Биология 9-сынып 2

бар?

4.Арамсояу немен және калай қоректенеді? Органикалық зат түзе ме?

С. 1. Сұңғыланың ІV. § 23

V. 1. Биологиялык регрестің биологияльш. прогрестен кандай айырмашылығы бар?

2.Дегенерациянын қанша жолы бар?

3. Жануарлардағы дегенерация мысалдарын талдап беріндер.

4.Өсімдіктердегі дегенерация мысалдары қандай?

В. 1- Паразит құрттардың (сиыр таспа күрты) миллиардтап жұмыртка салуының себептерін калай түсіндіруге болады?

2. Паразит құрттардын жойылған мүшелерінін орнына пайда болған мүшелердід. кұрт үшін кандай маңызы жапырактарының қабыршаққа айналу себебін түсіндіріңдер.

2.Қозғалмай бекініп тіршілік ететін погонофорадағы дегенерациянын мысалдарын талдаңдар.

3.Погонофораларда ас қорыту мүшесі болмаса денесінде ас қалай корытылады?

4.Қозғалмай бекініп тіршілік ететін тағы қандай организмді білесіндер, сипаттап беріңдер.

I Протей кайда тіршілік етеді? Дегенерация мысалдары арқылы түсіндіріңдер. Сулы ортада тіршілік ететін өсімдіктердегі дегенерацияға мысалдар келтіріндер.

Эволюцияның бір қалыпты еместігі. Жүздеген миллион жылдар бойы жер бетінде ешкандай өзгеріссіз тіршілік етіп жаткан организм-дер де бар, оған қылышкүйрық, саусаққанатты балықтар, гаттерия

жатады. Бұларды екінші сөзбен "тірі казбалар" дейді. Дегенмен кейбір өсімдіктер мен жануарлар жылдам өзгереді. Мысалы, Филиппин мен Аустралияда 800 мың жыл ішінде тышқандардың бірнеше жана туыстары пайда болтан. Байкалда 20 млн жылға жетер-жетпес уакыт аралығында 34 жана туыска жататын бүйірлеп жүзгіш шаянның 240 түрі шыккан. Эволюцияның каркыны астрономиялык уакытпен аныкталмайды. Жаңа түрдің шығуы кажетті ұрпақ санымен жөне бейімделушілікпен аныкталады.

Эволюцияның каркындылығы бір калыпты түракты жағдайда (мұхиттьщ терендігі, үңгір сулары) тіршілік ететін организмдерде баяу, өлсіз жүреді. Аралдарда жырткыштар кездеспейтін жерлерде сүрыпталу өте төмен болады. Керісінше сүрыпталудың каркынды жүретін жерлерінде эволюция да жылдам.

Мысалы, XX гасырдың 30-жылдарында зияндьі жәндіктерге карсы улы препарат (ДДТ) колданылған. Біраз жылдан соң улы препаратка тезімді формалары шығып, жер бетіне тез таралған. XX ғасырдың 40—50-жылдарында пенициллин, стрептомицин, грамицидин анти-биотиктерін кеңінен колданудын нәтижесінде бұған да төзімді микро-организмдер пайда болды.

• Дивергенция. Конвергенция. Параллелизм. Қайтымсыз процесс. "Тірі казбалар".

1. Тірі организмдер топтарының эволюция формасы: диверген­ция, конвергенция, параллелизм.

2.Эволюция — қайтымсыз процесс, жогалған түр, жоғалған мүше еш уакытта кайтып орнына келмейді.

3. Эволюцияның каркындылығы өзгеріп отырады.

.

11сынып. Биология.

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды организмдердің құрысын салаыстырмалы – анатомиялық қатарлармен т аныстыру.

2.Оқушылардың дүниенің бір тұтастығы тірі организмнің дамуы туралы ғылыми көзқарас қалыптастыру.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : аралас

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,экология.

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық, «жасын анықтау»

Сабақтың әдісі:, перфокартамен жұмыс

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ р ақсатымен танысу.

ІІ.Жер кабатындағы тасқа айналып сақталып қалған қалдықтарынан зерттейді. Сондықтан геологиялық кабаттар Жер тарихының тас шежіресі. Қазба қалдықтар мен тау жыныстары қабатының жасын айыру үшін геохронологиялық әдіс колданылады. Әрбір геологиялык дәуірдің өзіне тән өсімдіктері мен жануарларының қалдыктарын анықтау үшін қабаттардың орналасу төртібінің сұлбасын жасайды. Жердің ертедегі қабатының жасын айыру үшін радиоактивті изотоптарды пайдаланады. Организмдердіц пайда болу жүйелілігін ж\е жер қыртысы қабаттарының жасын біліп, ғалымдар ғаламшар тарихынын хронологиясын тіршіліктің дамуын сипаттады.

2. Протерозой — алғашқы тіршілік.

3. Палеозой — ертедегі тіршілік.

4. Мезозой — ортадағы тіршілік.

5. Кайнозой — жаңа өмір.

Архей заманында тіршіліктің дамуы. Архей заманьшда аспанды түнерген қара бұлт қаптап, найзағай жарқылдап, жанар таулар атқылаған. Ауада оттек болмаган, көмірқышқыл газының көптігі тіршілікке қолайсыз еді. Тау жыныстарының кұрамында графит кқп болған. Ғалымдар графит тірі организмдердің құрамына кіретін органикалық қосылыстардың қалдығынан түзіледі деп есептейді. Миллиондаған жылдар өткенде жылы суда қабығы мен ядросы жок тірі нәруыздың түйірлері, іркілдек тамшылар пайда болған. Олар суда еріген органикалық заттарды бүкіл денесімен сіңіре бастаған.

Сондыктан алғаш пайда болған тірі организмдер — гетеротрофтар деп есептеледі. Канада, Австрия, Африка, Орал, Сібірден табылған бағана тәрізді әкті түзілістер — строматолиттер (ертедегі шөгінді жыныстар) көк-жасыл балдырлар мен бактериялардың әрекеті екендігі аныкталған. Көк-жасыл балдырлар мен бактериялар — прокариоттар архейде тіршілік еткен. Шөгінді жыныстар — темір, никель, марганецтерге де бактериялардың қатысы бар. Көк-жасыл балдырлар мен бактерияларда оқшауланған ядро болмаса да зат алмасу жақсы дамып көбеюге қабілетті болтан. Жер бетінде тіршілік эволюциясында фотосинтездің болуы — ең басты кезең. Себебі фотосинтез органикалық дүниені жануарларға және өсімдіктерге бөлуге себепші болды. Ең алғашкы фотосинтездеуші организмдер прокариоттар — көк-жасыл балдырлар болды. Ауаға мұхиттан бос оттек бөліне бастады. Тірі табигат эволюциясындағы ірі ароморфоз фотосинтез процесінін жүруі. Архей заманының соңында ең алғашқы колониялы балдырлардың шыққандығына Аустралия мен Африка құрлығынан тасқа айналған қалдыктардың табылғаңы дәлел.

1 — көп жасушалы балдырлар; 2 — губкалар;

3 — медузалар; 4 — жылжып бара жаткан

буылтык кұрт; 5 — ініндегі буылтьщ кұрт; 6 — сегіз сөулелі коралл; 7 — карапайым буынаякты

Протерозойда организмдердің басым коппплігі теңіз ішеккуысты-лары, губкалар, буылтық қүрттар, былқылдакденелілер екендігі жер кыртысы кабаттарынан табылған калдықтардан байкалған. Сонымен катар саныраукүлактар, буынаяктылардың қалдыктарының болған-дығы дәлелденген (38-сурет).

Протерозойда табылған жыныстардан фотосинтез процесінің нәтижесінде, су мен атмосферада оттектің кеп жиналгандығы аныкталды.

ІІІ. Көрсетілім

ІV. § 24

А. 1. Дивергенция қандай процесс? Мысалмен дөлелдеңдер.

2. Конвергенцияға сипаттама беріп, мысалмен талдандар.

B.1. Эволюцияның кайтымсыз процесс екенін өсімдіктерден мысалдар келтіріп,түсіндіріндер.

2. Дивергенция процесінде пайда болған формалардың біразынын жойылу себебі неде?

C. 1- Эволюциянын бір қалыпты еместігін мысалмен дәлелдендер.

2. Дивергенция, конвергенция, параллелизмді сызбанұскаға немесе кестеге сызып, жеке-жеке талдаңдар

Cабақтытың тақырыбы: Палеозой заманында тіршіліктің дамуы

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды палеозой заманында тіршіліктің дамуы тарихымен

таныстыру.

2.Оқушылардың дүниенің бір тұтастығы тірі организмнің дамуы туралы ғылыми көзқарас қалыптастыру.

3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақтың түрі : аралас

Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих.

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық, «жасын анықтау»

Сабақтың әдісі:, перфокартамен жұмыс

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ .

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Бағалау.

І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ р ақсатымен танысу. .§ 25.

ІІ. Палеозой заманы 6 кезеңнен: кембрий, ордовик, силур, девон, тас көмір (карбон), пермь.