Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

жүктеу 6,12 Mb. Pdf просмотр бет 31/361 Дата 05.11.2022 өлшемі 6,12 Mb. #38524

Навигация по данной странице:

• Бөгенбай батырдың қанталаған дөңгелек көзінен

-мен, бен, пен септеулік шылаудан  қалыптасқан:  бірлән, білән> бінән, мінән, бынан > - мынан, -менен, -пенен>  -мен, -бен, -пен  [9, 96-97].   С.Исаевтың пайымдауынша, «сыртқы тұлғасы жағынан бұл мен, бен, пен  жалғаулық шылауларына  ұқсас болғанымен, одан жасалмаған. Бәлкім, жалғаулық шылау мен септеулік шылау төркіндес  болып, бір сөзден тарап, бөлек-бөлек қалыптасып дамуы мүмкін. Сөйтіп, көмектес септік жалғауы  кейін ғана қалыптасып, септік жалғау жүйесіне кеш енді. Оның бұл ерекшелігін көмектес септік  жалғауының сырт тұлғасы да аңғартады:  біріншіден, сингармонизм заңына бағынбайды, жалғау- лардың жуан буынды нұсқасы жоқ, екіншіден,  дыбыс үндестігіне қарай нұсқалануы да ерекше...  Көмектес септіктің осындай ерекшеліктері жіктеу, сілтеу есімдіктерінің септелуінен де көрінеді;  көмектес септігі тікелей түбірге жалғанбайды:  мен – мен +  і+ мен ,  сен + і+мен т.б. Бұл жердегі түбір  мен көмектес жалғауының арасындағы - ны,  - ні тұлғасы ілік септік сөздің түбіріне ғана емес, ілік  септік тұлғасына жалғанған болу керек деген тұжырым тудырады» [9, 92-93]. Бұл тұжырымнан септік  жалғауларының қалыптасу үдерісі тарихының көріністері аңғарылады. Грамматиканың заңы  бойынша, сөз түрлендіруші қызмет атқаратын қосымшалар сөзге бір рет жалғанады, бірінің үстіне  бірі жалғанбайды, бұл олардың сөйлемдегі атқаратын қызметіне байланысты, грамматикалық мағына  түрленгенімен, негізгі қатысымдық мағына шешуші роль атқарады. Мысалы:  Бөгенбай батырдың   қанталаған дөңгелек  көзінен от шашырағандай жалт-жұлт етеді. Әйтсе де баптап-таптап  сөйлеген  жүктеу 6,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз