Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

Сұраулы сөйлемдер мағынасына қарай: негізгі сұрақ, жанама сұрақ, ашық сұрақтар болып

жүктеу 6,12 Mb.

Pdf просмотр

бет	59/361
Дата	05.11.2022
өлшемі	6,12 Mb.
	#38524

1 ... 55 56 57 58 59 60 61 62 ... 361

file20200121044531 (1)

2. Сұрақ пен жауаптың мағынасына қарай: альтернативті, жетек, риторикалық, модальды – бағалаушы болып бөлінеді.

1. Сұраулы сөйлемдер мағынасына қарай: негізгі сұрақ, жанама сұрақ, ашық сұрақтар болып
бөлінеді.
а) Негізгі сұрақтар тілдік қарым-қатынастың яғни диалогтың бастапқы бөлігінде жұмсалады. Сен
осы ауылға келдің бе? Ей, бала су әкелдің бе?
Негізгі сұрақтар сұрау есімдіктер (кім? қашан?) және сұраулық шылаулар (ма, па, ме, пе) арқылы
жасалады. Сұраулы сөйлемдердің бұл түрі негізгі ойды, бастапқы алынатын ақпаратты білу үшін
жұмсалады.
ә) Жанама сұрақтар сұрау шылаулары мен есімдіктері арқылы жасалмай, тек сөйлемнің мағынасы
арқылы танылады. Мысалы, Түн ішінде үйге екі – үш адам келіп қонды. Ата: – Анар? деп айқайлады.
Жанама сұрақтар көбінесе интонация арқылы білінеді.
б) Ашық сұрақтар белгісіз затты білу үшін сұрақ ашық қойылады. Маржан қайдасың? Мен
мұндамын. Ашық сұрақтар өзіне жауап ретінде айтқан адамның жауабын қажетсінеді.
2. Сұрақ пен жауаптың мағынасына қарай: альтернативті, жетек, риторикалық, модальды
– бағалаушы болып бөлінеді.
а) Альтернативтік сұрақты білдіретін сұрау есімдігі қатысты сұраулы сөйлемдердегі сұрау сазы
ашық сұрақ формалы сөйлемдер интонациясынан өзгеше. Өйткені мұндай сөйлемде сұрау мағынасы
сұрау есімдігі мен сұраулық шылаулардың үндесуінен туындайтындықтан, көтеріңкі дауыс екпіні сол
екеуіне бірдей түседі. Мысалы:
Неге,
жалғыз кемпірім бар емес
пе?
(Н.Шакеев). Осы бай атаулының
бәрі сараң
ба, қалай?

(С.Жүнісов).

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж.
49
ә) Сұрау есімдіктері арқылы жасалған риторикалық сұраулы сөйлемдерге келсек, олардың да
өзіндік интонациясымен ерекшеленетіні белгілі. Риорикалық сөйлемдер арқылы да белгілі бір
дәрежеде сұрақ қойылатындықтан, сұраулы сөйлемдегідей болмаса да, сұрау есімдіктеріне көтеріңкі
дауыс екпіні түсетін сияқты. Сұраулы сөйлемнің риторикалық қызметі тыңдаушыға ықпал ету үшін
қолданылатыны белгілі. Риторикалық сұрау жауапты, хабар алуды көздемейді. Мұндай сөйлемдер
қарсылық білдіру, кекету сияқты мақсаттың прагматикалық ықпалын арттарады. Сөйлеушінің
қарсылық білдіруден гөрі дәлел, негіздемені келтіре отырып, сұраулы сөйлем түрінде мақсатын
жеткізуі сөйлеу актісінің ықпал ету күшін арттырады. Мысалы: Содан бері бірнеше жылдар өтті емес
пе? Қолдан келер шара

қайсы?
(К.Аманов).
б) Модалды сұрақтар сұраулы сөйлемдер бағалаудың берілуі прагматикалық мақсатты, ашып
айтсақ, тыңдаушыға ой тастап, түрткі болып, қажетті бағытта қорытынды жасауға итеріп, сөйлемнің
ықпал күшін арттырады.
Осыны да істей алмайсың ба?
Атаңнан ұялмайсың ба? Бағалау модальдігі
басым сипатта көрінетін, сұраулы сөйлем құрылымын сақтаған мұндай сөйлем түрлері
прагматикалық мақсатта қолданылады. Оларда сұраулы сөйлем құрылымы ғана сақталған, ал негізгі
сұрау мақсаты жойылған.
в) Жетек сұрақтар келесі жауапқа түрткі болуды мақсат етуі мүмкін:
Жұмысқа Амановты алсақ
қалай болар екен? Дүкенге сен барасың ба?

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 55 56 57 58 59 60 61 62 ... 361