Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

жүктеу 6,12 Mb.

Pdf просмотр

бет	81/361
Дата	05.11.2022
өлшемі	6,12 Mb.
	#38524

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 361

file20200121044531 (1)

Аналитикалық форманттар. Бұйрықтық мағынаны білдіретін аналитикалық форманттар ішінен
негізгі бұйрықтық функцияны атқаруға бейім келетіндері:

а)
-а, -е, -й көр(ме)
тұлғасы. –
Ал, шырақтарым, жаман аталарыңа қайыр-садақа бере көріңдер!
(Қ.Жұмаділов).
ә)
-ушы‚ -уші бол:
–
Екіншілей менің жаныма жуушы болма
(Б.Майлин);
– Ешуақытта адамды
көп деп айтушы болма!
(Ж.Нәжімеденов).

б)
-уға бол
: –
Өлген коммунистің үйіне мұсылманша көңіл айтуға болмайды!
–
деп ескерткен
(Т.Әлімқұлов).

в)
-атын, -етін, -йтін бол
: –
Қазір бәрің тараңдар. Тез. Үшке дейін санаймын, соған дейін бірің
қалмайтын болыңдар
(Д.Исабеков).

г)
-ып‚ -іп‚ -п жүр(ме):
– ...
Көкбай мен Шұбардың көзінше айтып жүрме
! (М.Әуезов).

д)
-ып, -іп, -п кет
: –
Іздеп баратын жақсымыз, құдай айдап өзің келе қапсың. Төрелігін өзің
айтып, екі жағымызды бітістіріп кет!
(Д.Әбілев).

е)
-й қой: Жамал, айтқызбай қойма
(Б.Майлин).

в)
-ып‚ -іп‚ -п қал
: –
Кетсеңші енді, Махмұт, кетіп қал! Мынау тұрғансын сені оңдырмайды
(Д.Әбілев).

Бұйрықтық модальдылығын білдіретін тілімізде басқа да аналитикалық форманттар бар.
Жоғарыда бұйрықтық мағынаны беруде жиі жұмсалатын құрылымдар ғана санамаланып берілді.

Синтаксистік құрылымдар:
Өтініш реңкті бұйрықты мағыналар
-са‚ -се
шартты рай тұлғалы етістікпен
қалай
сұраулы есімдігі
тіркесіп,
бол
көмекші етістігіне
-ар‚ -ер еді
аналитикалық форманты жалғанған сұрақты сөйлемдер
арқылы білдіріледі: –
Ауылнай жолдас‚ сыбырыңды тоқтатып‚ жилысыңды ашсаң қалай болар еді?
– деді
(Б.Майлин) – жилысыңды аш. Бұйрықтық мағына берілуіндегі мұндай құрылым сөйлеушінің
прагматикалық мақсатынан, коммуникативтік тактикасынан туындайды.

Бұйрықтық мағына императивті
одағайлар
қатысқан сөйлемдер арқылы да білдіріледі: –
Тәйт. Ол

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки», №4(62) 2017 г.
64
мазағыңды мен көтере алмаймын
(Б.Майлин) – мазақ қылма.

Сонымен, жоғарыда қазақ тіліндегі модальділік макроөрісінің мүмкіндік, қажеттілік, қалаулық,
айқындық, бұйрықтық микроөрістерінің функционалды-семантикалық құрылымы сипатталды.

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 361