Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

235 

 

-Библио терапиясы 

-Фото терапиясы 

т.б 

 

  Арт  терапияның  іші  тұнып  тұрған  сиқырлы  әлем.  Оның  сиқырлы    ерекшеліктері- 

музыкалық  терапия,  қозғалмалы  би  терапиясы,  драма  терапиясы,  ертегі  терапиясы,  ойын 

терапиясы,  қуыршақ  терапиясы,  анимал  терапия,  гүл  терапиясы,  фото  терапия,  оригами, 

этнотерпия, киндер-сюрприз, құм терапиясы, артсинтез терапиясы, библиотерапиясы, маска 

терапиясы т.б. Осы айтылғандарға жекелей қысқаша тоқталсақ. 

Музыка терапиясы – бұл психотерапиялық әдіс. Ол жағдайын емдеу арқылы музыка әсер 

етеді. Мұнда музыка емдік, дәрілік зат ретінде қолданылады. Музыка – адам жанының, оның 

ең сырлы сезімдерінің, ұмтылысы мен арманының негізі. Ол адамның ішкі дүниесінің терең 

негіздерін  қозғайды.Музыканың  терапевтикалық  әсері  бұрынғы  заманнан  бері  белгілі.  

Музыка  терапиясы  –  адамның  жүйке  жүйесінің  шаршауы  мен  қажуын,  көңіл–күйін  ретке 

келтіру  мақсатында  қолданатын  психотерапиясының  бір  әдісі.  Балаға  музыка  арқылы 

жағымды әсер етудің өзіндік әдіс–тәсілдері бар. Бұл әдісті белгілі бір жүйемен қолдана білу 

аса  маңызды.  Ол  үшін  баланың  жас  ерекшелігі,  дәл  сол  сәттегі  жағдайы,  психикалық 

өзгерістері, оның себептері туралы мәліметпен таныс болу шарт, әйтпесе, кез келген жағдайда 

музыка  терапиясын  қолдану  өз  нәтижесін  бере  бермейді.  Музыка  арқылы  балаға 

психологиялық әсер етуде әуенді үш түрлі сипатта қолдану керек: тыныштандыратын әуендер, 

жігерлілік  тудыратын  әуендер,  босаңсытуға  арналған  әуендер  (релаксациялық).  Әр  әуенді 

тыңдау ұзақтығы 3-4 минуттан аспағанын қадағалау керек. Әуендерді тыңдап болғаннан кейін 

әрқайсысының  көз  алдында  елестеген  бейнелер,  фантазиялар,  ассоциациялар  туралы 

талдаулар  жүргізу  –  адамның  музыканы  тыңдап,  қабылдай  алу  қабілеті  мен  түйсіне  алу 

сезімдерін сезіне алуымен қатар шығармашылық қабілеттілікті, және эстетикалық сана мен 

талғамын қалыптастыруға көмектесеі[3].       

Бейнелеу  терапиясын  қолданудың  негізгі  мақсаты  –  баланың  немесе  ересек  адамның 

қандай да бір қимылды таңдауына қарамастан, баланың өзін-өзі тануына және өз әлемінде өмір 

сүруіне демеу беру болып табылады. Сурет  салу  –  ешқандай ересек адамның көмегінсіз ең 

күшті  өзін  таныту  түрімен  байланысты  болады.  Өзінің  ішкі  сезімі  мен  өзін  теңестіруді 

көрсетуіне жол ашады. Балалардың сезімін сурет салу арқылы бейнелеу әдістері шектеусіз. 

Балалар бояуға қолын малып қағаз бетіне із қалдыруды жақсы көреді. Бала бояу түрін өзінің 

жай  күйіне  байланысты  таңдайды.  Бояудың  түстері  сезімнің  жағдайына  тең  келеді.  Саусақ 

живописі  – ешқандай құралдың көмегінсіз тек саусақпен бейнелеу.  Ол үшін баланың әрбір 

саусағын  әр  түске  матыру  арқылы  парақ  бетіне  әртүрлі  сызықтар,  нүктелер,  саусақ  ұшы 

таңбасының,  алақанның  көмегімен  бейнелеу.  Бұл  әдіс  арт-педагогика  мен  арт-терапияда 

белсенді қолданылады. Бейнелеу өнеріндегі күшті әсер ету құралы бұл кескіндемедегі бояу 

түстері. Ішкі сезіміңді сөзбен ғана емес, қолыңа, бояу, түрлі-түсті қарындаш алып сурет салу 

арқылы білдіруге болады. Егер бала бір нәрсеге ашуланып, қиналса, көңіл-күйі түсіп кетсе, 

дереу сурет сала бастаса оның бойындағы жағымсыз эмоция кетіп, көңілі бірленеді[4].        

  Анималды  терапия  немесе  зоотерапия.  Ғалымдар  көне  замандағы  ескі  әдістерді 

жаңғыртуды қолға алған. Оның ішінде, ұмыт болған жануарлармен емдеу әдісін қолданысқа 

енгізіп  отыр.  Анимал  терапия  –  латын  тілінен  аударғанда  «animal»  –  жануар,  яғни, 

хайуанаттар, ал «анимал терапиясы» – хайуанаттардың және олардың бейнелерін пайдалану 

арқылы  психофизиологиялық,  психотерапевтік  және  бейімделу  көмегін  көрсететін  терапия 

түрі. Ғалымдар көне замандағы ескі  әдістерді жаңғыртуды қолға алған. Оның ішінде, ұмыт 

болған жануарлармен емдеу әдісін қолданысқа енгізіп отыр. Бұл терапияда хайуанаттардың 

суреттері,  бейнелері  ертегі  кейіпкері  ретінде,  ойыншық  түрінде,  әрине,  араласқанда 

қауіпсіздігі  қамтамасыз  етілген  табиғи  кейпінде  де  қолданылады.  Жүргізілген  түрлі 

тәжірибелер хайуанаттардың балаларға жағымды әсер еткенін дәлелдеп отыр. Қазіргі таңда 

анималды терапия дамыған елдерде дәлелденген. Сондай-ақ, хайуанаттардың адамға әсерін 

бақылап,  зерттейтін  арнайы  ғылыми-зерттеу  институттары  құрылған.  Осыған  сай 

236 

 

халықаралық  конференциялар  мен  семинарлар  өткізіліп  отырады.  АҚШ,  Ұлыбритания, 

Канада,  Франция  елдерінде  физикалық  немесе  психикалық  проблемалары  бар  адамдарға 

көмек беру үшін анималды терапиямен айналысатын ұйымдар жұмыс істейді[5].        

  Қозғалмалы  би  терапиясы  –  бұл  баланың  әнге  ырғақты  би  билеп,  ән  әуенін  сезіне 

алуына ықпал ету. Баланың жағымсыз көңіл-күйін, яғни мұңаю, жылау, мазасыздану тағы да 

сол  сияқты  жағдайға  душар  болудан  .  Осындай  көңіл-күйден  шығу  үшін  би  терапиясы 

көмектеседі. Көтерінкі музыка әуенін есту арқылы, балалар ырғақты би билеп олардың көніл-

күйін емдейміз. Би терапиясы өзінің даму тарихын шығармашылық биден алады. Ерте заманда 

би  – сөзбен айтып түсіндіре алмайтын кейбір ойлар мен сезімдерді жеткізу құралы болған. 

Спонтандық  әрекеттер  мен  дене  қимылы  адам  тілі  шықпай  тұрған  кезде  қарым-қатынас 

құралы  ретінде  қызмет  етті.  Тіпті  бидің  көмегімен  ауру  адамдарды  емдеуге  тырысты.  Биге 

еліктеушілер өздерін орманның қаһарлы жыртқыштарымен немесе мыстанмен, әруақтармен 

теңестірді.  Кез-келген  мәдениеттің  өздерінің  халық  билері  болады.  Оларды  бір  жағынан  – 

күнделікті мәселелерден босау, екіншіден – қарапайым халықтың мінез-құлқықтары мен салт-

дәстүрлерін көрсетеді деп қарастыруға болады. 

Күлкі терапиясы – көтеріңкі көңіл-күй мен шаттыққа, ерекше сезімге бөлейтін қуанышты 

терапия.  Бұл  терапияға  балалардың  мерекелік  шараларын,  ұйымдастырылған  оқу  іс-

әрекеттерін,  отбасылық  мерекелер,  күнделікті  тұрмыстық  өмір,  тағыда  сол  сияқты  көңілге 

шаттық  орнатып,  жүзіне  күлкі  үйілтер    қуанышты  мерекелерді  жатқызуға  болады.  Күлкі 

терапиясының  мақсаты  –  бүлдіршін  жүзіне  күлкі  сыйлау  арқылы  рухани  дүниесін  емдеу 

болып табылады. Қазіргі таңда әлемде гепотология деп аталатын жаңа ғылым пайда болды. 

Басқа  атауы  –  күлкі  терапиясы.  Бұл  ғылымның  кеңінен  зерттелетін  жөні  бар.  Себебі,  күлкі 

адам  ғұмырының  ұзақ  болуына  ықпал  жасап  қана  қоймай,  ағзаға  оң  пайдасын  тигізеді. 

Гепотология  ғылымын  зерттеп  жүрген  невролог-дәрігер  Уильям  Фрайдың  айтуы  бойынша: 

«Күлкі – тыныс алу жолдарындағы қан тамырларының жұмысын жақсартып, адамды сабырлы 

болуға  итермелейді.  Жүзінен  күлкі  кетпейтін  жандар  басқаларға  қарағанда  стресс  пен 

депрессияға сирек шалдығады. 

Ертегі  терапиясының  бала  денсаулығына  тигізер  үлесі  орасан  зор  екені  сөзсіз  айдан 

анық.  Бірақ,  қазақ үшін бұл  таңсық  емес.  Бұл жұрттың болашағы құндақтағы кезінен бесік 

жырын  естіп,  сөз  түсінетін  жасқа  жеткенде  фольклордың  барлық  түрін  апа,  әжелерінің 

аузынан  тыңдап,  адамгершілік  нормалары  мен  өмір  сүру  ережелерін  ауыз  әдебиетінен 

үйренген.  Ертегі  терапиясы  –  психотерапияның  құрамдас  бөлігі.  Баланың  ертегі  сюжетіне 

әсерленуі,  кейіпкердің  қиыншылықтарына  алаңдауы  оның  келешекте  өз  алдында  пайда 

болатын  кедергілерден  қиналмай  өтуіне  іштей  дайындығын  туындатады.  Практикалық 

психологияның ертегілік терапия бағыты  – баланың жақсылық пен жамандықты айыруына, 

мінез-құлықтық  стереотиптерді  тануына  көмектесіп,  адамдардың  өмірде  алдынан  шығатын 

сан түрлі қиыншылықты ең соңында жеңе аларына деген сенімін нығайтады[6].       .  

Қуыршақ терапияның рөлі түрлі аспектілерде қолданылады. Қуыршақ терапиясы сөзін 

қазақшаға тікелей аударғанда “қуыршақ арқылы қамқорлық жасау, емдеу” деген мағынаны 

білдіреді.  Аталған  терапияның  түрі  қазіргі  таңда  үлкен  жетістіктерге  ие.  Қуыршақ  арқылы 

жетіліп,  дамып  келе  жатқан  баланың  ішкі  болмысын  тануға  болады.  Дәлірек  айтқанда, 

баланың немесе ересек адамдардың ішкі дүниесімен сырласуына мүмкіндік беретін объект. 

Ұсынылып  отырған  саусақтарға  киілген  қуыршақтар  балалардың  психикалық  денсаулықты 

жақсарту, әлеуметтік бейімделуді дамыту, танымдық белсенділігін арттыру, қызығушылығын 

және шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру, баланың эмоциялы және адамдық дамуын 

арттыру,  денсаулық  жағдайларын  қалыптастыруда,  яғни  баланың  бойына  құзіреттілігін 

дамытуда ең тиімді әдісі болып табылады. Сол себептен саусақтарға киілген қуыршақтар түрін 

ұсынып  отырмыз.  Бұл  әдісті  пайдалану  -  уақытша  психикалық  дағдарысқа  ұшыраған  және 

мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасайтын орталығына ең пайдалы жұмыс түрі. 

Ойын терапиясы – арт-терапияның түріне жатады. Бұл терапияның жүргізу үлкендер мен 

балалардың әлеуметтік және психологиялық мәселелерді жеңу үшін, жеке және эмоционалды 

дамуы үшін арнайы ойындар қолданады. Егер бала ойынға белсенді  және бар ықыласымен