Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки», №4(62) 2017 г. 
22
заттың үшінші жақтағы субъектіге қатыстылығын танытады.Ал қазіргі күні «қазақша болмайтын», 
тіл табиғатын түсінетін жандардың құлағына түрпідей тиетін, жас ұрпақтың тілін бүлдіретін, әсіресе, 
жасанды акцент жасап «сән» қуып жүргендерді мүлдем жат қылатын, қалыптасқан норманы 
бұзушылық байқалады:
біріншісі 
– жоғарыда аталған барыс, жатыс, шығыс септіктерінің қолданысы (
Елбасы+
ға
хат 
жолдады. Бірнеше отбасы+
ға
көмек берілді.
Асуман ханым бүгін Рашидтің шарапханасы+на ән 
салады («Гүллі ханым») Отбасы+
да
ойдың ала-құлалығы шығып қалмай ма?); 
екіншісі 
–
 
көмектес септігінің қолданысы (Стоматологтар ассоциациясы+
мен
ұсынылған. 
Президенттің теле-радио кешені+
мен 
әзірленген (Тележарнама); 
үшіншісі
– шығыс септігінің қолданысы (Ашуыңды 
мен+нен
алдың («Жүрек жарған», Астана)
. 
Сен+нен
ұят болды («Көңіл күйі»); 
төртіншісі 
–
 
көмектес септігінің қолданысы (Мен
+і+мен 
ересің («Жау жүрек мың бала»). 
Деректер көрініп тұрғандай, бұлардың бәрі де БАҚ құралдарынан алынған. 
Тілдегі 
әлем бейнесі
адамның сезім мүшелері қабылдайтын санасы арқылы түйсініп, ақпаратты 
өңдеу нәтижесінде түзіледі. Тіл – ақиқат болмыстың бейнесі, адамның әлем туралы білімінің 
қалыптасу және өмір сүру формасы. Әлем бейнесі – адам дүниетанымының басты элементі, шынайы 
болмыс туралы адамның түсінігі,одан әлемнің ұлттық бейнесі түзіледі. Тіл – сол ұлттық бейне 
көрінісі. Тіл иесі қоғаммен бірге азды-көпті өзгеріске ұшырайды, көп жағдайда ол «тіл табиғаты 
қалауынша», белгілі заңдылықтар бойынша жүзеге асады. Ол – 
ықшамдау
құбылысы екені 
белгілі.Осы құбылыстың бір ғана көрінісі -«барады ма? болады ма? келеді ме? т.с.с. Шашатарыңыз 
түседі ме
? Олар үйге 
келіпті ме?
», қазіргі күні жаппай қолданысқа айналып барады деуге болады. 
Ықшамдау құбылысының да мақсаты – тіл әуезділігі, тілді қисынына келтіріп жұмсау жолы. 
Жоғарыда аталған сөздер – біреу-екеу болғанымен, актив қабатқа жататын сөздер, ал басқа 
қолданыстар жастар күніне неше рет естіп, қолданылып жүргендер. 
Антропоөзекті бағыттағы зерттеулерде адам сөйлеуші, өзіндік әлемі, өзіндік дүниетанымы бар 
саналы жан ретінде сипатталады. Тіл адамға таным құралы, қарым-қатынас құралы ретінде қызмет 
етеді. Тіл – ақиқат болмыстың бейнесі, адамның әлем туралы білімінің қалыптасу және өмір сүру 
формасы. Дүниенің тілдік бейнесі тілдік бірліктер арқылы жасалып, тілдің ұлттық ерекшелігі ретінде 
лексикада көрініс табады, оны адамның қатынас құралына айналдыратын – 
грамматикалық 
категориялар
. Осыған орай, қазіргі таңда тіл ғылымында тілдік қатынас, ондағы тілдік тұлғаның 
ролі, тілдік тұлғаның тілді қолдануы мәселесімен тіл мен сөйлеу арақатынасын зерттейтін 
лингвистика салаларының бәрі де айналысады, алайда сол зерттеулерде А.Байтұрсынұлы тәрізді ұлт 
жанашырының: «Тілдің өзінің қойған орнынан басқа орынға қойса, онда ол қойғанымыз ол тілше 
болмайды. Ол тілше болмаған соң оның түбі тілді бұзу, өзгерту болады. Қазақ тілін өзгертіп, татар 
тіліне қосу болса, онда солай деп ашып айтарға керек. Емлесін қата десек, тастап бізге келер деген ой 
- қата: ол жақсы мен жаманды, қисық пен түзуді айырарлық қазақта көз жоқ дегендік болады» деген 
ашынудан туған сөзі бүгін қазақ аспанында жаңғырып тұрғанын ескермейтін тәрізді.
А.Байтұрсынұлының: «Адам ана тілін жасынан естуінше үлкендерден үйренеді. Сонан соң, тіл та-
нытқыш кітаптардан оқиды. Онан әрі үлгілі жазушылардың шығарған сөздерін оқып, өзі іс жүзінде 
иә ауызша айтып, иә жазып қолданумен біледі. Біздің қазақ тіліндегі сөздің бәрін білгеніміз қазақ ті-
лін қолдана білу болып табылмайды» деген демекші қазіргі ұрпақ кімнен үйреніп тіл иесі болар екен? 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1 Атабаева М.С. Қазақ тіліндегі әдеби-диалектілік жарыспалы сөздер мәселесі // Абай атындағы ҚазҰПУ-
дің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы. – 2014. – №2 (48). – Б.3-7. 
2 Атабаева М.С. Диалектілік фразеологизмдер мазмұнындағы этномәдени ақпарат // Абай атындағы 
ҚазҰПУ-дің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы. – 2016. – №2(55). – Б.3-8. 
3 Атабаева М.С. С.Жүнісовтің «Ақан сері» романындағы этномәдени бірліктер семантикасы // Абай 
атындағы ҚазҰПУ-дің Хабаршысы,«Филология ғылымдары» сериясы. – 2013. – №1(43). – Б.3-6. 
4 Байтұрсынов А. Шығармалары: өлеңдер, аудармалар, зерттеулер. – Алматы: Жазушы, 1989. – 320 б. 
5 Байтұрсынұлы А. Қазақша сөз жазушыларға // Алаштың тілдік мұрасы. – Алматы: «Кие» лингвоелтану 
инновациялық орталығы, 2009. – Б.15-96. 
6 Исаев С. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы: Өнер, 2007. – 336 б. 
7 Жұбаева О. Қазақ тілінің когнитивті грамматикасы. – Алматы: Қазығұрт, 2014. – 392 б. 
8 Маманов И. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2007. – 488 б. 
9 Исаев С. Қазақ тіліндегі сөздердің лексика-грамматикалық сипаты. – Алматы: Рауан, 1998. – 304 б. 
10 Севортян Э.В. Фонетика турецкого литературного языка. – М.: Наука, 1955. – 38 с. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж. 
23
М.С. Атабаева
1
 
1
Казахский национальный педагогический университет им. Абая, 
г. Алматы, Казахстан 
 

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: