Дәріс Web технологиялар негіздері

Cookies  –  кішкене  мәтіндік  жазбалар,  олар  пайдаланушының  компьютерінде 

сервердің  сұранысы  бойынша  браузермен  сақталынады.  Бұл  мәтіндік  ақпарат 

пайдаланушы компьютерінде жойылғанша сақталынады. Пайдаланушының Web-серверге 

қатынасу тарихы сақталған cookies–ті көптеген серверлер жібереді. Бұл жағдай сайттарға 

қатынасушыларды  нақты  бақылай  отырып,  сайттарды  пайдаланушыларға  және  олардың 

иелеріне  қосымша  сервистер  ұсынуға  мүмкіндік  береді.  Мысалы:  сайт  иелері  өздерінің 

сайтын неше адам қарағанын, сайтқа бірінші кім кіргенін, кім қайталап кіргенін білу өте 

маңызды.  Бұл  мәселе  cookies  технологиясының    көмегімен  оңай  шешіледі.  Web-сайттың 

программалық  жасауы  әрбір  келушінің  ерекше    ID    нөмірін  ажыратып,  пайдаланушыға 

жібере алады және ол пайдалану компьютерінде сақталынады. Қайталап келу кезінде бұл 

мәліметтер  оқылып,  Web-сайт  өзінің  келушісін    таниды.  Ары  қарай  берілген  бетке  келу 

барысында  сіздің  cookies-дегі  ақпараттар  өзгеруі  мүмкін.  Сонымен  қатар  сервер  әртүрлі 

cookies-терді  Web-сайттың  әртүрлі  бөліктерімен  ассоциациялауы  мүмкін  екенін  атап 

өткен жөн. Cookies серверлерге келесіде келу кезінде пайдаланушыға жеке қызмет көрсете 

алатындай  түрде  түйін  жұмысын  келтіреді.  Мысалы:  оған  бір  жарнаманы  қайталап 

көрсетпеуге,  беттерді  оның  алдындағы  келтірулерді  ескеру  арқылы  қарауға  мүмкіндік 

беру.  Сервер  пайдаланушының  оған  дейінгі  қатысуларын  және  ол  енгізген  келтірулерді 

есте  сақтамайды.  Cookies  технологиясын  пайдалану  пайдаланушыны  есте  сақтауға 

мүмкіндік  береді,  cookies  файлдарынан  оның  атын,  дербес  келтірулерін  және  т.б.  оқу 

арқылы  Cookies-тің  уақыттық  және  тұрақты  файлдарын  ажыратады.  Cookies  уақыттық 

файлдары  пайдаланушы  компьютерінде  тек  ағымдағы  браузер  сеансы  барысында 

сақталып тұрады, ал тұрақтылары пайдаланушы компьютерде сақталынады және қайталап 

келу  барысында  Web–түйінмен  оқылады.  Cookies  технологиясының  көмегімен  сайт  иесі 

пайдаланушының  сайт  ішіндегі  орын  ауыстыруларын  бақылап,  оның  қалауы  туралы  

мәліметтер  алуға  және  оны  жарнамалық  мақсаттарға  қолдана  алады.  Cookies 

пайдаланушы жайында түйінге келу кезінде таңдаған анықталған жеке келтірулерді және 

пайдаланушы  өзі  сәйкес  тіркеу  нысандарына  енгізген  жеке  идентификациялық  

мәліметтері  секілді  мәліметтер    сақталады.  Серверден    алынған  cookies–терде  тек  қана 

пайдаланушы  өзі  серверге  жіберген  дербес  мәліметтері  ғана  сақталынады.  Cookies-ті 

сақтау браузер пайдаланушы компьютердегі анықталған мәліметтер базасына енгізуі тиіс. 

Егер  сіз  Miсrosoft  Internet  Explorer–ді  пайдалансаңыз,  онда  сіздің  компьютерде  бұл 

мәліметтер  базасы  аттары  пайдаланушы  және  сервер  аттарынан  тұратын  папка  немесе 

файл түрінде берілген. Мысалы:   sanat@spylog[2].txt. 

 Мысалы:sanat@spylog[2].txt файлы келесі түрге ие:  

VISIDSVWDOBAOFOTIYBYDIPspylog.com/1024136250380829567102216316196829

530892* 

Бұл мәтіндік жолда келуші кірген сайт аты  spylog.com және қызметтік ақпарат бар. 

Әдетте  браузерде  cookies-тің  максималды  мөлшеріне  (4  Кбайттан  көп  емес),  cookies-тің 

жалпы  санына  (500  артық  емес)  және  бір  сервер  үшін  сақталған  cookies-тердің 

максималды санына (20-ға жуық) шектеулер бар. 

Cookies-тердің  шамасы  аз  және  мәліметтердің  үлкен  көлемін  сыйғыза  алмайды. 

Әдетте  осы  немесе  басқа  келуші  кірген  сайттар,  оған  көрсетілген  жарнамалар,  ол 

тапсырыс берген тауарлар тізімі және т.б.  туралы ақпараттар Web-серверде сақталынады, 

ал cookies осы ақпараттарды іздеу үшін пайдаланылады. Cookies технологиясы жекелеген 

дербес  беттерді  жасауға  мүмкіндік  береді.  Мысалы:  егер  сіз  өз  cookies-ті  қандай  да  ауа-

райын көрсететін сайтқа тіркелу кезінде берсеңіз, онда ол арнайы сіздің аймағыңыз үшін 

ауа-райын хабарлап тұрады. Электронды коммерция сайттары cookies-ті сатып алушылар 

кәрзеңкесін жасау үшін қолданылады. Сіздің кәрзеңкеңізге қосып жатқан барлық өнімдер 

туралы ақпараттар Web-сервердің мәліметтер базасында сіздің ID–іңізбен бірге сақталады. 

Егер сіз шотыңызды алғыңыз келсе, серверге сіз тапсырыс берген барлық тауарлар мәлім, 

сондықтан  оған  мәліметтер  базасынан  олардың  құны  туралы  мәліметтер  алу    және  сізге 

шотты  беру  қиын  емес.  Басқа  компьютерден  Web-сайттарға  кіру  барысында  олар 

компьютерге  қажет  емес  cookies-терді  енгізуі  мүмкін  (компьютер  иесінің  емес,  яғни 

қонақтың келтірулерімен ассоциацияланады). 

Осындай  жағдайда  cookies-ті  орналастыруға  тыйым  салып  немесе  жұмыстың 

аяқталуымен  оны жоюға болады. 

Cookies-ті  жою  сіздің  компьютеріңіздің  жұмыс  қабілеттілігі  жағынан  тиімді,  бірақ 

есте сақтаған жөн, егер сіз жиі кіретін сайтқа тиісті cookies-ті жойсаңыз, онда бұл cookies-

термен бірге сіздің келтірулеріңіз жойылуы мүмкін. 

Cookies-те қандай проблемалар пайда болады? 

Егер қандай да бір сайтқа бір ДК-ді пайдалана отырып бірнеше адам қатысса, онда 

келуші  Web-сервер  әртүрлі  келушілерді  бір  адам  ретінде  қабылдайды  және  олардың 

дербес келтірулерін шатастырады. 

Егер  сіз  интернетке  кіру  үшін  әртүрлі  компьютерді  пайдалансаңыз  (біреуі  үйде, 

екіншісі  офисте)  онда  әрбір  жағдайда  барлық  3  компьютерде  әртүрлі  cookies-файлдар 

болады.  Сонымен  қатар  cookies-тер  өшіріледі  (мысалы:жүйені  қайта  орнату  барысында). 

Сол  себептен  егер  сіз  cookies-ті  жойсаңыз  және  алдында  кірген  сайтыңызға  қатыссаңыз, 

ол сізді жаңа пайдаланушы ретінде қабылдайды. 

Бұл қиыншылықтардың барлығын сайтта тіркелу арқылы айналып өтуге болады. Бұл 

жағдайда  сервер  сіздің  қай  компьютерден  кіріп  отырғаныңызға  тәуелсіз  сіздің 

логиніңізбен,  парольмен  бірге  cookies  сақталады  және  сізге  дұрыс  ақпарат  ұсынылады. 

Cookies мәтіндік түрде сақталғандықтан, пайдаланушы оны жоя алады немесе өзгерістер 

енгізе  алады,  Web-қолданбаны  құрастырушылар  әдетте  cookies-те  тек  маңызды 

мәліметтерді  сақтамайды  және  Web-сервердің  жұмысын  ол  пайдаланушы  дискіне 

орналастыруға  тыйым  салған    жағдайда  да  жұмыс  жасайтындай  етіп  ұйымдастырады. 

Дискіде  cookies-тің  болуы  пайдаланушы  қандай  сайттарға  кіргенін  талдауға,  кейбір 

жағдайда  пайдаланушы  нақты  сайтқа  хабарлаған  мәліметтерді  де  талдауға  мүмкіндік 

береді. 

Бақылау сұрақтары : 

1. Интернетте сookies терминінің мәні қандай? 

2. Сooкies-ті пайдалану арқылы қандай мәселелер шешіледі? 

3. Сookies технологиясын пайдаланудың қандай ерекшеліктері бар? 

4. Сookies-те жұмыс жасау механизмі қандай? 

 

 

 

Дәріс 12. 

Интернет қосымшаларын құру технологиялары. 

Dynamic HTML. Macromedia Flash. Dynamic HTML. 

4.0. Internet Explorer және Netscape Navigator пайда болғанша сценарийлер беттердің 

сыртқы  беттерімен  мазмұнын  write.document  әдісі  арқылы,  беттердің  жүктеу  кезінде 

өзгерте алатын.  

Кез-келген  сценарийлер,  жаңа  беттің  жүктелуіне  сұраныс  жасау,  ескерту  терезесін 

шығару  немесе  формалар  жолының  мәнін  өзгерту  сияқты  командаларын,  бет  жүктеліп 

болған кезде ғана браузерге жібере алады, ал HTML кодын сценарийлер өзгерте алмайды. 

Егер қолданушының іс-әрекетіне жауап ретінде өзгерте алмайды. Егер қолданушының іс-

әрекетіне жауап ретінде өзгерте алмасақ онда қалай Web беттерін интерактивті етіп жасай 

аламыз?  4.0  версияның  Internet  Explorer-де  және  Netscape-те  өңделген  динамикалық 

HTML бұл шектеулерді жояды. Динамикалық HTML сценарийін қолдану арқылы HTML 

блоктарын  қоюға  болады,  шыққан  беттердің  объектілерінің  қасиетін  өзгертуге  немесе 

өшіруге болады. Браузер автоматты түрде жаңа қасиеттер мен жаңа HTML кодын көрсете 

алады. Динамикалық HTML екі принцип негізінде құрылады. 

-  Құжаттың  объектілі  моделі  (DOM)  –  ол  браузерде  объектілердің  аттарын  және 

ұйымдастыру  тәсілін  сипаттайды  және  де  қандай  объектілер  мен  қасиеттерді  өзгертуге 

болады, олар мәндерді қолдана алатынын анықтайды.