Дениеті мен білімін

жүктеу 5,28 Mb.

Pdf просмотр

бет	111/209
Дата	09.10.2023
өлшемі	5,28 Mb.
	#43715

1 ... 107 108 109 110 111 112 113 114 ... 209

Дін мен діл

Дін мен Діл
халаф ғалымдарының көзқарасы қысқаша осы.
Байқағанымыздай, сәлаф ғалымдары болсын, ха
-
лаф білгірлері болсын барлығының мақсаты – Алла
Тағаланы жаратылыстарға тән кемшіліктерден пәктеп,
ұлықтығына бас ию. Олардың тәсілдері түрлі болғанымен
мақсаты біреу. Сәлаф
«мұндай сөздердің тура мағынасы
Алла үшін мүмкін емес. Бұл сөздердің Алла Тағаланың
ұлықтығына лайық мағынасы бар, бірақ біз оны нақты
білмегендіктен ауыспалы мағынасын таңдап, тәуил жа
-
самаймыз»
деп, ақылдарына тоқтау салу арқылы толық
мойынұсынушылыққа барған. Ал халаф болса, Құран
араб тілінде түскендіктен, онда арабтардың өз араларын
-
да қолданатын ауыспалы мағынаны білдіретін тәсілдері
мен астарлы мәнді меңзейтін әдістері де қолданылған.
Сондықтан белгілі бір ағзаны яки жаратылыстарға тән
іс-әрекеттерді білдіретін сөздердің тура мағынасын Алла
Тағалаға қолдануға болмайтындықтан, олардың ауыспалы
мағынасы мен астарлы мәніне қарай жорамалдау қажет
деген. Жасалған жорамал, таңдалған мағына Құранның
анық аяттарында білдірілген Алла Тағаланың ұлықтығына
лайық сипаттарына сай жүргізілгендіктен, тәуил жасауды
қате санамаған.
Әсілінде, халафтар ғана емес, сәлафтар да жо
-
рамал жасап, тәуилге барғанын айта кеткеніміз жөн.
Сәлафтардың мұндай сөздерге тек қана иман етеміз
деумен шектелмей, олардың тура мағынасы Алла үшін
мұрат емес деуі – қысқа тәуилге жатады. Ал халафтардың
мұндай сөздердің тура мағынасының мұрат еместігін ай
-
тумен қатар, мүтәшабиһ сөздердің Алланың ұлықтығына
сай келетін ауыспалы мағынасын таңдауы – кеңейтілген
тәуилге жатады. Бұл жайлы Ханафи мәзһабының белді
ғалымы Али ибн Сұлтан Мұхаммед Мұлла әл-Қари бы
-
лай дейді:
«Сәлаф та, халаф та тәуил жасаған. Себебі,

151
Дін мен Діл
олардың бәрі сөздің тура мағынасы мұрат емес деген.
Бірақ салфтардікі қысқа тәуилге, ал халафтардыкі
кең тәуилге жатады. Себебі, халафтардың зама
-
нында бидғатшылардың көбеюі – оларды осыған
итермелеген»
185
.
Хабари сипаттарға қатысты жоғарыда келтірген
әһлі сүннет уәл-жамағатқа жататын сәлаф һәм ха
-
лаф ғұламаларының көзқарастарына сәйкес келмейтін
адасқан Мүшаббиһа деген ағым болған. Олар Құран
және хадистердегі Аллаға байланысты айтылған белгілі
бір ағзаны немесе жаратылыстарға тән іс-әрекеттерді
білдіретін сөздердің тура мағынасын негізге алып, Алла
-
ны басқа жаратылғандарға ұқсататындай сыңай танытып,
қате пайымдаған.
Имам Шәукани
«Иршадул-фухул фи ъилмил-усул»
атты еңбегінде былай дейді: «Ақиданың негіздері, діннің
негіздері және Ұлы Жаратушының сипаттарына байла
-
нысты үш түрлі мәзһаб бар:
Біріншісі, мұндай мәселелерде тәуилге барып,
жорамал жасауға болмайды. Керісінше сөздің тура
мағынасы негізге алынады да ешбір нәрсесі тәуил жа
-
салмайды. Бұл мәзһаб Мүшаббиһалардың (Алланы басқа
жаратылғандарға ұқсататындар) көзқарасы.
Екіншісі, мұндай мүтәшабиһ сөздердің міндетті түр-
де бір жорамалы бар. Бірақ біз оны нақты білмегендіктен
тәуил жасамаймыз. Сонымен қатар Алла Тағаланы басқа
жаратылғандарға да ұқсатпаймыз әрі аяттағы сипаттарды
да мүлдем жоққа шығармаймыз. Өйткені Алла Тағала:

жүктеу 5,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 107 108 109 110 111 112 113 114 ... 209