ашкандай қалыпқа жетіп, ойын айтуға ынта-
ланады. "Ш ы ғарм аш ы лы к" с ө з ін ін т ө р к ін і
"ш ы ғу", "ойлап табу" дегенге келіп саяды.
Корнекті психолог Л. Выготский шығармашы-
лык деп жаналык ашатын әрекетті атаған. Ал
Я .П оном арев оны даму ұғы м ы м ен катар
кояды . С оңғы жылдары ш ы ғарм аш ы лы к
сөзімен жаналық, бастамашылык, белсенділік
ұғымдары астарлас колданылып жүр.
О куш ының өзіне деген сенімін арттырып
және іс-әрекетін демеп. қабілетін дамытып,
шығармашылык жұмысының бастамасын да-
мытуға үйрететін - мүғалім.
Ш ы ғарм аш ы лы қ жүм ы старды н түрлері.
Оку пәндерінде корғалатын білімдік өнімдердің
үш түрі бар.
Д әстүрл і оқу курстары бойы нш а ж асалаты н
пәндік өнімдер:
шығарма, ертегі. кұрастырьш-
ған есеп, түжырымдылған ұғым, ереже немесе
заңдылык, белгі, танба, ойын, викторина, кой-
ылым, сценарий, газеттің мазмүны.
Пәнаралық ж ә н е пәннен ты с өнім дер
- бір
пән ш енберінен ш ы ғаты н ірге л і б іл ім д ік
объектілерді зерттеу нәтижелері.
М етодологиялы к өнім дер
(талдау тәсілдері,
күрастырылған сүрактар, түжырымдалған жо~
рамалдар, жауаптарды іздеу технологиясы,
оздік жұмысынын жоспары, жүмыстын мак-
сатын аныктау, жеке білімділік бағдарламалар,
оқу іс-әрекетін талдау, өзіне-өзі баға беру,
пікірлер, сын-пікірлер жазу).
Окушылардын шығармашылык жүмыстары-
нын нысандары:
-зерт т еуіиілік (эксперимент , т әж іриб е
өткізу, гыльши мәселені өзінің шешуі, теореманы
дәлелдеу);
-шыгарма ( тақпақ, ертегі, есептер. очерктер,
трактаттар);
кәркемөнер шыгармалары ( бейнелеу өнері, сыз-
ба, кескіндеме, ән, саз, би, кесте тігу, суретке
тусіру, композиция, көрме);
техникалық шыеарма (буйым, улгі, макет,
сызба, фигура
, компьютерлік багдарлама);
көрермендерге ар налган шыгармалар ( концерт,
қойылым, жарыс, шагын көрініс);
-педагогикалық шыгармалар (мугалімнің орны-
на сабақ беру, сөзжумбақ жасау, ойын, виктори
на);
методологиялық иіыгарма ( тақырыптың
жоспарын жасау, оқуиіылырга арналган тесті
сурақтарын қурастыру, ө зінөзі талдап жазган
кунделік жургізу).
Шығармашылык жұмыстарды бағалағанда
онын жаңаіығына, кисындылығына, көркем-
ділігіне, окушынын сүрақтарға дәйекті жауап
беруіне, көрермендерді және әділ казылар ал-
касын кызыктыра білуіне назар аударылады.
О куш ылардын шығармашыльщ жүмыстарын
багалау үлгісі
Бағапау деңгейлері
3
Оқушыкың
Шығармашылық
о
аты-жвні
ЖүМЫСТЫҢ
!Е
£■
3
2 ■=
3
тақырыбы
g
2 £•
ж.
' І
e t
; 3
>s
ъ
X
3
о
о>
a «
<и
&
2
5
а
«
j
<о
с
а>
>я
ГС
a.
О
о-
с
мэ
40
Е
?
LQ
аг
.!■
©
э
S
S
эе
Оку-тәрбие үрдісінде танымдык тапсырма-
ларды орындау шығармашылықты, ізденімпаз-
дыкты талап етеді, сондыктан мұндай тапсыр-
маларды орындау: өзекті мәселені табу, мақ-
саты мен міндетін айкындау, зерттеу әдіс-
тәсілдерін белгілеу, болжам күру, болжамды
те ксе ру, н ә ти ж е , іс -ә р е ке т рефлекииясы
кезендерімен жүзеге асады.
О куш ы ларды н ш ы ғарм аш ы л ы қ іс-әр е -
кеттерін жетілдіру бағыты танымдык білікте-
рінін калыптасу белгілеріне, танымдык тап-
сырмаларды
орындау
м ү м кін д ікт е р ін е
карай оларды шартты түрде мынадай 3 топка
бөлуге болады.
Бірінші топ
- танымдык іс-әрекетте табан-
ды, міндеттері мен максатын біледі; ізденімпаз,
пән бойынша дербес шыгармашылық жүмыс-
тарға белсене катысуымен ерекшеленеді.
Е к інш і т о п
- ізденіске үмтылады, бірак
уакытта бірдей бейімділік корсете бермейді;
таны м д ы к тапсырмаларды орындау әдіс-
тәсілдерін табуға күлшыныс білдіреді; тапсыр
маларды орындауда мұғалім ком егін кажет
етеді.
Үшінші топ
- шығармашылык сипаттағы тап
сырмаларды орындауға кұлықсыз; белсенділігі
томен; репродуктивті сипаттағы тапсырмалар
ды үнатады; жұмысты орындауда үлгіні кажет
етеді, оны орындауда көмекті кажетсінеді.
Сонымен, шығармашылык іс-әрекет талап-
тарын, сондай-ак оларды мектепте ұйымдас-
тыру жолдарын зерттеу мәселені дамытып,
жетілдіру тетігін аныкгауға, сондай-ак мына
дай түжырымдар жасауға мүм кіндік береді:
- окушылардың шьігармашылық дербестігін да
мы ту арқы ш оның ж еке тулгасын қалыптас-
тыруга болады;
- танымдык, іс-әрекет турлері тәменнен ж о -
гары карай, кезекті түрде, белгілі бір ретпен,
жуйемен жургізілуі нәтижесінде ихыгармашыіыгы
дамиды;
- танымдық іс-әрекетті дурыс уйымдастыру
білікт ері мен ізденімпаздықтың қалыптасуы
оқушыларды шыгармашылыққа баулиды;
4
- оқушыларды танымдык, тапсырмаларды
орындау мумкіндіктеріне қарай топтарга бөліп,
сәйкес жумыс турлерін таңдап, жуйелі жумыс
жургізудің маңызы зор;
- танымдык, іс-әрекетте дәстурлі емес әдіс-
тәсілдерді пайдалану зііяткерлік қабілеттерін
дамытып, оқу- танымдық және гьиіыми ізденістер
жасауга талаптандырады.
Жеке түлғаны қалыптастыру үстінде окушы
кабілетін зерттеудің тиім д іл ігін де тиісінш е
пайдаланамыз. Нысаналы мақсатымыз - акыл-
ойын, сезімін еркін үйлесімдікте ұстай білетін,
өнегелі мінез калыптастырып, адамгершілік
кағидаларды менгерген тұлға тәрбиелеу.
Бұл ретте тәрбие жұмысын ж үргізудін жаңа
технологиялары н барынш а пайдаланып,
окушылардын бойында өзіне сын тұрғысында
карау түсінігін калыптастыруға күш саламыз.
Ол үш ін әнгіме, пікірталас жэне баска да әдіс-
тәсілдерді, сондай-ақ рөлдік, іскерл ік ойын-
дарды тәрбие жүмысына дендеп енгіземіз.
О куш ы н ы ш ы ғарм аш ы л ы қка баулу, өз
еңбегінін нәтижесін көруге, оны бағалауға ба-
ғыттау - өте күрделі үдеріс. Окушынын шы-
ғарм аш ы лы к м ү м к ін д ігі о н ы н ж еке түлга
ретінде қалыптасу үдерісінде пайда болады.
Егер шығармашылык окуш ынын жас кезінде
багалы бағдар болып калыптаспаса, онда бо-
лашакта да оньщ калыптасуы екіталай. Сон-
дықтан да оқушының шығармашылык әрекеті
өнімді әрекетпен ұштасып жатуы тиіс. Өнімді
әрекет - педагогикалы к үдеріс, я ғн и оған
жүйелілік тән. Өнімділік оқытудын тек белгілі
кезеніне ғана сай емес, бүкіл үдеріске тән белгі
болып табылады.
С ы ны птан тыс ж ұ м ы с ка сабактан бос
кезінде жүргізілетін, тәрбие мен білім беру
сипатында ұйымдастырылатын максаты мен
бағыты бар сабактар жатады. Бұл сабактар
казіргі кезде тәрбие берудін жалпы жүйесінің
ажырамас бөлігін қүрайды. Олар жан-жакты
дамуға, бос уакытты акылға конымды ұйым-
дастыруға сентігін тигізеді.Окушыларды шы-
ғарм аш ы лы к ж ұ м ы с ка баулып, олардын
белсенділігін, қы зы ғуш ы лы ктары н арттыра
түсу үшін, шығармашылык кабілеттерін сабак-
та және сабақтан тыс уакытта дамытуда әр
түрлі әдіс-тәсілдерді колдануға болады.
Олар мынадай:
І.Тақырыпты мазмунына қарай жинақтау;
2Арнаулы тақырыпта пікір-талас ту дыру;
ЗЛогикалық ойлауын дамытатын ойындармен
берілген тапсырмаларды шешу ( сөз -жумбақ, ло-
гикалық есептер т.ф;
4.Берілген тапсырманы турлендіру багытын-
дагы жумыс (шыгарма, эссе, т.б);
Сабактан тыс уакытта окушылардын шы-
ғарм аш ы лы к ка б іл е тін дамытудын жүм ы с
түрлері:
1 .Муражайга апару;
2.Әр түрлі кездесулер өткізу;
3.Әр түрлі тақырыптарда сайыс, пікірталас-
тар өткізіп туру;
4.Өткен тақырыптарга байланысты толық
мәлімет жинап, баяндамалар жасау.
Сыныптан тыс жүмыстың манызды срек-
шелігі - окушылардын шығармашылыктары-
ны н м ү м к ін д ік т е р ін ж е тіл д ір у . М үндай
ерекшелік мынадай жағдайда байқалады:
-окушылардын, іс-әрекетте нәтижеге жетуіне
сенімділігін қаііыптастыруда;
-шыгармашылық ой орісін кеңейтуде;
-озіндік жумыс істеу біліктерінің қалыптас-
тыруда;
-дербес жумыс істеу дагдысын жетілдіруде;
-дуниетанымының интеллектуалдық, эмоцио
нсілдық, еріктік бвліктерін щалыптастыруда.
Окушылардын сабактан тыс жэне мектел-
тен тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстары олар
дын шығармашылык белсенділігін арттыруға,
білІмді өз бетінше алуына және оны колдана
білуіне септігін тигізеді.
Еліміздің білім беру жүйесі әлемдік білім
беру кеністігіне бет алған тұста, әр баланы әр
сабактын жеке кейіпкері ете біліп, шығарма-
ш ьиы к ш әкірт даярлай алған ұстаз ғана мақ-
сатына жете алады деп ойлаймын.
"М үғалім - мәңгі щ р д ы ң кы зм етш ісі, ол бар-
лык ой мен қиял әр ек етін е д ән ін се у іп , нүр
кұяты н ты ны ш сы з, лаулаған ж алы н и есі" , -
дейді Ян Амос Каменский. Осы накыл сөзде
келтірілген үлы касиеттерді бойына жинакта-
ған мұғалім ғана нағыз үстаз.Жүрегімдегі сәу-
ле шашкан кү н н ін нүрын сеуіп, санаша жа-
ғалай аккан "б іл ім " атты жы рды н ж үйесін
түсіндіріп, сол аркылы "мектеп" атты кемеге
мініп, "білім" атты теңізбен жүзіп, "болашак"
атты түғы рға ш әкірттерді кондыру - менін
м әнгілік мақсатым.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
Ә Д Е Б И Е Т Т Е Р :
1.Ң. Жарьщбаев Психология. А \маты . "Білім", 1993.
2 .Ш . Дүйсенбекова Тәрбие үрдісінің срекшелігі. Алматы. 2004
3.Ш . X . Кұрманалина, Б .Ж . Муканова Педагогика. Астана
"Фолиант", 2007.
4 .М . Е^удайқүлов, Ң. Жаңабергенов О рта мектепте физика-
ны оқыту әдістемесі. А/\маты "Рауан" 1998.
5
Достарыңызбен бөлісу: |
