Цель курса

Program Matrix2;

i, j, a, b, S: integer;

begin

writeln (' сандар аралығын енгіз'); read (a, b);

for i:=1 to 3 do

for j:=1 to 4 do

x[i, j]:=random (b-a) +a;

for i:=1 to 3 do

begin

for i:=1 to 4 do

S:=S+X [i, j];

writeln ('S[',i,']=', S)

end

end.
i=j шарты квадрат матрицаның негізгі диагональ элементтерінің, i+j =4 жетекші диагональ элементтерінің шарты. (жалпы жағдайда i+j =n+1, мұндағы n- квадрат матрицаның жолдарының ( немесе баған) саны.)

1. 
   Екі өлшемді жиымды енгізу және шығару қалай жүзеге асады?
   
2. 
   Квадрат матрица деген не? Квадрат матрицаның негізгі және қосалқы диагональ элементтерінің шарты қандай?
   
3. 
   Матрицаны транспонирлеу деген не және ол қалай жүзеге асырылады?
   

Мәні символ (әріп, цифр, таңба) болатын айнымалы символдық айнымалы деп аталады.

b :=concat (a1, a2); writeln (b);

Программаның орындалу нәтижесінде “бағдаршам” сөзі шығады. Екі жолды біріктіру үшін “+” таңбасын да қолдануға болады.

Мысал: a:='информатика';

b :='ғылымы';

writeln (а+b);

Copy (a, n, k)- функциясы а жолының n-ші символынан бастап к символ көшіріп (немесе қиып) алады.

Мысал: copy ('қалам', 3, 2)→ 'ла' ; copy ('кітап', 1, 1)→ 'к'

Pos (a1, a2)- функциясы а2 жолындағы а1 ішкі жолының басталу позициясын көрсетеді, егер а2 жолында а1 жолы жоқ болса, онда функция мәні 0-ге тең болады.

Мысал: pos ('кa', 'физика')→ 5; pos ('тa', 'физика')→ 0; pos ('cd', 'abcdcdrf')→ 3

Ord функциясы символдың сәйкес ASCII кодын табады.

(Ordinal value- реттік мәні)

(character-cимвол)

Бұл функцияны # (диез белгісі) символымен алмастыруға да болады.

нәтижеде экранға “информ” сөзі шығады.

нәтижеде а2 жолындағы екі сөздің арасына сызықша белгісі қойылады.

Егер х=512 болса, Str (x, a) процедурасының орындалу нәтежесі а='512'. Мұндағы 512 мәні сан емес, символдық тұрақты.

2) а='41ав6'; val (a, x, c); нәтижеде с=3

var а :string; i, n: integer;

begin

writeln(‘мәтін енгіз’);readln(a);

if copy(a, i, 2)=’ac’ then n:=n+1;

writeln(‘n=’,n) end.

Мысал2: Берілген мәтіндегі берілген әріпті жоятын программа құрыңдар.

Var а: string; b: char; i:integer;

begin writeln(‘мәтін енгіз’); read (a);

writeln(‘әріп енгіз’); read (b);

for i:=1 to length (a) do

if a[i]= b then delete(a, i, 1);

writeln(a)

end.

1. 
   Символдық айнымалы деген не?
   
2. 
   Символдық айнымалының ұзындығы деген не?
   
3. 
   Паскальда символдық айнымалының максимал ұзындығы неге тең?
   
4. 
   Символдық айнымалыларға қандай стандарт функциялар қолданылады?
   
5. 
   Символдық айнымалыларға қандай стандарт процедуралар қолданылады?
   
6. 
   Символдық айнымалылар қалай сипатталады?
   
7. 
   Символдық айнымалылар қалай салыстырылады?
   
8. 
   ASCII коды деген не? Ол қандай аралықта беріледі?
   
9. 
   Символдық айнымалыдан символ қиып алу қалай жүзеге асырылады?
   
10. 
    Символдық айнымалы жадыда қалай нөмірленеді?
    

Паскаль тілінде ішкі (көмекші) программаның 2 түрі бар: процедура және функция.

Процедураның жазылуының жалпы түрі:

операторлар бөлімі

Процедураны шақыру операторының жазылу үлгісі:

Var x, y, z, t, n1,n2,n: word;

Procedure EYOB (a,b:word; Var K:word;);

begin {процедура басы}

While a<>b do

If a>b then a:=a-b then b:=b-a;

K:=a {процедура нәтижесі}

end; {процедура соңы}

begin

readln(x, y, z, t);

EYOB(z, t, n2);

EYOB(n1, n2, n);

Writeln(‘4 санның ЕҮОБ-і=’, n)

end. {негізгі программа соңы}
Мысал2: n!-ды табу процедурасын қолданып, бастапқы 5 жұп натурал санның факториалдарын табыңдар.

Program m2;

Var i, n: integer; m:longint;

Procedure Fak (n:integer; Var p:longint);

var j:integer;

begin p:=1;

for j:=1 to n do

p:=p*j; {процедура нәтижесі}

end;

begin

Fak (i, m); writeln(i, ‘!=’,m);

i:=i+2; end;end.

Бір ғана функция мәнін есептейтін ішкі программаны Паскальда функция деп атайды.

Функцияның жазылуының жалпы түрі:
FUNCTION функция аты (формальды параметрлер аты:типі):нәтиженің типі;

begin

функция денесінің операторлары

Функция нәтижесі функция атымен бірдей болуы керек.

Функцияны шақыру операторының жазылу үлгісі:

Нәтиже:=функция аты (нақты параметрлер);
Мысал1: Екі натурал санның ең үлкен ортақ бөлгішін табу функциясын қолданып (ЕҮОБ), 4 натурал санның ең үлкен ортақ бөлгішін табыңдар.
Program m1;

Var a, b, c, d, M1, M2, M:integer;

FUNCTION EYOB(x, y:integer):integer;

begin

If x>y then x:=x-y then y:=y-x;

EYOB:=x {функция нәтижесі}

end;

readln(a, b, c, d);

M1:=EYOB(a, b);

M2:=EYOB(c, d);

M:=EYOB(M1,M2);

Writeln(‘4 санның ЕҮОБ-і=’, M)

end.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Ішкі программа не үшін қолданылады?
   
2. 
   Паскальда ішкі программаның қандай түрлері бар?
   
3. 
   Процедураның жалпы түрі қалай жазылады?
   
4. 
   Функцияның жалпы түрі қалай жазылады?
   
5. 
   Негізгі программада процедура мен функцияны шақыру операторлары қалай жазылады?
   
6. 
   Формальды параметр деген не?
   
7. 
   Нақты параметр деген не?
   
8. 
   Жергілікті айнымалы деген не?
   
9. 
   Функция мен процедураның қандай ұқсастығы бар және айырмашылығы қандай?
   
10. 
    Рекурсия деген не?
    

жиынтығын атайды. Жиын элементтерінің типі нақты типтен басқа барлық типтерді қабылдайды.

Жиынның программада сипатталу үлгісі:

Var жиын аты: Set of базалық тип;

Мысал: Var A,D: Set of byte; C: Set of 0..9;

Жиынға 5 операция қолданылады: біріктіру (+), қиылысу (*), азайту (-), қатынас операциялары, тиістілікті тексеру операциясы.

1. 
   Екі жиынның бірігуі деп екі жиынның да элементтерінен құралған элементтер жиынын атайды.
   

2. 
   Екі жиынның қиылысуы деп екі жиынның ортақ элементтерінен құралған элементтер жиынын атайды.
   

3. 
   Екі жиынның айырмасы деп 1-жиынның 2-жиынға тиісті емес элементтерінен тұратын жиынды атайды.
   

4. 
   Жиындарға =, <>, >=, <= қатынас операциялары қолданылады.
   
5. 
   Тиістілікті тексеру операциясы.
   

Жазылу үлгісі:

Егер өрнектің мәні жиынға тиісті болса, бинарлық операцияның мәні true, әйтпесе false болады.

Жиынға бұл операцияларға қосымша 2 процедура қолданылады.

S- базалық тип элементтерінен тұратын жиын, I -жиынға қосылатын элемент.

Program p1;

var a: set of char;

b:string;

i: byte;

begin

а:='а'..'я';

for i:=1 to length (b) do

if bi IN a then begin

writeln (b i, ' ', ord (b i )); writeln; end

end.

Program p2;

var a, b, c, d, e: set of byte; i: integer;

begin

с:= а+b; d:=а*b; е:=а-b;

write ('c:');

for i:=1 to 9 do

if i IN c then write (i); writeln;

write ('d:');

for i:=1 to 9 do

if i IN d then write (i); writeln;

write ('e:');

for i:=1 to 9 do

if i IN e then write (i); writeln;

end.

d: 1, 3, 4

e: 7, 9
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Жиын деген не?
   
2. 
   Жиынның құрылымдық тип- массивтен айырмашылығы қандай?
   
3. 
   Жиын программада қалай сипатталады?
   
4. 
   Эквивалент жиын деген не?
   
5. 
   Бос жиын деген не? Ол қалай белгіленеді?
   
6. 
   Жиынның базалық типі деген не?
   
7. 
   Жиындардың бірігуі, қиылысуы, айырмасы деген не?
   
8. 
   Жиынға қандай қатынас операциялары қолданылады? Мысал келтір.
   
9. 
   Жиынға тиістілікті тексеру операциясы қандай?
   
10. 
    Include, Exclude процедураларының жазылуы, қызметі қандай?
    

Type тип атауы= Record

…

n- өріс атауы:n- өріс типі;

end;

var жазу атауы: тип атауы;

Жазбаның кез-келген элементі былайша көрсетіледі:

Жазбаны жадыға енгізуді оңайлату үшін программада With (қосу, біріктіру) операторы қолданылады.

begin

end;

Program m1;

Type Stud = record

fio :string;

a, b, c : byte;

end;

begin жазбаны енгізу

for i:= 1 to 5 do

with Sti do

readln (fio, a, b, c);

жазбаны шығару

for i:= 1 to 5 do

with Sti do

writeln (fio, a, b, c );

орташаны табу

for i:= 1 to 5 do

with Sti do

witeln (fio, (a+b+c)/3 )

end.

Program m3;

type Tovar= record

Name :string;

Baga:word;

end.

begin

with Ai do

readln (Name, baga);

max:= A1. baga;

for i:= 2 to 10 do

if max < Ai. baga then max:= Ai. baga;

writeln ('Ең қымбат тауар бағасы=', max);

{ең қымбат тауар атын және бағасын шығару}

for i:= 1 to 10 do

if Ai. baga=max then writeln (Ai. name, ' ', Ai. baga)

end.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Жазба деген не?
   
2. 
   Жазба өрістері деген не?
   
3. 
   Жазба программада қалай сипатталады?
   
4. 
   Жазбаның кез- келген элементі қалай көрсетіледі?
   
5. 
   With операторы не үшін қолданылады? Оның жалпы жазылуы қандай?
   
6. 
   Жазба элементтері Паскальда компьютерге қалай енгізіледі?
   

Берілгендер файлы- жазулардан тұратын элементтер тізбегі. Файлмен жұмыс алдында файлдық айнымалы мен дискілік файл аты арасында байланыс орнатылады.

Файлдық айнымалы программаның Var айнымалыны сипаттау бөлімінде көрсетіледі.

Begin

…….

Ашылған барлық файлдар программа аяқталған соң

Дискіде бар файлды ашу үшін RESET( файлдық айнымалы ) ;

процедурасы қолданылады. Файлдан мәліметтерді оқу үшін қолданылатын READ енгізу процедурасының жазылу үлгісі төмендегіше болады:

READ( файлдық айнымалы, var1, var2,… );

Файлға жазу үшін REWRITE( файлдық айнымалы ) ;

процедурасы қолданылады. (rewrite- жаңадан жазу). Бұл процедура нәтижесінде дискіде жаңа файл жасалады.

Файлға мәліметтерді жазу үшін қолданылатын WRITE шығару процедурасының жазылу үлгісі төмендегіше болады:

Элементтер файлда 0-ден бастап нөмірленеді. Соңғы элементтен кейін файл соңы белгісі автоматты жазылады. Егер көрсеткіш файл соңында тұрса, логикалық типті EOF(f) функциясы ақиқат мән қабылдайды.

EOF (End OF File )- көрсеткіштің файл соңына жетуін тексеретін стандарт функция.

While Not EOF(f) do – көрсеткіш файл соңына жеткенге дейін орындау циклі.
Мысал1. Компоненттері нақты сандар болатын f1 файлы берілген. Файл компоненттерінің жалпы санын және олардың көбейтіндісін табыңдар. Нәтижені f2 файлында шығарыңдар. Кіру файлының аты Esep1.txt, шығу файлының аты out1.txt.
Program pr1;

Var f1,f2:text; x, P, n: integer;

begin

Assign(f1, ’c:\ Esep1.txt’); Reset(f1); {дискіде бар файлды ашу}

While not eof(f1) do

Begin

Read(f1,x);n:=n+1; P:=P+x;

Write(f2,’n=’,n,’P=’,P);

close(f1); close(f2);

end.

1. 
   Файл деген не?
   
2. 
   Файлдық айнымалы мен дискілік файл аты арасында байланыс қалай орнатылады?
   
3. 
   Файлды ашу процедурасы қандай?
   
4. 
   Файлға жазу процедурасы қандай?
   
5. 
   Файлдан мәліметтерді оқу үшін READ процедурасы қалай жазылады?
   
6. 
   Файлға мәліметтерді жазу үшін WRITE шығару процедурасы қалай жазылады?
   
7. 
   EOF функциясының мәні, қызметі қандай?
   
8. 
   Көрсеткіштің файл соңына жеткенге дейін орындау циклі қалай жазылады?
   

Турбо Паскальда 8 стандарт модуль бар. Олар: SYSTEM, DOS, CRT,PRINTER, GRAPH, OVERLAY, TURBO3 және GRAPH3.

GRAPH, TURBO3 және GRAPH3 жеке TPU файлда, ал қалғандары TURBO.TPL кітапханалық файл құрамына кіреді.

Тек SYSTEM модулі кез-келген программаға автоматты түрде қосылады. Ал қалған модульді программада қолдану үшін оны программа тақырыбында USES (USE -пайдалану) сөзі арқылы хабарлау қажет.

1. 
   SYSTEM модулінде Паскальдың барлық стандарт функциялары мен процедуралары жинақталған.
   

Бұл модуль программаға автоматты қосылады.

2. 
   PRINTER модулі мәтінді матрицалық принтерге шығаруға мүмкіндік береді. Онда TEXT типті LST файлдық айнымалысы анықталады, ал ол PRN логикалық құрылғысымен байланысады. Модульді қосқаннан кейін мына программа орындалады.
   

Begin

End.

3. 
   CRT модулінде экранды, клавиатураны басқарудың нұсқаулары жинақталған.
   
4. 
   GRAPH модулінде графиктік режимнің функциялары мен процедуралары жинақталған.
   
5. 
   DOS модулі MS-DOS операциялық жүйесінде жұмыс істеуді қамтамасыз ететін функциялар мен процедуралардан тұрады.
   
6. 
   OVERLAY модулі өте үлкен программаларды жасау үшін қажет.
   
7. 
   TURBO3 және GRAPH3 екі кітапханалық модуль Турбо Паскаль жүйесінің бұрынғы 3.0 баламасына сәйкес болу үшін енгізілген.
   

Тек SYSTEM модулі кез-келген программаға автоматты түрде қосылады. Ал қалған модульді программада қолдану үшін оны программа тақырыбында USES (USE -пайдалану) сөзі арқылы хабарлау қажет.

Осылайша модуль тақырыптан және 3 құрамдас бөліктен тұрады. Оның кез- келгені бос болуы мүмкін.

Модуль қосымша объект, сондықтан оны RUN командасы арқылы орындауға жіберуге болмайды. Ол тек программаны, ішкі программаны немесе басқа модульді жасау үшін қолданылады. Модуль жасау 2 этаптан тұрады. 1- этапта бөлек файлда модуль мәтіні беріледі. Бұл файл аты модуль атындағы 8 символмен сәйкес келу керек және типі pas болуы қажет. Модуль және программа файлы 1 каталогта болуы қажет. Әр модульді TPU (Turbo Pascal Unit) деп аталатын арнайы библиотекаға орналастыру қажет. Ол үшін программаны компиляциялау қажет. Нәтижеде сол атпен, tpu типті файл жасалады. Ол модуль файлы болып табылады.

Әдебиеттер:[2] 108-112 бет. [3] 182-190 бет. қ[1] 45 бет.

13- апта

1 кредит сағат.

Тақырыбы: CRT модулі. CRT модулінің процедуралары мен функциялары

Дәріс мазмұны:

1. CRT модулінің экранды басқару процедуралары..

2. CRT модулінің экранды басқару функциялары.

CRT модулінде экранды, клавиатураны және дыбыстық динамиканы басқаратын процедуралар мен функциялар жинақталған. (CRT -Cathode Ray Tube - электронды сәулелік түтікше). Бұл модульде жинақталған экранға шығару процедурасы мәтіндік жұмыс режиміне жатады.

TEXTMODE (n:word) процедурасы жаңа мәтіндік режимді орнатуды жүзеге асырады.

Мұндағы бүтін санды n аргументі мәтіндік режимнің типін анықтайды. Оның мәндері кестеде көрсетілген.

Монитордың мәтіндік режимін орнатудың TEXTMODE процедурасының режим кодының кестесі.

Uses Crt;

Var c: byte; {с- түс коды}

Begin clrscr;

For c:= 0 to 15 do Begin Textcolor( c );

GotoXY(40, 13); Write(‘Информатика’);

Delay(5000); end; End.
Delay(N) процедурасы экрандағы көріністі N миллисекунд ұстап тұруды жүзеге асырады. (delay- кідіріс).
Мысал1. Экранның жоғарғы жағын көк түсті жұлдызша символымен (*) безендіру программасы.

Uses Crt;

Var X,Y: byte;

Begin

While X<= 75 do

Begin

GotoXY(X, Y); Write(‘*’);

End;

1. 
   Компьютерде қандай бейнемонитор түрлері бар? Бейнеадаптер деген не?
   
2. 
   Жаңа мәтіндік режим қалай орнатылады?
   
3. 
   Қандай стандарт мәтіндік режимдер тұрақтылары анықталған?
   
4. 
   LastMode операторының қызметі?
   
5. 
   Экранды тазарту, кідіріс қою қалай жүзеге асырылады?
   
6. 
   Delay(t) процедурасында t- ның мәні немен өлшенеді және қандай аралықта болады?
   
7. 
   ReadKey процедурасының қызметі қандай?
   
8. 
   Курсорды мәтіндік экранда орналастыру процедурасы қандай?
   
9. 
   Мәтіндік режимде символды, фонды бояу үшін қандай процедуралар қолданылады?
   
10. 
    Мәтін анимациясы деген не? Ол қалай жүзеге асырылады?
    

Компьютердің дыбыс шығару мүмкіндігі дыбыстық жиілікті электромагниттік тербеліс туғызатын дыбыстық генераторға негізделген. Тербеліс компьютердің динамигіне беріледі де, ол дыбысты туғызады. CRT модулінде дыбыстардың кез-келген тізбегін программалауға мүмкіндік беретін 3 процедура бар.

1. 
   Sound процедурасы белгілі бір жиіліктегі дыбыс шығаруға мүмкіндік береді.
   

Мұндағы F-дыбыс жиілігін Герцпен өрнектейтін word типті өрнек.

2. 
   Delay процедурасы программаны белгілі бір уақыт аралығында тоқтатып қою (кідіріс) үшін қолданылады.
   

3. 
   NoSound –дыбысты жоюға (түгел тоқтатуға) мүмкіндік береді. Дыбысты тоқтату- программаның міндетті бөлігі, әйтпесе дыбыс программа тоқтағаннан кейін де жалғаса береді.
   

1. 
   октаваның “до” –дан бастап “си”-ге дейінгі ноталарының коды берілген. До-262, ре-294, ми-330, фа- 349, соль- 392, ля- 440, си- 494.
   

Uses Crt;

Const a: array[1..7] of integer=(349, 262, 349, 262, 349, 330, 330);

b:array[1..7] of integer=(330, 262, 330, 262, 330, 349, 349);

c:array[1..6] of integer=(330, 262, 330, 262, 330, 349);

Var i:integer;

Begin

For i:=1 to 7 do {1-жол}

Sound(a[i]);

Delay(20000);

NoSound;

Delay(10000); {2 жол арасындағы үзіліс}

For i:=1 to 7 do {2-жол}

Begin

Delay(20000);

NoSound;

end;

For i:=1 to 7 do {3-жол}

Begin

Sound(a[i]);

NoSound;

Delay(10000);

For i:=1 to 6 do {4-жол}

Begin

Delay(20000);

NoSound;

end;

Uses Crt;

Var i, j : integer;

Begin

begin

Begin

end;

begin

end;

Nosound;

Графиктік режимде жұмыс істеу үшін Graph модулін іске қосу қажет.

Сонымен қатар, Паскальда компьютерді графиктік режимге өткізу үшін мына процедура қолданылады:

Мұндағы Driver, Mode аргументтері графиктік режим драйверін және графиктік адаптер жұмысының режимін анықтайтын бүтін тип.

Path –жолы көрсетілген драйвер файлының аты. Ол String типті болады.

( Мысалы: ‘C:\TP\BGI’)

Графиктік режимді жабу үшін CloseGraph процедурасы қолданылады.

Экранға шығатын кескін (сызықтар мен символдар) түсі SetColor(color:byte); процедурасы арқылы орнатылады. Мысалы: Setcolor(4), SetColor(red).

х1, у1- тіктөртбұрыштың сол жақ жоғарғы, х2, у2- оң жақ төменгі төбелерінің координаталары.

Мұндағы StartАngle, EndAngle- градуспен өрнектелген доғаның бастапқы және соңғы бұрыштары. Доға сағат тіліне қарсы бағытта сызылады.

Мұндағы Rx, Ry- пикселмен өрнектелген Х және У бағыттарындағы эллипстің жарты осьтері.

1. 
   Uses Graph; Var k, n:integer;
   

SetBkColor(2); { фонға жасыл түс орнату }

SetColor(1); { кескінге көк түс орнату }

PutPixel(200, 200,14); { сары түсті нүкте шығару }

Line(10, 20, 100, 120); { кесінді салу }

Rectangle(10, 10, 630, 470); {тіктөртбұрыш салу }

SetColor(4); { кескінге қызыл түс орнату}

Circle(150, 50, 20); { шеңбер салу }

Readln; { Enter пернесі басылғанша күту }

CloseGraph; End.

Мұндағы Pattern аргументі бояу шаблоны. Color –бояу түсінің коды.

Бояуға қажетті облысты көрсету үшін мына процедура қолданылады.

FloodFill(x, y, ColorBorder);

Бұл процедура шекарасында үзік нүктесі жоқ , тұйық облысты бояйды.

Мұндағы х, у – боялатын облысқа тиісті кез-келген нүктенің координатасы.

ColorBorder- боялатын облыс шекарасының түсі.

Мысал:

SetColor(2); SetFillStyle(1, 9);

Circle(40, 60, 30); FloodFill(40, 60, 2); {шеңбер ішін көгілдір түске бояу }

SetFillStyle(7, 4); Bar(200,200,350,350); {тіктөртбұрыш ішін қызыл түске торлы стильде бояу }

1. OutTextXY( x, y,:integer; text:string);

Мұндағы x,y шығатын мәтіннің сол жақ жоғарғы бұрышының координатасы.

text- экранға шығатын мәтін.

SetTextStyle( Font:word; Direct:word; Size:word )- процедурасы шрифт стилін орнатады.

Мұндағы Font- шрифт коды (нөмірі), Direct- шрифт бағытын көрсету коды

Мәтін бағытын ( Direct ) көрсету үшін мынадай тұрақтылар қолданылады:

Size параметрінің мәні 0 мен 10 аралығында өзгереді.

1. 
   Графиктік режимді қосу қалай жүзеге асырылады?
   
2. 
   Кескін, фон түстерін орнату процедурасы қандай?
   
3. 
   Нүкте, кесінді, тіктөртбұрыш салу процедуралары қалай жазылады?
   
4. 
   Шеңбер, эллипс, доға салу процедуралары қалай жазылады?
   
5. 
   Тұйық облысты бояу үшін қандай процедуралар қолданылады?
   
6. 
   Қандай бояу шаблондары бар?
   
7. 
   Графиктік режимде мәтін шығару процедурасы қандай?
   
8. 
   Қаріп стилін орнату процедурасының жазылуы қандай?
   
9. 
   Вертикаль бағыттағы мәтін шығару қалай жүзеге асырылады?
   
10. 
    Паскальда қандай қаріп түрлері қолданылады және ол қандай типті файлда сақталады?
    

Студенттердің білімін тексеру өзіндік жұмыс тапсырмаларын орындауы, шығармашылық жұмыс, коллоквиум, тестілеу түрінде ұйымдастырылады. Шығармашылық жұмыста студенттер Паскаль программалау тілінің құралдарын қолданып тестілеу, оқыту, жаттығу программаларын өздігімен жасап, оларды презентациялайды. Шығармашылық жұмыс студенттің алған білімін қорытындылау, шығармашылық белсенділігін арттыру, өз бетімен жұмысын жоспарлай алу, пән бойынша алған білімін өз бетінше қолдана алу сияқты қасиеттерін дамытады.