Бүркіт ағА-80 жаста орта мектепте окылатын 20-дан аса пәннің ішіндегі ең ма

Оқыту  әдістемесі
Оқушылардьщ  танымдык  қабілетін 
арттырудағы  шығармашылык 
жүмыстын  мәні
Ж . АШ ИМОВА,
Түркістан 
гуманитарлык  -   техникалык  колледжінін 
окытушысы
Республикадағы  түбірлі  өзгерістер 
Казак- 
стан  ғы лы м ы   алдында  аса  зор  аукы м д ы  
міндеттер  койып  отыр.  Казіргі  кездегі  ғылым 
мен  техниканың  даму  денгейі  әрбір  адамда  са- 
палы  және  терең  білім  мен  іскерліктін  болу- 
ын,  жастардың  белсенді,  шығармашылықпен 
жумыс  істеуін  және  кеңінен  ойлауға  кабілетті 
бол уы н  талап  етеді.  С о н д ы кта н   да,  о қ у  
процесінің  негізгі  максаты  -  арнайы  педаго- 
ги ка л ы к  әдістермен  максатты  және  жүйелі 
түрде  окушылардың  интеллектін,  шығармашы- 
лық  ойлауын  дамыту,  ғылыми  көзкарасы  мен 
белсендідігін  қалыптастыру  өз  бетінше  білім 
алу  дағдыларынын  дамуына  негіз  салу  болып 
табылады.  Білім  беру  жүйесінін  шығармашыл, 
техникаиы  басқарудың  жана  әдістерін  таба 
алатын  батыл  да  жаңашыл,  ақыл-ойы  дамыған 
адамдарды  даярлау  талагі  етіледі.  Математи- 
каны  окыту  проиесін  жетілдіру  окушылардың 
танымдык  белсенділігі  мен  ізденімпаздығын 
арттыруға  негізделген.  О ку  танымдык  кызметі 
барысында оқушылар  кажетті  кәлемдегі  білімді 
игеріп  кана  коймастан,  танымдык  кабілеті  мен 
шығармашылык  ойлауы  да дамытылады  .
Танымдык  қабілет  пен  шығармашылык  ой- 
лау  процестері  кыска  мерзімде  калыптаспай- 
ты нды ғы   белгілі.  О куш ы ларды н  таны м ды к 
кабілетпен  канағаттандыруға  шығармашылық 
жұмыстар  мен  тапсырмалар  игі  әсерін  тигізеді. 
Ш ы ға р м а ш ы л ы к  таным  к а б іл е т ін ің   артуы 
үш ін  окы туш ы   мен  окуш ы ны н  шығармашы- 
лы қ  ізденулері  өзара  үштасуы  кажет.
Ш ығармашылык  кызметке  жататын,  жаңа 
білім  алуға  бағытталған  зерттеушілік  кызме- 
тін ің   нәтижесі  -  зерттелінетін  объекті  немесе 
онын  аралык  объектілері.
Зерттеушілік  процесс  барысында  окушылар 
б е л гіл і  б ір  ф актіл ер  мен  кұб ы л ы ста р ға  
берілетін  түсініктемелер  мен  дәлелдеулерді  өз 
бетінше  іздестіріп,  түсінуіне  тура  келеді.  О ку
зерттеуш ілік  кызметте  окушылар  тапсырма- 
н ы ң   оры нд алуы на  ж әне  оны   оры ндауға 
кажетті  білім  деңгейінін  ж е ткіл ікті  екендігіне 
сенімді  болады.  О ку  зерттеушілік  кызметінде 
сонымен  катар  ынталандырушы  косымша  се- 
беп  бар.  Ол  -  есеп  шығарудан  рухани  канағат- 
тануы  мен  эстетикалык  ләззат  алуы  жэне  зер­
ттеу  мақсатына  жету  м үм кін ш іл ігін е   сенімді 
болу.  О ку  процесінде  окушылар  оку  материа- 
лындағы  занды лы ктар  мен  байланыстарды 
бірінш і  рет  ашушы  жағдайында  болады.  Сон­
д ы ктан,  ол  зерттеуш і  де.  Ғы лы м и  зерттеу 
әдістерін  окушылардын  окы п  үйрену  кызме- 
т ін ін   әдістері  де  болып  табылады.  Бакылау, 
тәжірибе  және  сынау  әдістері  математиканы 
окы туда  нетізінен  матем атикалык  объ екті- 
лердің  касиеітерін,  зандылыктарды  көрсетіп 
беру  үш ін  пайдаланылады.  М атематикалык 
зерттеулерде  анализ  ж эне  синтез,  индукция 
ж эне  д ед укция,  жалпылау  ж эн е   нактылау 
ж эне  т.с.с.  ғылыми  зерттеу  әдістері  ерекше 
орын  алады.  Математиканы  окыту  процесінде 
танымның  ғылыми  зерттеу  эдістері  теорема- 
ларды  дәлелдеу,  есептер  шығару,  математика­
л ы к  ұғымдардың  касиеттерін  о кы п   үйрену 
әдістері  ретінде  эр  түрлі  формаларда  кездеееді. 
О ку   материалының  маңыздысын  бөліп  алу, 
дәлелдеу  және  т.б.  үйрету  окушылардын  ма- 
нызды  ой  корытуларды  жасай  алуына  тәрбие- 
лейді.  О куш ыларды  математикалык  зерттеу 
әдістеріне  үйрету.  оларда  зерттеушілік  дағды- 
ларын  катыптастыру  аркылы  математикалык 
танымдык  кабілетін  дамытуға  м ү м кін д ік  ту- 
дырады.
Математиканы  (баска  пәндерді  де)  окы п- 
үйрену  кезінде  кездесетін  барлык  танымдык 
бастауларды  ез  бетінше  пайдалануын  калып- 
тастыруды,  атап  айтканда:  окытушы  түсіндіруі, 
кітап  оку,  тапсырмаларды  орындау,  бакылау.
Сабак  үстінде  өз  бетінше  аныкгамаіар  пай- 
далану,  ол  ү ш ін   деректер  жинактау  матема­
тика  пәнін  оту  барысында  оны  омірмен  бай- 
л аны сты р уға   м ү м к ін д ік   береді  және  оған 
окушылардың  кызығуын  арггырады.
Математиканы  окыту  үрдісінде  окушылар­
дын  о ку -та н ы м д ы қ  іс-ә р е ке тін   кетеру  о қу 
уакытын  кө п   жұмсауды  кажет  етеді.  Осыған 
байланысты  математика  сабағында  кұрал  жаб- 
дыктардын,  математикалык есептерді  шығаруда 
дайын  сызбалар  мен  жазулардыц,  колдан  жа- 
салған 
д и д а к т и к а л ы к  
материалдардың 
тиім ділігі  зор.
Окушылардын  танымдык  кабілетін  дамыту 
үш ін  танымдык  ізденімпаздығын  калыптасты- 
ру  кажет.
Т а н ы м д ы к  із д е н ім п а з д ы к  деп  -  әрбір 
окуш ы ны ң  танымға  деген  тұракты  кұлшыны-

сын,  демек  бар  күш ін,  ынтасы  мен  жігерін  өз 
білім  дәрежесін  көтеруге  жұмсауын  айтамыз.
Оқыту процесі шығармашылыкпен  үйымдас- 
тырылса,  онда  окушылардын  білім  дәрежесі 
окытуш ы  айткан  сөздерден  емес,  өздерінін 
ізденуі  және  де  есеп  шығару  әдістерін  іздеу 
аркьыы  калыптасады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТТЕР:
1)Колмогоров А.В.  Алгебра  жэне  анализ  бастамалары.  Алма­
ты.  2001.
2)Әбілқасымова  А.Е.Студенттердің  ізденімпаздығын  қалып- 
тастыру.  Алматы.  1994.
3)Төлегенов  Ө . 
Ш. 
Математика  бастауыш  курсының  теори- 
ялыіі  негіздері.  Астана.  Фолиант.  2007.
Резюме
В  своей  статье  автор  знакомит  с  особеннос­
тями  развития  познавательных  интересов  уча­
щихся  на уроках  математики.
Оку  -  тәрбие  үрдісін  окушылардын 
шығармашылык  кабілетін  дамыта 
отырып  жетілдіру
(Соны.  Басы 
еткен 
санда)
Г.БЕРДІМҰРАТОВА,
№   16  Арал кәсіптік лииейінін муғалімі
Окушылардын  өз  бетімен  жұмысын  қалып- 
тастыру  окушыньгң  пәнге  деген  кызығушылы- 
ғынан  және  ка ж е ттіл ігін е н   туындайды.  Өз 
білім ін  көтеру  жекелеген  окушылардын  өз 
бетімен  жұмыс  істеу  дағдысын  дамытып,  шы- 
ғармашылық  белсеңділігін  арттырады.  Окушы­
лар  оқыту  барысында  білім  алады,  ал  содан 
сон  оны  колдану  арқылы  шығармашылыкка 
бүрады.
Окушы  математика  пәнінен  шығармашылы- 
гын  калыптастыру  ұшін  мынадай  талаптарды 
орындау  кажет:
I  .Окулықтаеы матери&іды  оку;
2.Тақырыптагы  негізгі  тусінік  пен  заңдылық- 
ты меңгеру;
3.Бір  тақырып  бойынша  баяндама  жасау;
4. Бақылау  жумысына,  емтиханга  ж ақсы   дай- 
ындалу;
5.Таңдап  алынган  тақырыпқа  өз  бетімен  зер­
ттеу  жүргізу;
6. Тақырыптагы  қубылыстарды  тусіну;
7 
.Тақырыптардагы 
нақт ы 
сурақтарды 
тереңдетіп  қальіптастыру;
8.Техннка.шқ  қ  ур ал - ж  a бдык m арм ен  жум ы с 
істеп,  тәжірибе жасауды  уйрену;
9.Кабілетті  корсету  және  дамыту;
!  О.Тақырыптагы  оқу  барысында  аргументтер 
бойынша  пікір  тааастыруга  уйрену;
I I  /Тақырып  бойынша  ecenmepôi  немесе  про&іе- 
маларды  шешу.
Математика  сабағында  окушылардын  шы- 
ғармашылығын  калыптастыру  үш ін  сабакта 
жана  технология  әдістерін  гіайдаланған  тиімді. 
Олар:  деңгейлеп  саралап  окыту  технологиясы, 
модульдік  окыту  технологиясы  жэне  т.  б.
Окушылардын  шығармашылык  ізденістерін 
калыптастыруды  торт  кезенге  белуге  болады.
Бірінші  к е зен д е 
-  мүғалім  окушыны  кара- 
пайым  таным  әрекеттерімен  таныстырады. 
Белгілі  ғалымдардын  тарихынан  мәліметтер 
ж инактату,  сонымен  бірге  эр  түрлі  тарихи 
есептер,  л о ги ка л ы к  ойлауды  каж ет  егетін 
к.ызыкты  есептер  жэне  әзіл  есептер  шығарту 
аркылы  пэнге  деген  кызығушылығын  артты- 
рып.  оз  бетімен  жүмыс  істеуге  баулу  керек.
О куш ы ны н  эр  кадамына  коніл  боліп  ма- 
дактап,  кадағалап  отырған  дүрыс.  Есептердін 
шығарылу  жолына  нұскау  беріп,  өз  бетімен 
орындауына  мүм кіндік  беру.
Екінші  к е зен д е 
-  мұғалім  есеп  шығарудың 
әр  түрлі  әдіс  тәсілдерін  көрсетіп,  талкылап, 
есеп  шығару  кезінде  ен  тиімдісін,  колайлы- 
сын  колдана  білуге  үйретеді.  Берілген  тапсыр- 
малардын  бірнеше  әдіспен  орындалуын  талап 
етеді.  Әр  түрлі  киындыктағы  тапсырмаларды 
орындау  барысында,  оз  бетімен  окы п,  оқу 
күралдарын,  косымша  аныкгамалык  матери- 
алдарды  пайдалану  кажет.
Үшінші  к е зең д е 
-  мұғапім  окушыға  үлкен 
жауапкершілік  жүктейді.  Окушы  оз  жүмысы- 
на  анализ  жасап,  кеткен  кемш іліктерін  тал- 
дап,  о з ін ін   нені  ж е т ік   б іл м е й тін ін е   к ө з  
жеткізеді.  Алдағы  істейтін,  окыгі-үйренетін 
материалдарын  жоспарлайды,  ізденеді.
Төртінш і  к езең д е 
-  окушынын  шығармашы- 
л ы к  ізденістерінін  нәтижесі  көрінеді.  Мате­
матикалык  ережелерді,  зандылыктарды,  тео- 
ремаларды дәлелдеудің әр түрлі  әдіс-тәсілдерін 
тауып,  есептерді  шешуде  тиімдісін  пайдалана- 
ды.  Окушы  белгілі  бір  такырыптарға  ой  тол- 
ғап,  суреттеп,  еске  түсіріп,  болжап,  жаңалык