ҚОРЫТЫНДЫ: №3 тәжірибе. Қозудың 1-ші сигналдық жүйеден 2-ші сигналдық жүйеге берілуін дәлелдеу

С. Жұмабаев. «Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы» А., 1991 ж.

1. Зейіннің нейрофизиологиялық механизмдері және оның жасқа байланысты түзілуі.

2. Қабылдаудың нейрофизиологиялық механизмі және оның жасқа байланысты ерекшеліктері.

3. Естің физиологиялық механизмдері.

4. Мотивация және эмоция, олардың мақсатты әрекеттегі маңызы.

5. Үйқы мен сергектіктің нейрофизиологиялық механизмдері.

№1 тәжірибе. Анфимов кестесінің көмегімен зейінді анықтау.

Зейін қабілетін анықтау әдісі арнайы корректорлық кестелерді қолдануды қажет етеді, оны корректорлық үлгі деп атайды.

Корректорлық үлгі әртүрлі әріптер, әріптер жиынтығын құрайтын кестелер көмегімен құралады. Ережеге сәйкес В.Я. Анфимовтың кестесін пайдаланады. Корректорлық үлгінің әріптер мен тіркестерден тұрады. Жұмыс нәтижесі арнайы талданады, онда істелген жұмыстың сапасы мен саны шығарылады.

Формула көмегімен келесі көрсеткіштер анықталады:

А) тапсырманы толық орындау коэффициенті; (А),

А=

Мұнда, М – сызылған әріптер саны, N – жалпы әріптер, қарастырылған текстегі әріптерді сызу.

Р=АхS

с х а в с х е в и а х н а и с н х в х в к с н а и с в х в х е н а и

в н х и в с н а в с а в с н а е к е а х в к е х с в с н а и с а и с

н х и с х в х е к в х е к в х и в х е и с н е и н а и е н к х к х и

х а к н х с к а и с в е к в х н а и с н х е к х и с с н а к с к в х

и с н а и х а е х к и с н а х е к е х е и с н а х к е к е к х в и с

с н а и с в н к х в а и с н а х к е х с н а к с в е е в е а и с н а

к х к е к н в и с н в е х с н а и с к е с и к н а е с н к х к в и х

а и с н а е х к в е н н х в е а и с н к а и к е в н в н к в х а в е

к а х в е и и в н а х и е н а и к в и е а к е и в а к с в е и к с в

н к е с н к с в х и е с в х к н к в с к в е в к н и е с а в и е х е

к е и в к а и с н а с н а и с х а к в н н а к с х а ие н а с н а и

е в х а к х с н е и с н а и с к в н в к х в е к е в к в н а и с с н

а в с н а к х а с е с н а и с е с х к в а и с н а с а в к х с н е и

а в с н а к х а с е с н а и с е с х к в а и с н а с а в к х с н е и

в и к в е н а и е н е к х а в и х н в и х к х е х н в и с н в с а е

н к е х в и в н а е в и с н в и а е н х в х в и с н а е и е к а и в

к е и н с н е с а е и х в к е в и с н а е а и с н к в х и к х н к е

с а к а е к х е в с к х е к х н а и с н к а в е в е с н а и с е к х

и с н е и с н в и е х к в х е и в н а к и с х а и е в к е к и е х е

в х в а к с и с н аи а и е н а к с х к и в х н и к с н а и в е с н

с н а и к в е х к х в е с к н с х и а с н а к с х к в х в х е а е с

е к х е к н а и в к в к х е и к х и с н а и к х а к е н а и е н в к

и с н а и е и к х а к е н и в а и е в к и х в а и в х е н и х в и к

х в е к к с и к е х а и е к с н а и и е х с е х с к е н и с в н е к

а в е н а х и а к в е и в е а и к в а в и х н а в х к с е в х х е к

с и а в е с к в х е к с н а к х в с н х с в е х к а с н в х н и с а

к е в с х н в и х н в к а и с е н к х и а н е к а с и в с и и х а к

к и с н н е к н в и с х х а и в е н н ан а и х н и х к в х а и е н

к и с н к е н к х а и н а в и с и в е н к а и с х а и с е н а в н а

и с к а и в к х а к и н е и в и с к х а и х в к а и с х в в с к в е

н а и с и х с к в к и с н а и е н х н а и с в е х в е к а и с х и в

Зерттеуге қатысушылар В.Я. Анфиомвтың кестесін белгілеп, өзара бөліп алады. Нұсқау бойынша «Бастаңдар» 2 мин аралығында (секндомер бойынша) инструктажда көрсетілген әріптерді белгілеп шығуы тиіс, мысалы «А» және «Н» әріптерін. Ал «Аяқтаңдар» - десе, қай дерге тоқтағанын көрсетуі тиіс. Содан кейін 2 минут көлемінде «А» және «Н» әріптерін белгілеу жалғасады, бірақ анықталған тіркестерді сызып қана қою керек, мысалы «СА» және «ЕН». Нұсқау бойынша «Бастаңдар» - зерттелушылер кестелерді қарап жалғастыруы керек, «А» және «Н» әріптерін және «СА» және «ЕН» тіркестерін сызу керек.

Егер зейін қабілеті динамикалық оқытуда апта бойы М.В. Антропованың, 1974 көрнекілікті тапсырмаларын орындау қажет.

Тапсырмалар

Алынған нәтижелержі анализдеп, қорытындысын шығарыңдар.

Сивцевтің таблицасы көрсеткіш столға қоятын шама (жарық).

1. 
   Анализаторлар туралы И. П. Павлов ілімі.
   
2. 
   Организмнің сенсорлық жүйесі.
   
3. 
   Көру анализаторы. Көз құрылысы.
   
4. 
   Жақыннан және алыстан көргіштік.
   
5. 
   Көру өткірлігі.
   
6. 
   Жарық және түстер сезгіштігі.
   
7. 
   Есту анализаторы және оның қызметі.
   
8. 
   Есту мүшесі.
   
9. 
   Дыбысты қабылдау механизмі.
   
10. 
    Есту анализаторының жасқа байланысты ерекшеліктері.
    
11. 
    Балалар мен жеткіншектердің көру қабілетінің бұзылмауын және естімеушіліктерді болдырмау профилактикасы.
    

ТӘЖІРИБЕГЕ ҚАЖЕТТІ ЖАБДЫҚТАР:

Сивцевтің таблицасы көрсеткіш столға қоятын шама (жарық).

ЖҰМЫС БАРЫСЫ:

№1 тәжірибе. – Соқыр дақты анықтау. Мариатт тәжірибесі.

Тексерілетін адамды таблицадан 5 метр қашықтықта отырғызамыз. Оған 1 көзін жапқызып, 2-ші көзімен әрбір жолдағы әріптерді оқуға ұсынамыз.Тәжірибе жүргізуші жарық түсуіне кедергі келтірмей таблица жанында тұрып, әріптерді көрсетеді. Көрсетілген әріптерді тексерілетін кісі атауы керек. Қатесіз оқылған немесе оқу қателігі 20% соңғы жол көздің өткірлігін анықтайтын көрсеткіш есебінде алынады. Сол жолдың оң жағында тұрған цифр көздің өткірлігі шамасын көрсетеді.

№6 ТАҚЫРЫП: Мектеп ғимараты мен мектеп маңындағы участокты санитарлық –гигиеналық тұрғыдан зерттеу.

1. 
   Қала мен ауылды жерде мектеп орналасатын жерлерге қойылатын талаптар.
   
2. 
   Мектептің жер участогынының зоналары: құрылыс салуға арналған алаң, оқу-тәжірибезонасы, демалыс зонасы және шаруашылық зонасы.
   
3. 
   Мектеп үйіне қойылатын талаптар.
   
4. 
   Мектеп үйлері: оқу үйлері,көмекші үйлер, тұрғын үйлер.
   
5. 
   Мектеп үйінің ауа режиміне қойылатын гигиеналық талаптар.
   
6. 
   Мектеп үйіндегі жарық режимі, жылыту, сумен жабдықтау.
   

Мектеп ғимартының зерттеуде оның орналасуына, бөлмелердің ерекшеліктеріне назар аудару қажет. Рекреациялық бөлмелер санитарлық жағдайы мен ауданын анықтайды.

1. 
   Зерттеу күні, уақыты және мекен-жай__________________________________________________________
   
2. 
   Мектеп_______________________________________________________
   
3. 
   Мектеп типі (бастауыш, орта) ___________________________________
   
4. 
   Қызмет көрсету радиусы________________________________________
   

5. 
   Орналасуы (жанында орналасқан құрылыстар, участок және көрші құрылыстар ара қашықтығы, жел бағыты)_________________________
   
6. 
   Участок ауданы (жалпы аудан және бір оқушыға келетін аудан)_______
   
7. 
   Жер участок зонасы (атауы, көлемі, орналасуы)____________________
   
8. 
   Жасыл желектер (түрі, ауданы, орналасуы, жағдайы)________________
   
9. 
   Участоктың санитарлы жағдайы________________________________
   
10. 
    Участок территориясын жинау жүйесі___________________________
    
11. 
    Спорттық зонасы (орналасуы, көлемі, спорт алаңдарының түрлері)
    

12. 
    Спорт алаңдары (орналасуы, көлемі, қоршалуы, жабыны, құрал-жабдықтар, санитарлы жағдайы)_________________________________
    

1. 
   Участокта ғимараттың орналасуы (ара қашықтығы,ориентаци фасада)_______________________________________________________
   
2. 
   Қабат саны және ғимарат компазициясы (оратлықтанған, блокты, павильон)_____________________________________________________
   
3. 
   Блок және қабат бойынша жоспарлануы___________________________
   
4. 
   Сыныптардың орналасуы_______________________________________
   
5. 
   Коридар (көлемі, панелдер, фрамуги, форточка)____________________
   
6. 
   Рекреациялық бөлмелер (түрі, көлемі, бір оқушыға келетін аудан)_____
   

7. 
   Жуынатын жер (этаж бойынша орналасуы, қол жуғыштар, әжетхана, олардың санитарлық жағдайы)___________________________________
   
8. 
   Көмекші бөлмелер (мектеп мүдірі, мұғалімдер бөлмесі, мектеп күзетшісінің бөлмесі), олардың сынып бөлмелерінен оқшаулануы
   

9. 
   Бөлмелерді жинау жүйесі_______________________________________
   
10. 
    Оқушыларды таза сумен қамтамасыз ету__________________________
    
11. 
    Асхана (орналасуы, санитарлық жағдайы)_________________________
    
12. 
    Қосымша мәліметтер__________________________________________
    
13. 
    Қорытынды (санитарлы-гигүиеналық бағалау)_____________________
    
14. 
    Санитарлы-гигиеналық жағдайын жақсартуға бағытталған ұсыныстар
    

15. 
    Қолы_________________________________________________________
    

1. 
   Мектеп жер участогына қандай гигиеналық-талаптар қойылады?
   
2. 
   Спорттық зонасына қандай гигиеналық талаптар қойылады?
   
3. 
   Мектеп ғимаратына қандай гигиеналық талаптар қойылады?
   
4. 
   мектеп ғимараты мен жер участогын зерттеу жұмыстарын қалай жүргізеді?
   

№7 ТАҚЫРЫП: Жүрек-қан тамырлар жүйесінің физиологиясы. Жүрек-тамыр жүйесінің барынша қарқынды дене жұмысы кезіндегі физиологиялық өзгерістерін тексеру.

1.Қанның маңызы және құрамы, қызметі,қан топтары.

2. Қанның түзілуі.

3.Қанның иммундық жүйесі.

4.Қанның үлкен және кіші қан айналу шеңберлері.

5. Жүрек, оның құрылысы мен қызметі.

6. Жүрек-қан тамырлар жүйеінің жасқа байланысты ерекшеліктері.

7.Жүрек-қан тамырлар жүйесінің гигиенасы.

1. 
   ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Жүректің жас шамасына байланысты өзгеруі.
   
2. 
   Жүрек циклі.
   
3. 
   Қанның систолалық және минуттық көлемі.
   
4. 
   Қанның тамырлар бойымен ағуы: а) қанның үздіксіз ағуы;
   

в) қан қысымы:

г) қан ағысының жылдамдығы.
Тәжірибе №1. Жүрек-тамыр жүйесінің барынша қарқынды дене жұмысы кезіндегі физиологиялық өзгерісін тексеру.

Керекті жабдықтар: секундомер, стетофонендоскоп, сфигмоманометр, спирт, мақта.

Жұмыс барысы: Студенттер екі-екіден жұмыс істейді. Тексерілетін адамда жүрек соғуының жиілігі тамыр соғуы арқылы (тыныштықта отырған жағдайда анықталады), қан қысымы өлшенеді. Мынадай дене жұмысы ұсынылады: 30 секунд бойы тізені жоғары көтере барынша жиілікпен бір орныда тұрып жүгіру. Осындай дене жұмысынан соң дереу және бастапқы қалыпқа келудің екі, 4 ,6 минуттарында қан қысымы және тамыр соғу жиілігі анықталады.

Тәжірибе протоколы жазылады, тамыр соғуының және қан қысымының өзгеруінің кестесі сызылады, қорытынды шығарылады.

1.С. Жұмабаев. Жасерешелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А., 1988.

2. Күзембаева А. Адам анатомиясы. А.,2002.

3. А. Г. Хрипкова Возрастная физиология и школьная гигиена. М., 1990.

4. Корабкова А. Атлас по нормальной физиологии. А., 1990.

№8 ТАҚЫРЫП: Ішкі секреция бездерінің физиологиялық маңызы. Жыныстық тәрбие.

1. 
   Ішкі секреция бездері туралы түсінік.
   
2. 
   Ішкі секреция бездерінің түрлері.
   
3. 
   Ішкі секреция бездері бөлетін гормондар, олардың ағзаға әсері.
   
4. 
   Гипоталамус-гипофиздік жүйе, гипофиз, оның жұмысының бұзылуынан ағзада туатын өзгерістер.
   
5. 
   Қалқанша безі, қалқанша маңы безі, оның бөлетін гормоны.
   
6. 
   Бүйрек үсті безі, жыныс бездері, олардың ағзаға әсері.
   
7. 
   Қарын асты безі, оның қызметі.
   

Әрбір студент санитарлы-гигиеналық ағарту тақырыбын таңдап алып, оқулықтарды қолдана отырып жоспар құрады. Әңгіме жоспары кіріспеден, негізгі бөлімнен, мазмұны, қорытынды мен гигиеналық ұсыныстар болу керек. Студенттермен құрылған жоспар оқытушы тексеріп, қателерін түзетеді. Студенттер жоспар бойынша әңгіме құрастырады. Әр студент кезектесіп басқа студенттер алдында санитарлы-ағарту тақырыбында әңгімесін өткізеді.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

№9 ТАҚЫРЫП: Еңбек сабақтарына қойылатын гигиеналық талаптар.

1. 
   Еңбек сабақтарын ұйымдастыру.
   
2. 
   Мектеп шебарханаларына қойылатын гигиеналық талаптар.
   
3. 
   еңбек сабақтарындағы қауіпсіздік техникалары.
   

Мектеп шеберханаларын зерттеуде оның орналасуына, бөлмелердің ерекшеліктеріне назар аудару қажет.

1.Зерттеу күні, уақыты және мекен-жай__________________________________________________________

2.Мектеп_______________________________________________________

3.Мектеп типі (бастауыш, орта) ___________________________________

4.Қызмет көрсету радиусы________________________________________
5.Сыныптардың орналасуы_______________________________________

6.Бөлмелерді жинау жүйесі_______________________________________

7.Станоктардың орналасуы__________________________

8.Жарықталуы_________________________

9. Еңбек сабақтарында пайдаланылатын еңбек құралдарының орналасуы

_______________________________________________________________

10.Қосымша мәліметтер__________________________________________

11.Қорытынды (санитарлы-гигиеналық бағалау)_____________________

12.Санитарлы-гигиеналық жағдайын жақсартуға бағытталған ұсыныстар

________________________________________________________________

12.Қолы_________________________________________________________
ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
Студенттердің өзбетімен оқытушының басшылығымен орындайтын жұмыстары
№1 ТАҚЫРЫП: Мектеп жабдықтары мен оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар.

МАҚСАТЫ: Мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау мақсатында студенттердің қазіргі таңда жасалынған мектеп жабдықтары мен оқу құралдарын дұрыс таңдау дағдысын қалыптастыру.

СҰРАҚТАР:

1. 
   Мектеп жабдықтары.
   
2. 
   Мектеп оқу құралдарының түрлері.
   
3. 
   Мектеп жабдықтарына қойылатын гигиеналық талаптар.
   
4. 
   Оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар.
   
5. 
   ТАПСЫРМА ФОРМАСЫ: есеп
   

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988

№2 ТАҚЫРЫП: Мектеп оқу-тәрбие процестерінің гигиенасы.

1. Мектептің оқу-тәрбие жұмысындағы маңызы қандай?

2. Мектеп режиміне не кіреді?

3. Балаларды мектепке қабылдау талаптары қандай?

4.Оқушының жұмыс қабілеттілігін сақтау және оқу күнінің ұзақтығы.

5.Сабақ кестесін құруға қандай талаптар қойылады?

6.Мектеп режиміндегі үзілістің маңызы қандай?

7.Оқытуға қандай гигиеналық талаптар қойылады?

8.Төменгі сыныпта оқыту гигиенасының ерекшеліктері қандай?

9.Жазу және сурет салуға қандай гигиеналық талаптар қойылады?

3. Сабақ кестесіне қойылатын негізгі талаптарды ескере отырып сабақ кестесін құру: бастауыш сыныптар кестесін.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
№3 ТАҚЫРЫП: Үй тапсырмасын орындауға қойылатын гигиеналық талаптар.
МАҚСАТЫ: Оқушылардың үй тапсырманы орындауына қойылатын гигиеналық талаптар, үй тапсырмасының нормалау, туралы теориялық білімдерін бекіту.

СҰРАҚТАР:

1.Үй тапсырмасының мөлшері.

2.Үй тапсырмасын орныдау тәртібі.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат.

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:

Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Үй тапсырмасын орындауға қойылатын негізгі гигиеналық талаптарды қарастыру.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

5.Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М., 1987.

№4 ТАҚЫРЫП: Мұғалімдер мен мектеп қызметкерлерінің мектептегі бірлесе жүргізетін жұмыстары.

1. 
   Мектептің санитарлы-гигиеналық жағдайымен танысу.
   
2. 
   Бақылау жүргізу.
   
3. 
   Оқушыда гигиеналық дағдыны қалыптастыру.
   

Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектептің санитарлы-гигиеналық жағдайымен танысу, бақылау жүргізу. Мектеп мұғалімдері мен қызметкерлерінің алдында тұрған міндеттерін анықтау.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

5. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

№5 ТАҚЫРЫП: Санитарлы-гигиеналық тақырыптарына әңгіме құрастыру.
МАҚСАТЫ: Студенттерді санитарлы-ағарту тақырыптарына әңгіме дұрыс құрастыруды, ата-аналары және оқушылармен осы тақырыптарына әңгіме өткізуді үйрету.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп.
ЖҰМЫС БАРЫСЫ:

Әңгіме тақырыптары:

1. 
   Мектеп оқушыларының күн режимін гигиеналық тұрғыдан ұйымдастыру.
   
2. 
   Балалардың дұрыс сымбатын қалыптастыру.
   
3. 
   Шынықытру негіздері және принциптері.
   
4. 
   Балалардың тамақтану гигиенасы.
   
5. 
   Балаларда кездесетін жұқпалы ауруларының профилактикасы.
   
6. 
   Паразит құрттар және олардың алдын алу.
   
7. 
   Ішек-қарын ауруларын алдын алу.
   
8. 
   Невроз және оны алдын алу.
   
9. 
   Алкоголизм, алкоголь, оның бала денсаулығына зияны.
   

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
№ 6 ТАҚЫРЫБЫ: Мектеп оқушыларының тамақтану гигиенасы. Балалардың тамақтану рационын құру.
МАҚСАТЫ: Тамақтану, тамақтанудың маңызы, тағамдарға қойылатын талаптар туралы теориялық білімдерін бекіту, тамақтану режимі және тамақтану рационын құруды үйрету.
СҰРАҚТАР:

1. Тамақтанудың физиологиялық маңызы және мектеп оқушылары ағзасындағы зат алмасу ерекшеліктері.

2.Тағамға қойылатын гигиеналық талаптар.

3.Тамақтың құрамы және тамақтану нормасы.

4.Мектеп оқушыларының тамақтану режимі.

5.Мектептегі асханаға, ондағы ыдыс-аяқтарға қойылатын гигиеналық талаптар.

6.Тамақтан улану және оны алдын алу жолдары.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп.
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:

Оқулықтар және ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектеп оқушыларының тамақтануына қойылатын негізгі гигиеналық талаптарды ескере отырып оқушылардың тамақтану тәртібі және тамақтану рационын құру.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
№7 ТАҚЫРЫП: Экскурсиялар гигиенасы.
МАҚСАТЫ: Бастауыш сыныптарда оқушыларды қоршаған орта өзгерістерін таныстыруда өткізілетін, әр маусымға байланысты экскурсияларды гигиеналық тұрғыдан дұрыс ұйымдастыруды меңгеру.

СҰРАҚТАР:

1. Экскурсилардың маңызы.

2.Күз, қыс, көктем мезгілдерінде экскурсияларды ұйымдастыру.

3.Экскурсияға қойылатын гигиеналық талаптар.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
№8 ТАҚЫРЫП: Ұйқы гигиенасы.
МАҚСАТЫ: Бала ағзасына ұйқының маңызы, дұрыс ұйықтау, ұйықтайтын бөлмелерге және киетін киімдеріне қойылатын гигиеналық талаптарын қарастыру.

СҰРАҚТАР:

1.Ұйқы, оның кезеңдері.

2.Ми қыртысындағы ұйқы кезіндегі физиологиялық құбылыстар.

3.Балаларды ұйықтатуға қойылатын гигиеналық талаптар.

4.Ұйқысыздық пен ашуланшықтықтан сақтандыру.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:

Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. ұйқының маңызы, балалар ұйқысын дұрыс ұйымдастыру талаптарын жазу.

1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

3.Матюшонок М. П. "Балалар мен жасөспірімдер физиологиясы және гигиенасы". М., 1980.

№9 ТАҚЫРЫП: Бастауыш сыныпта жүргізілетін гимнастикалық жаттығулар өтетін орындар мен сырғанау алаңдарын санитарлы-гигиеналық тұрғыдан зерттеу.
МАҚСАТЫ: Бастауыш сынып оқушыларының ағзасының дұрыс дамуы, шынықтыру үшін гимнастикалық жаттығулардың маңызын, гимнастикалық жаттығу түрлерін, дұрыс өткізу ережелерін меңгеру.
СҰРАҚТАРЫ:

1. Мектептегі дене тәрбиесінің маңызы мен міндеттері.

2. Бастауыш сыныпта дене шынықтыру сабақтарын өткізуге қойылатын гигиеналық талаптар.

3.Гимнастикалық жаттығулардың гигиеналық маңызы.

4.Гимнастикалық жаттығулар өтетін орындарға қойылатын гигиеналық талаптар.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: жазбаша есеп.
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:

Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Мектептегі спорт залдарына, гимнастикалық жаттығуларды өткізетін орындарға қойылатын гигиеналық талаптарды, гимнастикалық жабықтарды орналастыру, гимнастикалық жаттығулардың ауыр және жеңіл түрлерін, оларды дұрыс өткізу шарттарын көрсет.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
№10 ТАҚЫРЫП: Қауіпсіздік техникасы және жарақаттануды болдырмау.

МАҚСАТЫ: Қауіпсіздік техникасымен, жарақаттануды болдырмау, алғашқы көмекті қалай көрсету қажетігімен таныстыру.
СҰРАҚТАР:

1.Қауіпсіздік техникаларының мәселелері және жарақаттануды болдырмау.

2. Буын созылуларында алғашқы көмек.

3.Аяқ-қол сынулары болған жағдайдағы алғашқы көмек.

4.Қан тамырлары жарақандануындағы алғашқы көмек.

ТАПСЫРМА ФОРМАСЫ: жазбаша есеп.
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:

Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау. Дене шынықтыру, еңбек сабақтарындағы қауіпсіздік техникасы тұрғысынан алғанда талаптарды қарастыру.

1. А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж.

2.С. Жұмабаев. «Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы» А., 1991 ж.

3.Советов С. «Мектеп гигиенасы» А., 1977.

1.Салауатты өмір салты туралы түсінік.

2.Салаутты өмір салтының бағыттары.

3.Салаутты өмір салтын қалыптастыру.

Оқулықтар мен ғыылми әдебиеттермен жұмыс жасау. Салауатты өмір салты, оның маңызы, бағыттары, оны қалыпстастыру мақсатын ашып көрсету.

1. 
   «Валеология» журналы.
   
2. 
   Жатқанбаев Ж. Ж. «Валеология», А., 2002.
   
3. 
   Лаптев А. П. «Гигиена» М., 1990.
   

№2 ТАҚЫРЫП: Балалар мен жасөспірімдердің денсаулық жағдайы.

1.Балалар денсаулық жағдайының көрсеткіштері.

2.Денсаулық топтары.

3.Денсаулық жағдайының мамандықты игеру, еңбек өнімділігіне, жұмыс қабілетіне әсері.

Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттерді пайдалана отырып балалар денсаулық жағдайы, оны сақтау, денсаулық топтары, денсаулық жағдайының оқуға, еңбекке әсері, балалардың денсаулығын сақтау және жақсарту жолдарын қарастыру.

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

4. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

1.Зиянды дағдылар түрлері.

2.Оқушылардың бойынан зиянды дағдыларды жою.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6.Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

7."Валеология және дене шынықтыру" журналы.

1.Демалы күнінің маңызы мен қажеттілігі.

2. Демалыс күнгі күндік режимін дұрыс ұйымдастыру гигиенасы.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ: Оқулықтар мен ғыылми әдебиеттермен жұмыс жасау. 2 -сынып оқушыларының демалыс күнінің күндік режимін құру.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

2. Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

3. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.

4.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.
№5 ТАҚЫРЫП: Тыныс алу жүйесінің гигиенасы.
МАҚСАТЫ: Тыныс алу мүшесін түрлі аурулардан сақтау шараларын қарастыру.

СҰРАҚТАР:

1.Балалар тыныс алу мүшелерінің ерекшеліктері.

2.Тыныс алу мүшелері мен дауыс аппаратының гигиенасы.

Оқу бөлмелерінің ауа ортасына қойылатын гигиеналық талаптар.

Ғылыми әдебиеттер мен оқулықтарды қолдана отырып балалардың тыныс алу мүшелерін жетілдіру, түрлі аурулардан сақтау жолдарын көрсету.

1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.
№5 ТАҚЫРЫП: Балалар арасында болатын жұқпалы аурулар профилактикасы.
МАҚСАТЫ: Балалар арасында кездесетін жұқпалы аурулар түрлерін, олармен күрес шараларын қарастыру.

СҰРАҚТАР:

1.Балалар арасында кездесетін жұқпалы аурулар түрлері.

2.Жұқпалы аурулармен күресу шаралары.

3. Егу. Иммунитет.

4.Оқу бөлмелерінің ауа ортасына қойылатын гигиеналық талаптар.

ТАПСЫРУ ФОРМАСЫ: Реферат

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ:

Ғылыми әдебиеттер мен оқулықтарды қолдана отырып балалар арасында жиі кездесетін аурулар түрлері, осы аурулардан сақтау жолдарын көрсету.

1.С. Жұмабаев Жасерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы. А.,1988.

2. Чабовская А. Основы педиатрии и гигиены. М.,

3.А. Г. Хрипкова, М. В. Антропова, Д. А. Фарбер «Возрастная физиология и школьная гигиена». М., 1990 ж.

4.Советов С.Е. Мектеп гигиенасы. А., 1973.

5.Антропова А. А. Основы гигиена учащихся. М.,1982.

6. Белецкая В. И. Школьн.ая гигиена. М., 1983.
Межелік бақылау №1.

1. Мектеп гигиенасы пәні, мақсаты мен міндеттері.

2.Гигиена ғылымында қолданылатын әдістер.

3.Организмнің өсі және даму заңдылықтары.

4.Жас кезеңдері.

5.Сыртқы ортаның факторларының гигиеналық маңызы.

6.Ауаның, күннің, топырақтың және судың гигиеналық маңызы.

7.Сыртқы орта факторларымен организмді шынықтыру: шынықтыру принциптері, ауа, күн және сумен шынықтыру.

8.Мектеп жер участогына қойылатын гигиеналық талаптар.

9. Мектеп үйіне қойылатын гигиеналық талаптар.

10.Мектеп үйіндегі ауа және жарық режиміне қойылатын гигиеналық талаптар.

12.Мектепті сумен жабдықтау.

13.Мектепті жылыту.
Межелік бақылау №2.

1.Мектеп жабдығына қойылатын гигиеналық талаптар.

2.Мектеп партасына қойылатын гигиеналық талаптар.

3.Парталарға оқушыларды дұрыс отырғызу.

4.Класс тақтасына қойылатын талаптар.

5. Шеберханалар мен лабораториялар жабдықтарына қойылатын гигиеналық талаптар.

6.Мектептегі дене шынықтыру жабдықтарының гигиенасы.

7.Оқу құралдарына қойылатын гигиеналық талаптар.

13. Балалар өмірінің режимі және оны ұйымдастыру пәнінің

тест сұрақтары

1. 
   Балалардың физикалық өсіп – дамуын өлшейтін әдіс:
   

В) Соматоскопия.

С) Физиология.

D) Антропометрия.

Е) Геронтология.
2. Қан қысымын қандай құралмен өлшейді:

А) Периметр.

В) Тахометр.

С) Пульсометр.

D) Тонометр.

Е) Спирометр.

А) Цинга.

В) Ақшам соқыр.

С) Бери-бери.

D) Пеллагра.

Е) Анемия.

А) Д

С) К

Е) В
5. Қалқанша безінің жұмысының бұзылуынан пайда болатын ауру:

А) Лейкоз.

В) Дальтонизм.

С) Қант диабеті.

D) Базедов ауруы.

Е) Гипертония.
6. Жас кезеңнің критерилері:

А) Бойы және дене салмағы, өзін реттеу деңгейі.

В) Ойлау және сезу деңгейінің көрсеткіші.

С) Ішкі мүшелердің даму деңгейінің көрсеткіші.

D) Дене және мүшелердің көлемі, салмағы, қаңқаның сүйектенуі.

Е) Дене және мүшелердің көлемі, салмағы, сүйектің сүйектенуі, тістің өсуі, қаңқа бұлшықеттері және ішкі секреция бездерінің дамуы.

А) 9-10 жаста.

В) 11-12 жаста.

С) 12-13 жаста.

D) 15-16 жаста.

Е) 17-18 жаста.

А) Екі көзбен затты бір уақытта қарау.

В) Екі көзбен затты біртіндеп көру.

С) Затты қарағанда көру осінің конвергенциялануы.

D) Затты қарағанда көздің көру осінің дивергенциясы.

Е) Затты көлемді көру.

А) Холериктерде.

В) Меланхолик.

С) Флегматик .

D) Санигвиник.

Е) Астеник.

А) Көру өткірлігі.

В) Көздің сындыру күші.

С) Алыстан көргіштік.

D) Аккомадация.

Е) Жақыннан көргіштік.

А) 7л.

С) 7,8л.

Е)5-5,5л.

А) 1 және 2.

В) 3 және 4.

С) 2 және 5.

D) 2 және 4.

Е) 1.
13. Қарын сөліндегі тұз қышқылының қабілеті:

А) Ферментті.

В) Антибактериалды.

С) Гормонды.

D) Ішектік.

Е) Қарын.
14. Бас миының бөлімдері:

А) Рефлекторлы және өткізгіш.

В) Артқы, ортаңғы ми, мишық, ми бағанасы және алдыңғы ми.

С) Сопақша ми, Варолиев көпірі, артқы ми, ортаңғы ми, мишық, аралық ми, артқы ми.

D) Сопақша ми, артқы ми (көпір, мишық), ортаңғы ми, аралық ми, шеткі ми.

Е) Сопақша, ортаңғы, аралық, алдыңғы ми және үлкен ми шарлары, лимбиялық жүйе.

А) Маңдай.

В) Төбе.

С) Самай.

D) Шүйде.

Е) Инсулярлы.

А) 5

С) 4

Е) 3
17. Без қызметінің күшеюі:

А) Гипофункция.

В) Гиперфункция.

С) Гипертрофия.

D) Атрофия.

Е) Гипокинезия.
18. Дені сау адамның 1 мм куб қанында эритроциттер саны қанша:

А) 4,5 млн.

В) 3 млн.

С) 4 млн.

D) 5млн.

Е) 5,5 млн.

А) Шартсыз.

В) Шартты.

С) Рефлекторлы.

D) Шартты-рефлекторлы.

Е) Шартсыз-рефлекторлы.

А) Ақ зат.

В) Сұр зат.

С) Сұр және ақ зат.

D) Жүйке түйіндері.

Е) Постсинаптикалы мембрана.

А) Дене және аяшықтары.

В) Қабығы, ядро, протоплазма.

С) Сома, дендрит, аксон.

D) Қабық, ядро, митохондрии, аксон, дендрит.

Е) Ақ зат және сұр зат.

А) Антиген.

В) Антидене.

С) Антогонист.

D) Адреналин.

Е) Ацетилхолин.

23. Күшті жүйке процесі ұшқалақ бала:

А) Меланхолик.

В) Сангвиник.

С) Флегматик.

D) Ретардант.

Е) Холерик.

24. Биологиялық католизатор – бұл:

А) Фибриноген.

В) Ферменттер.

С) Гемоглобин.

D) Гормон.

Е) Дәрумендер.

25. Ұйқы безінің гормоны – инсулин:

А) Су мен минералдың алмасуына әсер етеді.

В) Белок алмасуына әсер етеді.

С) Май алмасуына әсер етеді.

D) Көмірсулардың алмасуына әсер етеді.

Е) Энергия алмасуына әсер етеді.

26. Оттегінің тасымалдануы ненің арақасында жүзеге асады:

А) Гемоглобин.

В) Окситоцин.

С) Лейкин.

D) Амилаза.

Е) Инсулин.

27. Лейкоциттің негізгі қызметі:

А) Гуморалды.

В) Трофикалық.

С) Жиырылғыштық.

D) Жүйкелік.

Е) Қорғаныштық.

28. Қарын сөлінің химиялық құрамы:

А) Сулы.

С) Липаза.

D) Гормондар.

Е) Тұз қышқылы және сөл.

29. Организмнен суды шығаратын негізгі мүшелер:

А) Бүйрек, тері бездері.

В) Ұйқы безі, тері бездері.

С) Айырықша бездері, тері бездері.

D) Айырықша без, бауыр.

Е) Жүрек, өкпе, бауыр.

30. Тіршілікті қамтамасыз ететін жүйелердің бұзылуымен ұзақ уақытқа жұмыс қабілетінің төмендеуін қалай атайды:

А) Қажу.

С) Қажу;

Е) Дистресс.

31. Аккомодация – бұл:

А) Қараңғыда және жарықта әр түрлі заттарды анық көруге бейімделуі.

В) Түрлі қашықтықта заттарды анық көруге бейімделу қабілеті.

С) Көлемі әр түрлі заттарды анық көруге көздің бейімделу қабілеті.

D) Жарықта заттарды анық көруге көздің бейімделуі.

Е) Түрлі жағдайларда көздің заттарды анық көруге бейімделу қабілеті.

32. Нейрон дегеніміз не?

А) Жүйке талшықтары.

В) Жүйке клеткасы.

С) Жүйке клеткасының денесі.

D) Аксон және дендриттің қосылуы.

Е) Жүйке.

33. Инсулин жетіспеуіне болатын ауру:

А) Тиреотоксикоз.

В) Алыптық.

С) Ергежейлік.

D) Скалиоз.

Е) Қант диабеті.

34. Ішкі құлақ құрамына кіреді:

А) Перилимфа және эндолимфа.

В) Ұлу.

С) Алды және жартылай шеңбер каналы.

Е) Алды, иірім, жартылай шеберлі каналдар.

35. Көмірсулар қандай заттарға ыдырайды:

А) Пептидті заттарға дейін.

В) Май қышқылымен глицеринге.

С) Моносахаридке.

D) Амин қышқылына.

Е) Май қышқылына.

36. Омыртқа жотасы қанша омыртқа сүйектерінен тұрады:

А) 33-34.

В) 37.

С) 41.

Е) 36.

А) 13-14.

В) 8-9.

С) 16-17.

Е) 19-20.

38. Организманің ішкі ортасының физико-химиялық тұрақтылығын сақтау:

А) Адаптация.

В) Гемостаз.

С) Гомеостаз.

D) Гомепатия.

Е) Резистенттілік.

39. Гуморалды регуляция дегеніміз не?

А) Сулы ортаның көмегімен организм қызметін реттеу.

В) Организмнің сұйық ортасы арқылы қызметін реттеудің бір механизмі.

С) Ішкі ортадағы микроэлементтердің көмегімен организмнің қызметін реттеу.

D) Ішкі мүшелердің көмегімен организмнің қызметтерін реттеу.

Е) Ферменттердің көмегімен организмнің қызметтерін реттеу.

40. Шаршауды жою және жұмыс қабілетін жоғарлату мақсатында пайдаланбайды:

А) Музыкалық терапия.

В) Вокалдық терапия.

С) Гомеопатия.

D) Анаболикалық және есірткі заттар.

Е) Өзіндік басқару әдісі.

41. Қан элеметтері қай жерде түзіледі:

А) Қарында.

В) Ащы ішекте.

С) Жүректе.

D) Сүйектің қызыл майында.

Е) Өкпеде.

42. Рекреация дегеніміз не?

А) Дем алатын орын.

В) Тамақтанатын орын.

С) Кітапхана.

D) Мұғалім бөлмесі.

Е) Акт залы.

43. Жоғарғы жүйке әрекеттерінің типтері – ол:

А) Мінезін анықтайтын туған қасиеттерінің комплексі.

В) Жүйке жүйесінің қасиетерінің жиынтығы.

С) Туа және жүре пайда болған себептерінің ерекшеліктері жүйке жүйесінің жеке қасиеттерінің жиынтығы.

D) Өмір тәжірбиесінен қаланған индивидтің қасиеттерінің комплексі.

Е) Жеке өмірінде жиналған шарты және шартсыз рефлекстердің комплексі.

44. Гипофиздің артқы бөлігінен бөлінетін гормондар:

А) Өсу гормоны, вазопрессин.

В) Вазопрессин, окситоцин.

С) Антидеуретин, вазопрессин, альдостерон.

D) Пепсин, парапепсин, окситоцин.

Е) Кордикостерон, альдостерон.

45. Темпераменттің сангвиник типіне тән қасиет:

А) Сергек, жігерлі, көңілді.

В) Тез ашуланшақ, агрессивті.

С) Сабырлы, аз қозғалатын, тұлғалы.

D) Ін-жұрғасы түскен, көңілсіз.

Е) Салмақты.

46. Қыздарда жыныстық жетілу ненің әсерінен жүреді:

А) Тироксин.

В) Инсулин.

С) Эстроген.

D) Тестостерон.

Е) Альдостерон.

47. Жүрек жұмысын тежейтін химиялық зат:

А) Адреналин, кальций ионы.

В) Адреналин, калий ионы.

С) Ацетилхолин, кальций ионы.

D) Ацетилхолин, калий ионы.

Е) АТФ, АДФ, АМФ қосылыстары, инсулин.

А) Зат алмасу, ішкі мүшелердің жұмысын реттейді.

В) Қаңқа бұлшықеттерінің жұмысын реттейді.

С) Тірек-қимыл аппаратының жұмысын басқарады.

D) Сенсорлы жүйенің жұмысын реттейді.

Е) Эмоция мен мотивацияны реттейді.

49. Тыныс алу процесіндегі мұрын қуысының маңызы қандай:

А) Газ алмасуға қатысады.

В) Зат алмасуға қатысады.

С) Өкпені оттегімен қамтамасыз етеді.

D) Дем алғанда ауа жылынады, шаңнан тазартылады, ылғалданады.

Е) Жүрек жұмысын жақсартады.

50.Шартсыз рефлекстердің пайда болу мерзімі:

А) Туғанда пайда болады.

В) Жүре пайда болады.

С) Тұқым қуаламайды.

D) Белгілі бір себептерге байланысты.

Е) Уақытымен.

51. Көз алмасы қандай қабықтардар тұрады:

А) Қасаң қабық, көз бұршағы, тор қабық.

В) Сыртқы, ақ, ортаңғы нұрлы және ішкі.

С) Ақ, тамырлы, торлы қабық.

D) Склера, ішкі ақ, тамырлы және торлы қабық.

Е) Ақ, нұрлы және рецепторлы қабық.

52. Жаңа туған баланың дене мүшелерінің пропорция ерекшеліктері:

А) Дене тұлғасына қарағанда ұзын аяқтар.

В) Дене тұлғасына қарағанда қысқа аяқтар.

С) Дене тұлғасына қарағанда аяқ-қолдары қысқа және үлкен бас.

D) Дене тұлғасына қарағанда қысқа қолдар.

Е) Дене тұлғасына қарағанда ұзын қолдар және үлкен бас.

53. Жүйке жүйесінің қатысуымен организмнің тітіркендіргішке жауап реакциясы:

А) Қозғыштық.

В) Иррадиация.

С) Рефлекс.

D) Тежелу.

Е) Индукция.

54. Артериялық қан қысымының қайсысы қалыптыға жақын:

А) 90/50.

В) 120/80.

С) 140/90.

D) 200/100.

Е) 150/50.

55. Әлсіз жүйке процесі бар бала:

А) Холерик.

В) Меланхолик.

С) Флегматик.

D) Сангвиник.

Е) Ретандарт.

56. Ақшам соқыр ауруы қандай дәруменнің жетіспеуінен болады:

А) В

С) К

Е) Е

А) Соматотропин, тиронин, эффекторлы, тропты.

В) Соматотропин, тиретропин, адренокортикотропин, гонадотропин.

С) Соматотропин, инсулин,гонадотропин.

D) Тиреоидин, меланотропин, гонадотропин.

Е) Соматотропин, меланотропин, альдостерон, тироксин.

58. Өсу гормоны артық бөлінгенде организмде қандай өзгеріс пайда болады:

А) Ергежейлік.

В) Семіру.

С) Эндемикалық зоб.

D) Гигантизм.

Е) Теріде пигменттің жетіспеуі.

59. Холерик типтегі адамның мінезі:

А) Салмақты.

В) Тез ашуланшақ, агрессивті.

С) Салмақты, жігерлі, тұлғалы.

D) Көңілсіз, ін –жұрғасы түскен.

Е) Сергек, көңілді, пысық.

А) Мектеп жиһазын өлшеу.

В) Өсу процессін зерттеу.

С) Сынықтың өсуі.

D) Көз өткірлігін зерттеу.

Е) Қозғалу активтігін

14. 
    ГЛОССАРИЙ
    

тыныстың минуттық көлемі . бір минут ішінде окпе арқылы өтетін ауаның көлемі.