17
байланысты Республика территориясындағы мияның тамырларының қоры
ашылды. Мия популяцияларының жалпы ауданы сол зерттелген кезеңде 52 мың
гектар ал құраған тамырының өндірістік қоры 140 мың тонна екендігі
анықталды (Худайбергенов, Кузьмин, Исамбаев, Кошкарова, 1976). Мия
популяциясының
ең
мол
алабы
Орал
және
Сырдария
өзендері
жайылмалаларында екендігі дәлелденді.
1980 жылдардағы қайта зерттеу жұмыстары мияның популяцияларының
ауданы екі есе азайып кеткендігін көрсетті. Соған байланысты мияның қажетті
түрлерін мәденилендіру жұмыстары жүргізіле бастады. Бұл жұмыстардың
нәтижелері қорытылып жарияланады:
1. Кузьмин Э.В. Биоэкологически особенность, возбновленияе и культура
солодки в долине р Урал: Автореферат дисс.. кан биол наук Алма-Ата 1979 24с.
2. Рекомендации и промышленной эксплутации дикорастущих зорослей
культуре солодки в долинах р Сырдарьи и Урала. Алма-Ата, 1981, 28с.
3. Худайбергенов Э.П. Солодки Казахстана Алма-Ата 1979, 127с.
4. Солодки в Кзахстане и ее использования Алма-Ата, 1986 және тағы басқа
мақалаларда.
1991 жылы Қазақстан ғылым академиясының Ботаника институтының
“Өсімдіктер ресурстары” лабораториясы қызметкерлері Мияға байланысты
ΙΥ
Бүкілодақтық симпозиум өткізілді. Ол симпозиумда Москвадан, Ленинградтан,
Ташкенттен, Ашхабадтан, Бакуден, Уфадан және бұрынғы ССРО-ның басқада
қалаларынан 70 тен астам ғалымдар баяндама жасады.
1972 жылы Қазақстанда Техникалық өсімдік Шииді (Achnaterum -Ши)
комплексті зерттеу жұмыстары аяқталды. Шии өсімдігі құрлыс материалы
ретінде, малазықтық, тоқыма өсімдігі ретінде және жихаз толтыруға
пайдаланады. Алматы, Шығыс )азақстан, Талдықорған және Семей облыстары
территориясында шиидің популяцияларының аудандары шикізаттың қоры,
түсімділігі анықталған (Исамбаев А.И. Ресурсная характеристика некоторых
сырьевых растении Казахстана (Чии, тростник, солодка) и их рациональное
использование: Автореф дисс.. док.биол.наук Алматы 1994, 45с.
Одан кейінгі жылдары ресурстық жұмыстардың бағыты өзгерді. Жеке
ботаникалық-
географиялық
региондармен,
жобалардан
ресурстық-
инвентаризациялық зерттеулер басым бола бастады. Бұл жұмыстардың
барысында пайдалы өсімдіктердге ең алдымен дәрілік, тағамдық, хош-иісті және
т.б. өсімдіктерге ерекше көңіл бөлініп зерттеле бастады. Мысалы дәрілік
өсімдіктердің алуан түрлілігіне, ресми қабылданғандарына көңіл аударылып
белгіленіп отырды. Сол ресми қабылданған дәрілік өсімдіктерге туыс (яғни сол
туыстан) өсімдік түрлеріне анализ жасалып олардың биологилық белсенді
заттарының құрамы анықтала бастады. Ондай жұмыстың мақсаты жаңа дәрілік
өсімдіктер түрлерін табу.
Соңғы жылдары зерттелген региондардың ресурстық потенциалы жан-жақты
бағаланады. Мысалы, соңғы жлдары жүргізілген жұмыстарды атауға болады: 1)
Батыс Тарбағатай (Аталыкова, 1986), Іле Алатауы (Гемеджиева 1994),
Қазақстанның бүкіл таулы шығысын (Кукенов 1989), Жонғар Алатауы
(Айдарбаева, 1996), Кетмень (Мусаев, 1988). Басқа ғылыми жұмыстарды мысалы
18
кейбір дәрілік және техникалық өсімдіктерді интродукциялау жұмыстары
белсенді жүргізілді. Олармен бірге өсімдіктер әлемінде ісікке, Спидке және
жүрек-қан тамырлары ауруларына шипалық әсері бар препараттар алу жолында
жұмыстар жасалуда.
Сонымен ботаник Ресурстанушылар пайдалы өсімдіктерді жан-жақты зерттеп
оларды тиімді пайдалану жолында өзекті мәселелермен аналысуда.
Жалпы Қазақстандағы шикізаттық өсімдіктерді зерттеуді проф М.К. Кукенов
(1999) мәліметтері бойынша 5 кезеңге бөлуге болады:
1- кезең (1920-1950 жылдары)
2 -кезең ( 1950-1970 жылдары)
3- кезең (1960-1980 жылдары)
Оңтүстік-Шығыс
Қазақстанның
таулық
экосистемаларының
дірілік
өсімдіктерін жүйелі зерттеудің басталуы. Құрамында фловоноидтар, алколоидтар,
эфир майлары бар өсімдіктерді бағалау. Перспективалы өсімдіктерді
интродукциялау
4- кезең (1980-1990 жылдары)
Жеке
ботанико-географиялық
региондарда
(жоталарды)
ресурстық-
инвентаризациялық зерттеулер. Дәрілік, хош-иісті, тағамдық ресми қабылданған
өсімдіктерді фитохимиялық зерттеулер.
5- кезең (1990-2000 жылдары)
Флорадағы дәрілік өсімдіктердің әр алуандылығын, әр түрлілігін тікелей
зерттеп, кейбір ерекше шипалыларын тереңірек зерттеу.
Практика жүзінде өте бағалы түрлерді егіп онтоморфогенездік тұрғыдан
сипаттап технологиясын жасау, структуралық диагностикалық белгілерін
анықтау. Қазақстан флорасындағы дәрілік өсімдіктер туралы далалық,
экспериментальдық және этноботаникалық мәліметтерді талдап қорытынды
жасау. Зерттелген региондардың ресурстық потенциалына жан-жақты баға беру.
Иллюстрациялық материалдар:
Бадан (Bergenia), Таран (Polygonium), қымыздық (Rumex), Рауғаш (Rhum)
туыстары өкілдерінің демонстрациялық гербарилері
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Акад Н.П. Павловтың, Массагетовтың және Марковтың еңбектері.
3. Құрамында 15
%-дан жоғары таниндері бар өсімдіктер түрлері.
4. Проф М.К. Кукенов бойынша Қазақстандағы шикізаттық өсімдіктерді
зерттеудің кезеңдері:
Ұсынылған әдебиеттер:
1. Атлас Ареалов и ресурсов лекарственных растении Казахстана Алматы,
Ғылым 1994
3.
Кукенов М.К. Ботаническое ресурсоведение Казахстана Алматы,
ғылым. 1999, 160 с.
