636
Ұлтымыздың қимыл – қозғалыс ойындары өзінің мазмұны мен көлемі жағынан
тәрбиелік әрекет болып табылады. Ұлттық ойындарды игере отырып, қимыл – дағдыларды
тірек ететін әр алуан ойын қимылдары қолайлы дәлдікпен қалыптасқан ерекше ептіліктен
көрінеді.
Адамгершілік – адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін
руханият дәуіріне жаңа қадам. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып
табылады. Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттері мен сапалары, қарым – қатынастарында
қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық санаың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан,
адамдардың мінез – құлқы, іс - әрекеті, қарым – қатынасы, көзқарасымен сипатталады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. ҚРМЖМББС 2009ж. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, Астана. Ресми басылым.
2. «Зерек бала» 3 – 5 жасар балаларға арналған бағдарлама.
3. Білім технологиялары, № 6, 2006ж.
4. Ұлт тәрбиесі. № 8, 2009ж.
БАЛАНЫ ТЕЛЕДИДАР ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ ТӘУЕЛДІЛІГІНЕН ҚАЛАЙ
ҚОРҒАУҒА БОЛАДЫ?
Психолог кеңесі: Тукенова Б.Ж
Қарағанды қаласы №42 «Тілек»б/б
(«Отбасылық тәрбие. Қалай жақсы ата-ана болу керек» С.Л.Евдокимованың
кітабынан)
Біз компьютерлер,теледидарлар,ойын түрлері барынша жеткілікті әлемде өмір
сүреміз.Бір жағынан,бұл өмір сүрудің айнасы.Кішігірім үлестермен теледидар
оқытады,жағымсыз
әрекеттерден
демалуға
көмектеседі,қызықтырады,ақпарат
береді.Бірақ,екінші жағынан,балалардың теледидар мен компьютер алдындағы өткізетін
уақыты ата-аналар үшіні проблема тудырады.Себебі,олардың компьютермен немесе
теледидармен айналысуы танымды нәрселерді үйренуге және белсенді өмір сүруге кедергісін
келтіреді.
Статистика мәліметі бойынша,5 жастан 12 жасқа дейінгі балалар арасындағы 45%
барлық бос уақытын теледидардың алдында өткізеді.Бұл айналысу -нағыз мания –
телемания,теледидарға тәуелділік,басқа істерін тастап,барлық уақытын теледидардың
алдында өткізу.Телемания бірнеше зиянды салдарларға әкеліп соғады.Олардың кейбіреулері:
көз көрудің әлсіреуі:көгілдір экран алдында көп отырған баланың көзі көруі
нашарлайды;
гиподинамия,арқа омыртқасының қисаюы;
денелік белсенділіктің болмауы,аз қимылдайтын өмір сүру келбеті дененің артық
массасын жинақтауына әкеледі;
неврологиялық
проблемалар(ұйқының
бұзылуы,қорқақтық,ерекше
ашушандық):мысалы,егер,13 жастағы бала теледидар алдында күніне 3 сағаттан артық
отырса,ұйқысының бұзылғандығын байқайды,ол есейген кезінде де сақталып қалуы мүмкін;
зорлық-зомбылықтың кең етек алғандығы , көптеген теледидарлар қазір ондай
хабарлардыбарынша көрсетуге «тырысады»,ол,өз кезегінде,моральдық принциптерінің
өзгеріп,балалық басқыншылыққа жол салады;экрандағы зорлық көріністерін бала өз миында
637
сол қалпында,өмірдегідей талқылайды;бірақ,уақыт өте бере бала осыған үйрене бастайды
және зорлық-змбылыққа ересек өмірдің қалыпты жағдайы ретінде қарай бастайды.
Теледидарды
іске
қосқанда,бала
гипноздың
астында
болғандай
болады.Себебі,теледидардың тілі- санамен тікелей байланысты негізінде оң жақ жарты шар
қабылдайтын бейнелердің тілі болып табылады.Сонымен қатар, телехабарларды көрген
кездегі қобалжытқан эмоциялар баланың миына,санасыына ене бастайды.Телеман-балаларда
миының оң жақ жарты шары жақсы дамыған болады.Осының нәтижесінде балалар тіптен
эмоционалды,қызба болып келеді.
Неміс ғалымдарының зерттеулері адамдарға телехабарлардың эмоциялық әсерін
зерттеген және телехабардың мазмұны уақыт өте бере ұмытылатынын,ал көрген кездегі бастан
кешірген эмоциялардың ұмытылмайтындығын көрсеткен.Нәтижесінде, балалар саналы
емес,санасыз түрде қандай-да бір сезімді қайта бастан кешіру үшін теледидарды іске қосатын
болады.Оның үстіне ,ол эмоциялар үнемі позитивті бола бермейді.
Әрине,сіздер байқаған боларсыздар,балалар қорқынышты киноларды көргенді
ұнатады-ол үрейді бастан кешіруге эмоционалдық тұрғыда байланғандықтан белгісі болып
табылады.Телехабарды көргеннен кейінгі бір сағаттан соң ,бала телеэкраннан берілген бөтен
эмоцияға «берілген» болып шығады.
6 жасқа дейінгі балалар барлық ақпаратты сол қалпында,сынамай қабылдайды.Оларға
қайсысы дұрыс,қайсысы теріс екенін айыру әлі қиын.Сондықтан көгілдір экранда болып
жатқан дүниенің бәрін олар таза дүние ретінде қабылдайды.Ал көргендерін
ойындарына,өзінің нақты әрекеттеріне ауыстырады.
Сезім ағзаларының физиологиясы бойынша американдық мамандар телеман-
балалардың
«ойлау
қабілетінің
толық
жойылғандығымен»
зардап
шегетінін
дәлелдеген.Оларға ешнәрсені ойластыру ,қиялдау, көрсетудің керегі жоқ,олар үшін барлығын
теледидар атқарады.Телеманияны нашақорлықпен салыстыру да кездейсоқтық емес.Осы
тәуелділіктердің белгілеріне ұқсас келеді.Телеманиядан құтылу өте қиын.Бірақ оны істеу
қажет.
Психолог кеңесі:Тукенова Б.Ж
Ата-аналарға бірнеше пайдалы кеңестер.
1. Балаңыздың
теледидар
алдында
қанша
уақыт
өткізетіндігін
үнемі
бақылаңыз.Педиатрлардың пікірінше,теледидар бала өміріне 3 жастан бастап қана ену
керек.Оның үстіне оны 15 минут қана қарау керек.
2. Теледидарды. Электрондық бала күтуші ретінде пайдаланбауға тырысыңыз.Балаға
теледидарға байланысты емес іспен айналысуды ойлап табуға болады:конструктор
ойыны,сурет салу,пазлдарды құрастыру.Баланың айналысуы өзінің таңдауында болады.Ол
міндетті түрде ата-ананың қатысуымен болмайды.Тек қана баланың айналысқан ісіне
қызығушылық танытып,бірер көмек көрсетіп жіберу жеткілікті.
3. Мектеп жасындағы мектепке барар алдында теледидар көруге тыйым
салыңыз.Себебі бала ерте көрген хабарлардан қозып,жұмыс уақытына көңіл қоюы қиынға
түседі.
4. Отбасылық кеңесте(балалардың қатысуы жақсы болады)отбасы үшін теледидарсыз
бір күнді белгілеңіз. Ынталандыру мен мадақтау ретінде сыйлық ойлап табуға болады. Мүмкін
ол ойыншық.достармен кездесуге бару болар. Теледидарды өзіңізбен алмастырыңыз және
оған қызықты,баяғыдан сұрап,оған сіздің қолыңыз тимей жүрген ісімен айналысыңыз.
5. Өзіңіздің жеке үлгіңізбен баланы иландырыңыз.Өздері телеманиямен ауыратын ата-
аналар баланы одан бас тартқыза алуы мүмкін болмас. Ал оны әсіресе кішкентай кезінде
істеген дұрыс және қажетті болады-тек қана жүйке жүйесіне теріс әсері үшін ғана емес,зиянды
әрекеттердің тез сіңіп кететіндігінен де.
6. Баланың өмірімен айналысыңыз,қызығушылық танытыңыз.Оның барлық істері мен
қамқорлығына кіріскен болыңыз. Себебі,теледидардағы бейнелер мен жағдайлардың артына
тығылып,нақты өмірденқашады. Ол балаға оны ұмыттыруға немесе мультиктің батыры
