервер 

жағындағы пограммалау болып табылады. Ол рұқсат етеді: 

-Пішін көмегімен қолданушымен енгізілген сервердегі мәліметтерді алу және өңдеу;  

-Платформаға, браузер клиентке тәуелсіз динамикалық web документтер құру; 

-Мәліметтер  базасының  серверінің,  яғни  серверде  орналасқан  мәліметтерге 

динамикалық  доступпен  қамтамасыз  ету  (Мұндай  доступ  тәсілінде  серверде  сақталған 

мәліметтер өзгерген кезде HTML документі автоматты түрде өзгереді); 

-Типтік  тапсырмаларды  орындауға  арналған  сервердің  компоненттерді  қолдану 

(Мысалғы, мынадай жарнамалық баннерлердің циклдік ауысуы және т.б.) 

-Қолданушының аутентификациясын жүзеге асыру; 

-Клиенттің браузері жөнінде мәліметтер алу; 

-Клиенттің жағынан кілттерді құрастыру және оқу; 

«Клиент-сервер» технологиясы 

Көптеген  Word  wide  web  қосымшалары    web  серверімен  басқарылатын  ішкі 

программаларды қолдануңа негізделген. Берілген программаларды қолдану динамикалық 

жаңару мәліметтерімен web қосымшасын құруға мүмкіндік береді. Мәліметтер базасында 

сақталған  немесе  шешілетін  тапсырмалардың  бизнес  ережелеріне  бағынышты 

генерилданатын. Web серверімен және шақырылатын программалар арасындағы байланыс 

үшін CGI кеңінен қолданылады, windows программасы үшін сондай-ақ Unix ортасындағы 

функционалданатын  қосымшалардың  нақтылығы  бар.    CGI,    HTTP,    Web  сервер 

типтерінің  ақпараттық  серверімен  ішкі  қолданбалы  программасының  интерфейстің 

стандарты болып табылады. Әдетте, www серверінен гипертексті документтер статикалық 

мәліметтерден тұрады.  

CGI-дің  көмегімен  CGI  программаларын  құруға  болады,  олар  шлюз  деп  аталып 

қолданбалы жүйелер, мәліметтер базасын  басқару жүйесі, электрондық кесте жұмыстық 

графика  тағы  да  басқалардың  қарым  –  қатынасы    экранға  қолданушының  динамикалық 

ақпаратын шығара алады. 

Шлюз  программасы  www    серверінің  нақты  масштаб  уақытында  іске  асырылады. 

www  сервер  қолданушының  шлюз  тапсырмасын  қамтамасыз  етеді,  ал  ол  өз  кезегінде 

қолданбалы жүйелік ортаны қолдана отырып, қолданушының экранына өңделген сұраныс 

нәтижесін  қайтарады.  Программа-шлюз  C/C++,  Fortran,  Perl,  TCL,  Unix  Schell,  Visual 

Basic, Apple Script. тілдерінде кодталған болуы мүмкін. Ол әдетте, директорияда  cgi-bin 

www  сервер атымен орындалатын модуль сияқты болып жазылады. Бүкіл интернет және 

www-дің  кейбір  бөліктері  «клиент-сервер»  технологиясы  бойынша  жұмыс  істейді,  яғни 

барлық программалық қамтамасыздандыру клиенттік және серверлік бөліктерге бөлінеді. 

Сондай – ақ олардың арасында функцияналдық міндеттер ажыратылған.  

Клиент  жұмыстың  принципінсервердің  ішкі  алгоритмдік  іске  асырылуын  білмейді, 

білуі  тиіс  де  емес,  ал  сервер  клиенттің  жұмыстарына  араласпайды.  Бұл  бөліктердің  ара 

қатынасы  үшін  арнайы  протокол  шығарылған  (бұл  жағдайда  HTTP  протоколы),  және  де 

сервермен клиент арасындағы қарым  – қатынасты осы протокол  ішінде іске асырылады. 

Браузерге  бәрібір  серверде  қандай  программалық  қамтамасыздандыру  тұрғаны,  онда 

қандай операциялық  жүйенің болуы, серверде сұраныс документтері қай жерде жатқаны 

(жалпы  жатыр  ма,  олар  арнайы  программалармен  лезде  генералдануы  мүмкін).  Сервер 

сіздің  браузеріңіздің  жұмысына  араласпайды,  клиент  берілген  ақпаратпен  не  істейді, 

қалай  көрсетеді,  дискі  де  сақтайды  ма,  әлде  сақтамайды  ма  серверге  бәрібір.  Әдетте, 

серверге  сұраныстан  деп  түсіндіріледі  (бұл  сервердегі  мәліметтердің  унифицилданған 

тапсырыстың пішіні).  

Сервермен  байланысты  орнату  кезінде  алдымен  www  IP  адресіндегі 

www.siemens.com

  секілді  символдық  аттардың  трансляциясы  болады,  ал  кейін     TCP/IP  - 

IP  мәліметтерімен  қосылуы  іске  асырылады.  Серверге  HTTP  мәліметтеріне  сұранысы 

жіберілген  кезде  клиент  жауап  келгенін  күтеді.  Клиенттен  сұраныс  болғанша    HTTP  

сервері  сұранысты  күтіп,  «ұйықтап  жатады».  Клиент  байланыс  орнатқан  кезде  сервер 

«оянады»  және  бірілген  сұранысты  қабылдап,  оларды  өңдеуге  кіріседі.  Сервердің 

сұранысымен  не  істейтіні-сервердің  өзіне  ғана  белгілі.  Барлық  монупуляциялардың 

жалғыз  нәтижесі-ол  клиенттің  күтіп  отырған  жауабы  болып  табылады.  Сервер  жауап 

қайтарғаннан  кейін  ол  байланысты  үзіп  қайтадан  «ұйқыға  түседі»  және  қателік  шыққан 

кезде  HTTP  транзакциясы  әр  аптада  аяқталуы  мүмкін.  Егер  документтер  табылмаған 

жағдайда немесе сізде оларға құқығыңыз болмаса (ресурсқа кіру шектеуші болуы мүмкін) 

немесе  қателік  коды  беріледі.  Ал  егер  барлығы  дұрыс  болса,  документте  сақталған 

ақпарат, типі жөніндегі мәліметтерді қоса отырып, жауап ретінде қайтарылып отырылады. 

ISAPI  

CGI секілді ISAPI спецификациясы web сервермен және қосымша программалармен 

арасындағы қарым қатынас ережелерін анықтайды. Серверде орындалатын программаны 

құру  үшін  альтернативтік  тілтабысу  неге  керек  екенін  түсіну  үшін,  CGI  стандартының 

артықшылықтары  мен  кемшіліктерін  атап  өтейік.      CGI-дің  сөзсіз  артықшылығы  болып 

оның  универсалдылығы  болып  табылады.  CGI  әр  тілде  жазылуы  және  компьютерде  әр 

түрлі архитектурада орындалуы мүмкін.  

Егер  сценариді  жазған  кезде  барлық  ережелерді  ескерген  болсаңыз,  ол  кезде  сіздің 

құрған  программаңыз  кез-келген  web  серверімен  дұрыс  қарым  қатынаста  болатынына 

сенімді болуыңызға болады. CGF-дің қарапайымдылығы бұл стандарттың кең таралуына 

мүмкіндік береді. Бірақ бұл жетістіктермен қатар CGI сценариясында кейбір кемшіліктер 

де  кездеседі.Олардың  ең  бастысы  болып  ресурстардың  тиімсіз  қолданылуы  болып 

табылады.  Сценариді  шақыруды  ұсынатын  клиенттің  әр  сұранысы  компьютер-серверде 

бөлек  процесс  туындатады.  Процестің  құрамындағы  жұмысты  орындауға  қарағанда 

тәуелсіз процесті орындау көбірек ресурсты талап етеді.  

Ресурстың  өндірістігін  жоғарлату  және  шығынды  азайтуға  ұмтылу  корпоративтік 

шығуына  әкеліп  соқты.  Ең  атақтысы  NSAPI  және  ISАPI  болып  табылады.  NSAPI 

программасының 

CGI 

сценарисынан 

басты 

айырмашылығы 

болып, 

ISАPI 

программасының  орындалмайтынын  файлды  емес  динамикалық  кітапхана  (DDL)  болып 

табылады. Осының арқасында программаны жеке процесс ретінде емес, ал web сервердің 

бір  тұтас  ағыны  ретінде  программаны  іске  қосу  мүмкіндігі  туды.  Тәуелсіз  поцесс 

жұмысын  орындауға  өарағанда  тұтас  ағын  жұмысын  орындауға  аз  ресурс  жұмсалады. 

Тұтас  ағын  оның  процесін  туындатқан  мекенжайлық  кеңістікті  қолданады  және  жеке 

процеске қарағанда тезірек жұмыс істейді. Процестің аяқталу кезінде жадыдан шығады, ал 

келесі сұраныс түскен кезде дискіге қайта жүктеледі. Бұл CGI-дің тиімді жұмыс істеуіне 

кері  әсерін  тигізеді.  Сұраныстың  қарқынды  түсуі  кезінде  дискіні  әрдайым  ауыстыру 

қажеттілігі серверде қосымша жүк пайда болады. 

CGI-сценариасына  қарағанда  ISАPI  программасы  жұмысын  аяқтағаннан  кейін 

жадыда  резиденттік  болып  қалады  және  келесі  сұраныстарды  өңдеуде  қолданылады. 

Бірақта ISАPI программасының артықшылығы кейде кемшіліктерге айналып кетеді. Егер 

CGI-сценариасының  универсалдылығы  үшін  жеткіліксіз  өндірістілікпен  төлеу  керек 

болса,  ол  кезде  жоғары  өндірістілік  үшін  ISАPI  программасының  негізін  салушылар 

универсалдылығымен  төлейді.  ISАPI  программасының  негізін  қалаушылардың  тілдер 

арсеналы  CGI-сценараисының  негізін  қалаушыларға  қарағанда  аз  болып  келеді.  ISАPI 

программасында  неғұрлым  көп  жазғысы  келетін  адамға  С++-тан  басқа  амал  жоқ.  ISАPI 

программасының екінші кемшілігі біріншісіне қараңанда әлде қайда күрделірек. Берілген 

типтегі  программа  серверде  туындалған  тұтас  ағын  ретінде  орындалады,  ол  сервердің 

мекен  жайлық  кеңістігін  қоланады.  Соған  байланысты  ISАPI  программасының  ұателігі 

авариалық  аяқталуды  ғана  емес,  сонымен  қатар  серверді  істен  шығаруы  мүмкін.  ISАPI 

спецификациясын қолданатын программалар екі категорияларға бөлінеді: 

-  Кеңейтілу.  Функционалды  түрде  CGI-сценариасынан  олардың  айырмашылығы  аз. 

CGI-сценариасы сияқты кеңейтілу web серверінде қосымша мүмкіндіктерді іске асырады, 

бірақ мүлде өзгеше құрылады. ISАPI кеңейтілуіне осы бөлім арналған; 

-  Фильтірлер.  Бұл  программаның  өзгеше  класы.  Кеңейтілу  web  сервердің 

мүмкіндіктерін  көбейтетін  болса,  фильтірлер  оның  жұмыс  тәртібін  қзгертеді.  ISАPI 

кеңейтілуі оның жұмысы кезінде web серверімен байланысқан динамикалық кітапхананы 

(DDL) танытады. 

ISАPI кеңейтілуі орындау кезінде негізі болып және берілген типтегі программаның 

CGI-сценариасынан  айырмашылығын  ажыратудың  оңай  тәсілі  –  кеңейтілудің  шақыру 

процедурасын қарастыру және де жоғарыда көрсетілген функциялар мен параметрлердің 

міндеті  боып табылады. Клиенттің сұранысы нақты  URL программасын шақырған кезде 

ғана  болатын  кеңейтілуге  қарағанда,  ISАPI  фильтірлері  клиенттің  серверге  әр  сұраныс 

жіберу кезінде басқара алады. web серверді іске қосқанда программалық-фильтір жадыда 

жүктеледі және сервердің жұмыс уақыты аяқталғанға дейін резидентті боып қалады. 

Бақылау сұрақтары: 

1. Сервер  жағында  орындалатын  интернет  қосымшаларын  құрастыру  кезіндегі 

ерекшеліктері қандай? 

2. CGI технологиясының ерекшеліктері қандай? 

3. ISАPI технологиясының ерекшеліктері қандай? 

4. Сервер жағында орындалатын технологияның кемшіліктері мен артықшылықтары 

неде? 

 

 

Дәріс 15. 

Интернет-технологиялар дамуының болашағы. 

Ұялы құрылғылардан қатынас. Жаңа сервистер. E$-Business. 

Интернет-технологиялар неғұрлым дамыған сайын, соғұрлым желілердің болашағын 

елестету қиындай түседі. Бірақ, айтылғандай технологияның келешегі бүгіннен басталады. 

Және бүгінде ұшқыштық үлгілер түрінде бар көптеген пионерлік өңделулер жақын арада 

көбісіне қол жетерлік болатыны және Интернетке жаңа мазмұн беретіні мүлтіксіз. 

Тенденцияның біреуі Интернетке қатынас бірте-бірте кеңжазықтықты болып жатыр. 

Жоғары жылдамдықты қатынастың көп жерде таралуы қатынасты мәнді түрде кеңейтуге 

рұқсат  береді,  мысалы,  интерактивті  оқу  формаларына  және  көңіл  көтеруге.  Жақын 

келешектің  ағындық  видеосы  бүгінде  мәтінге  қол  жетсе,  дәл  солай  Желі  бойынша  қол 

жетерлік  болады.  Таралған  практика  сіз  қалаған  уақытта  ұнаған  фильм  тапсырысы  және 

жіберілуі  болады.  Білім  алу  мақсатында  дүние  жүзі  бойынша  ел  аралау  қажеттілігі 

барынша  азаяды.  Қызықтырған  дисциплина  бойынша  кез  келген  профессордың  дәрісін 

тыңдауға болады. Глобальды Желінің мүмкіндігін барынша өзгертетін екінші бір қажетті 

бағыт  –  бүл  Интернетке  қатынасы  бар  ұялы  құрылғылардың  кең  өте  таралуы.  Ұялы 

құрылғылар тәулігіне 24 сағат кез келген орында Интернетке қатынасты рұқсат етеді. 3G 

класы  желісінің  таралуы  бар  мүмкін  смартфондар  және  коммуникаторлармен  Желіге 

тезаралық  кеңтүзулік  қатынасты  қолдануға  рұқсат  етеді.  Ұялы  құрылғылар  базасында 

оған  қатынас  арқылы  Желімен  өзінің  тұрмысын  және  демалысын  үдіксіз 

байланыстыратын адамдардың жаңа ұрпағы қалыптасады. Бүгінде жаңа термин «always on 

generation» - «кез келген уақытта Желі бойынша қол жетерлік ұрпақ» пайда болды. 

Ұялы құрылғылар Желіге сапалы жаңа қажеттілікті үндеуін құрайды. Сымсыз ұялы 

құрылғылардың  қол  жетерлігі  және  таратылуы  жұмыссыз  уақыта  Желіге  қатынасты 

тезарада  (минуттан  аз)  алатын  мүмкіндікке  ие  болатын  адамдардың  көп  санының  пайда 

болуына  әкеледі.  Бұл  адамдар  тобы  тауар  таңдау  бойынша,  демалыс  пен  емделуді  қоса 

түрлі  облыстардағы  қызметтер  бойынша  шешімді  қабылдау  үшін  ұялы  құрылғылардыңк 

қолдануына  мүмкіндікке  ие  болады.  Бұл  өз  кезегіне  топтардың  толық  қатарының  өзара 

әрекеттесуіне барынша өзгерістерді әкеледі: сатушы – сатып алушы, дәрігер – ауру және 

т.б.  Мысалы,  көптеген  емделушілер  денсаулық  жағдайының  мониторингі  үшін  ұялы 

құрылғыларды қолдана алады. Ұялы құрылғылар емделушінің жағдайы жайында дәрігерді 

түрақты  түрде  ақпарат  беріп  тұрады.  Аз  сериялы  партиялар  ретінде  мұндай  құрылғылар 

бүгіннің  өзінде  шығарылып  жатыр.  Ақпаратты  жіберу  үшін  емделуші  белбеуінде 

ұсатылынып  тұратын  пейджер  өлшемімен  арнайы  құрылғы  қолданылады.  Соннан  соң 

тезарада мұндай технологиялар практикамен таратылған болады. 

Келешекте  ұялы  құрылғылар  бара-бара  аз  бола  бастайды  және  тері  астын 

имплантациялана  бастайды.  Ұялы  құрылғыларды  енгізу  интернет-қызметтерді  қолдану 

сферасында өзара әрекеттесуді радикалды түрде өзгерте алады. Бұл Интернеттің өзі пайда 

болуынан бұл сфераға үлкен әсер тигізеді. 

Қолданушылар  үй  ДК,  интерактивті  телеарна,  ұялы  телефондар,  PDA,  электронды 

ойыншықтар,  сандық  камералар  және  басқа  да  ұялы  құрылғылар  арқылы  Желіге  сымды 

және  сымсыз  қатынасты  қолдану  есебінде  жұмыссыз  уақытта  Желіге  қатынасқа  ие  бола 

алады.  

Ұялы  құрылғылардың  және  ұялы  бизнестің  дамуы  абоненттік  төлемге  және 

аппаратық  платформа  құнына  бағаның  төмендеуін  сипаттайды.  Жаңа  технологиялар 

ертеде  принципиалды  мүмкін  емес  болған  қызметтерді  қолдануды  мүмкінді  қылады. 

Мысалы,  пайдалануышының  кординатын  анықтау  пайдаланушыға  жақын  магазиндер  – 

«кез келген жердегі кез келген қызмет» тауарларының ұсыны  сияқты қызметтеді мүмкін 

қылады. Жаңа ұялы құрылғылардың типтер саны форма және өлшемге көзқарасы өте тез 

өсе бастайды, және сол уақытта олардың көпфункционалдығы, жады көлемінің ұзындығы 

және процессорлық қуаттылығы үлкее бастайды. 

Бүгінгі  күнде  пайда  болған  құрылғылар  типтері  арасындағы  шекара  (бизнес-дербес 

көмекші, телефон + дербес көмекші, ойыншық + дербес көмекші) бара-бара өшіріледі. 

Интернет-технология  дамуының  анықталған  стимулы  Интернет  бойынша  олармен 

басқару мүмкіндігімен Желіге шығуымен бірегей үй желілерінде үй электроникасы және 

электротұрмыстық  өнімдердің  қосылу  тенденциясы  болып  табылады.  Офиста  отыра 

робот-шансорғы  жұмысын  бақылауға,  телехабарды  жазу  немесе  асты  үйге  келгенше 

жылытуға болады. 

Дамуды алатын келесі тенденция Интернет бизнестің кіріспесі секілді бара-бара көп 

мөлшерде шығатыны қорытындыланады. 

Міне,  бүгін  біз  корпоративті  ақпараттық  жүйелермен  интеграцияланған  бизнесті 

енгізу  күрделі  қосымшаларында  статистикалық  HTML-беттердің  үңгірінен  Web-

қосымшалар эволюциясы тезарада болып жатқанын көреміз.  

Қазіргі  нарықтағы  компанияның  бар  болуының  демонстрациясы  құрылғыларынан 

Web-сайттар тауарлар және қызметтер сатылу инструментіне өтеді. Ұялы бизнес келешегі 

көзқарасынан  технология  үш  фаза  арқылы  өтеді:  электрондық  коммерция  стадиясы  (E-

Business)  –  деректердің  процессорлық  өңделуі  берілген  компьютерлердің  есебі  болып 

табылатын  бизнеспен  сипатталады,  және  деректердің  жіберілуі  сым  бойынша  жүреді,  ал 

Интернет тұтынушылар және жұмыскерлер үшін деректерге қатынастың тағы бір каналын 

қосады. Бұл периодтың негізгі бөлігі – бұл дәл бизнес-процесінің өзінде бар өзгерістерсіз 

«Web-ке шығыс». 

Екінші  бөлігі  -  MC-Business  (MultiChanel  Business  —  көпканалды  бизнес)-  түрлі 

формада,  өлшемде  құрылғылар  өте  үлкен  санымен  қамтылған  және  ақпаратты  өңдеуге 

ерекшелігімен ортада ағатын бизнеспен сипатталады. Бұнымен қоса, ақпаратты өңдеудің 

негізгі  бөлігі,  сонымен  қатар,  PDA  секілді  ұялы  құрылғылармен,  ұялы  телефондар  жцне 

оларға  қатысты  құрылғылар  орындалады.  Ұйым  канал  астында  құрылғылар 

комбинациясы, әрекеттесу тәсілі (мысалы WAP) және каналдың коммерциялық жабдығы 

(сол немесе басқа провайдер) сипатталатын бірнеше каналдар қолданылады.  

Үшінші  бөлігі  –  Supranet.  Gartner  Group  аналитикалық  компанияныі  анықтамасына 

сәйкес  бұл  фаза  физикалық  және  электрондық  әлемдер  біріккенде  пайда  болады.  Бұл 

бөлікте  процессорлық  тышқан  және  сымсыз  байланыс  каналдарына  қатынас  тұрмыстық 

өнімдер  және  ойыншықтарды  қоса  отырып,  көпсандықтардан  (экзотикалық 

құрылғылардың  өзі  де)  мүмкін.  Бұнымен  Интернет  бойынша  тек  аудио  және  видео  ғана 

жіберуге болады, бірақ сонымен қатар түйсіну сезімдері, иіс және жарнамалық өнімдердің 

дәмді де жіберуге болады.  

 

Бақылау сұрақтары: 

1.Интернет дамуының негізгі бағыттары қандай? 

2. Қандай құрылғылар Интернетке қатынасты келешекте қамтамассыз ете алады? 

3. Ұялы бизнестің келешектегі үш фазасы қандай? 

4. «always on generation» терминінің мазмұны қандай?