Ботаника Оқу әдістемелік құралы

Өсімдіктер жасушаларының сыртын қаптап тұратын жасуша қабықшасы, сондықтан ол қорғаныштық, мықтылық қызмет атқарады. Сонымен қатар сыртқы ортадан өсімдіктерге қажетті заттарды қабылдауға, оны жылжытуға қатысады. Жасуша қабықшасының химиялық құрамы негізінен целлюлоза (клетчатка), гемицеллюлоза (жартылай клетчатка) және пектин заттарынан, сонымен қатар оның құрамына белоктар, минералды тұздар, лигнин, пигменттер, липидтерден кіреді.

Қалыптасқан жасуша қабықшасында үш қабықша болады: 1 - алғашқы қабықша - сыртқы және ең кәрі қабат, ол тікелей жасуша аралық затпен жанасады; 2- ортаңғы қабықша (бүл соңғы қабықша болуы мүмкін, егер 3-ші қабықша болмаса), алғашқы қабықшаның ішкі беткейімен жанасып, орталыққа қарай қалыңдап өседі; 3- кейде үшінші қабықша пайда болады, бұл ең ішкі, цитоплазманың плазмолемма мембранасымен жанасатын қабат.

Жасуша қабықшалары сүректенеді, кутинделінеді, тозданады, сілемейленеді және минералданады. Көптеген өсімдік жасушаларының қабықшасына кейбір минералдық заттар - кремнезем және кальций тұздары қабықша араларына сіңеді де, кейде қабықшаның сыртқы қабырғасына жиналады.

Судың орнына глицирин алып, аспидистра өсімдігінің жапырағының өңінен препарат дайындап, микроскоптың кіші объективімен қарап, жасуша қабықшаларынан жақсы көрініп тұрған жұқа жерлерін тауып алу.

Препаратты микроскоптың үлкен объективімен қарап, жасуша қабықшаларындағы саңылауларды тауып, суретін салу.

Қарағай сүрегінің ұзын кесіндісінің тұрақты препаратынан жиекті саңылауларды қарап, суретін салу.

Жасуша қабықшасының минералдануын байқау үшін қияқ тұқымдас өсімдіктерді қолмен жүргізіп байқау.

Қайталау сұрақтарына жауап бере отырып, салған суреттеріне талдау жасау. Қажетті материалдар: картоп түйнегі, спиртте немесе алдын ала ылғалдап қойған бидай, сұлы және асбұршақ тұқымдары, күнбағыс тұқымшасы, хош иісті бөлме өсімдіктері, йод, аспидистра өсімдігінің жапырағы, қарағай сабағының ұзын кесіндісінің тұрақты препараты, қияқ тұқымдас өсімдіктердің кеппешөбі, глицирин.

1 Өсімдік жасушаларында қоректік заттың қоры ретінде қандай заттар жиналады?

2. 
   Көмірсулар өсімдік жасушаларында қандай түрінде кездеседі?
   
3. 
   Жай, жартылай күрделі және күрделі крахмал дәндері бір-бірінен қандай белгілермен ерекшеленеді?
   
4. 
   Қор заты ретінде белок қандай түрінде кездеседі?
   
5. 
   Жай және күрделі алейрон дәндерінің бір-бірінен айырмасы неде?
   
6. 
   Қандай өсімдіктерде май қоры көп болады?
   
7. 
   Жасуша қабықшасы жасушада қандай қызмет атқарады?
   

8. 
   Жасуша қабықшасының химиялык құрамы қандай?