Білім беру стратегиялары: ТҰЛҒаны қалыптастыру парадигмасы

125
кəсіби дайындығын жетілдіру, ғылыми-педагогикалық құрамының кəсіби өзін-өзі жетілдіруге дайын-
дықтарын қалыптастыру мақсатында, оқу топтарының оқытушыларына келесі студенттерге назар ау-
даруы қажет:
1. Тұлғаның өзін-өзі жетілдіруге дайындығын қалыптастыру жүмыстарында гуманистік білім беру 
парадигмасын  ұстану  қажет.  Мұнда,  студент  оқу-тəрбие  үдерісінде  жəне  өз  өмірінде  толық  субъект 
ретінде болуы керек.
2. Кəсіби өзін-өзі жетілдіру жұмыстарына студенттердің мотивациялық аясын дамыту. 
3.  Студенттер  ұжымында  əр  студенттің  белсенділігінарттыруына,  оның  жеке  басының  дамуына 
жағымды жағдай жасау.
4. Болашақ педагогтардың кəсіби өзін-өзі жетілдіруінің маңызды шарты болып, олардың өзін- өзі 
тəрбиелеу жəне өздігімен білім алу арқылы олардың дербестіктерін дамыту болып табылады. 
5. Студенттердің өзіндік танымдылық іс-əрекеттерінің формасы өздігімен білім алу болып табылады, 
яғни студенттің өзімен мақсатты, жүйелі, басқарылатын, оның жетілуіне қажетті танымдық іс-əрекет.
6. Студенттің өзіндік дамуында, ақпаратпен жұмыс істей алуына ұйретуге негізгі назарды аудару 
қажет.
7. Болашақ педагогтарды кəсіби өздерін өздері жетілдірулерінде өздігімен білім алудан басқа, олар-
дың өздерін өздері тəрбиелеулерінің маңызы зор. Өзін-өзі жетілдірудің тиімділігі адамның мақсатына, 
оның бағдарына немесе өзін-өзі жетілдіруіне, немесе өмірлік қиыншылықтардан қашуына байланысты 
болады.
Сонымен, 2-3 курс студенттері үшін əртүрлі жеке жəне кəсіби бағыттылық қажет. Педагогикалық жұ-
мыс үшін 2-3 курс студенттерінде əзірге сəйкестілік, бейімділік жəне бағыттылық жоқ. Тұлғаның бағыт-
тылығы бойынша зерттелушілердің көбінде бағыттылықтары өздеріне бағдарланған, коммуникативті 
деңгейлері орташа жəне төмен көрсеткіштерге ие, сұралғандардың көбінде материалдық қамтамасыз 
етуді жақсарту мақсатында экономикалық жоспарлы жұмысқа басым болуы көрсетіледі. Анықталған 
мамандық  түрлеріне  қызығушылықтары  бойынша  жекеленген  мəліметтер  алынған,  сұралғандардың 
көбісі зерттеуге сəйкес өздерінің бағыттарын дұрыс таңдады жəне оларда педагогикалық іс-əрекетке 
бейімділіктері басым.
Тұлғаның типіне сəйкес қызығушылық білдіретін кəсіби ортаның бағасына сəйкес, осы немесе басқа 
үйлесімде интеллектуалды, əлеуметтік жəне іскерлік типтер басым болып келеді, ол кəсіби сапаларды 
жүзеге асыруға жақсы мүмкіндік береді деп көрсетеді. Коммуникативті жəне ұйымдастырушылық қа-
білеттердің деңгейін анықтау əдістемесі бойынша бірдебір студент коммуникативті жəне ұйымдасты-
рушылық қабілеттерін дамыған деңгейдегі адамдарға жатқызуға мүмкіндік беретін балдардың санын 
жинақтамады.
Пайдаланған əдебиеттер тізімі:
1.  Богдан М.М. Особенности психологической готовности студентов к профессиональной деятель-
ности // Психология, социология и педагогика. 2012. № 9
2.  Анкета В. Смейкл, М. Кучера «Направленность поведения»
3.  Методика изучения уровня коммуникативного контроля М. Шнейдера
4.  Л. Йовайши «Методика определения профессионально ориентированных интересов учащихся» 
Тест-опросник
5. 
Алмешова Ж. К. Болашақ мұғалімдердің кəсіби құзыреттілігін қалыптастырудың ғылыми – пе-
дагогикалық негіздері // Молодой ученый. – 2014. – №4.1. – С. 31-33.

126
КОНСТРУКЦИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДЫ ТАҢДАУДЫҢ 
ҒЫЛЫМИ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Сыздықов О.
п.ғ.д.,профессоры 
филология жəне педагогика ғылымдары факультеті,
Сулейман Демирель атындағы университет 
Қазтуғанова Г.
оқытушы,
М. Əуезов атындағы Оңтүстің Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Материалтанудағы методология – бұл ғылыми –техникалық зерттеулер барысында немесе негізгі 
міндетті шешу жоспарындағы, нақты қолданысқа қажетті конструкциялық немесе функционалды ма-
териалдарды таңдауда, əдіс-тəсілдердің жəне олардың белгілі ретінің жиынтығы. Себебі машина жа-
сау өнімінің беріктігі, тиімділігі жəне өнімділігі, оның жұмыс істеу қабілеті мен қолдану аясы тікелей 
таңдалған материалға байланысты болады.
Қазіргі заманғы жіктеу бойынша, ауа атмосферасында қалыпты температура мен пайдалану жағда-
йында белгілі жүктемеге қирамай шыдайтын материалдарға конструкциялық материалдар мен қорыт-
палар жатады. Қорытпа негізгі жəне легірлеуші компоненттерден құралады. Ол құрамына кіретін эле-
менттердің əсерлесуінің өнімі. Қасиеттердің сипаты мен шамасын металдар, легірлеуші компоненттер 
немесе қоспалар анықтайтын болады. Олар қорытпаға оның құрылымы мен қасиеттерін басқару мақ-
сатында арнайы енгізілген компоненттер болып саналады.
Материалды ұтымды таңдау – материалтанушылар мен конструкторлардың маңызды міндеті, өй-
ткені  машинаның  сенімділігі,  тиімділігі,  үнемділігі  бір  жағынан  оның  конструкциясына,  ал  екінші 
жағынан оның тетіктеріне қажет материалын дұрыс таңдауына байланысты болады.
Қазіргі  таңда  оңтайлы  материалды  таңдаудың  бірыңғай  методикасы  жоқ,  жарамды  материалды 
таңдаудың  дара  ғана  ұсыныстары  бар.  Жеке  жағдайларда  түрлі  тетіктердің  тағайындалуына  байланыс-
ты  əдеттегі  материалдар  қолданылады.  Егер  материал  негізгі  үш  талаптарға  жауап  берсе,  онда  оны 
дұрыс таңдалған деп санауға болады: пайдалану сенімділігі, технологиялылық жəне үнемділік [1, 28 бет].
Материалдың  жұмыс  істеу  қабілеттілігі  басты  талаптардың  бірі  болып  саналады.  Пайдалану 
сенімділігі,  материалдың  бекітілген  шектеу  мен  қажетті  уақыт  аралығында  өзінің  тағайындалған 
немесе  шартты  жұмысын  сол  кезеңде  тоқтаусыз  қаматамасыз  ету  қабілеті.  Əрбір  нақты  жағдайда, 
сенімділіктің басты сипаттамасы оның негізгі пайдалану шартымен анықталады. Мысалы, серіппелер 
үшін – шыдамдылық шегі, себебі олар ұзақ уақыт бойы ауысымды жүктеме жағдайында жұмыс атқа-
рады. Ал мойынтіректер үшін – қажуға төзімділік аса маңызды, газ турбиналарының күрекшелері үшін – 
ыстыққа беріктік. Бұл талаптардан басқа материалдардың қасиеттері бірнеше талаптарға сай болу қа-
жет, бірақ əрбір жеке материалдың шектеуші қасиеттері басыңқы болады. 
Материалға қойылатын екінші талап – оның технологиялылығы, демек материалдың қандайда бір 
тəсілдермен өңделуге жарамдылығы. Төмен технологиялылық параметрлердің диапазондарының тар 
(балқытудың, құюдың, термиялық өңдеудің, деформацияның температуралар аралығы), пісірілгіштік 
жəне кесумен өңдеудің нашар болуымен сипатталады. Мұндай материалдар конструкцияларды жəне 
тиімді  технологиялық  үдерістерді  жасауға  қатаң  шектеулер  қояды.  Технологиялылықтың  өндірістік 
көрсеткіштері (өзіндік құны, еңбек сыйымдылығы, материалды көп мөлшерде қажет етушілік, сериялық 
шығарылымды  игеру)  жақсартумен  байланысты  өндірістік  жəне  сенімділікті,  еңбек  тұрақтылығын, 
ұзақ  мерзімділігін  арттыратын  пайдалану  сияқты  түрлері  болады.  Материалдың  технологиялылығы 
оған түрлі тəсілдердің əсер етуі нəтижесінде жоғарылауы мүмкін [2, 22 бет].
Технологялық қасиеттерге сұйықаққыштық, илемділік, пісірілгіштік, кесумен өңделу жəне басқа-
лары жатады. Сұйықаққыштық дегеніміз – құймалы қорытпалардың технологиялық қасиеттерінің ке-
шенді сипаттамасын айтады, бұл сұйық металдың гравитациялық күштердің əсерінен құйма қалыбын 
толтыру жəне қалып пішінін нақты қайталау қасиеті. Сұйықаққыштық материалдың физика-химиялық 
қасиеттеріне жəне құю қалыбына тəуелді болады. 
Құю күрделі пішінді дайындамаларды алудың ең тиімді жолы, сондай-ақ оны пайдалану экономика-
лық тұрғыдан тиімді. Бірақ материал сұйықаққыштағымен қатар кеуектілікке, ликвацияға, суық жəне 
ыстық  жарықтардың  түзілуіне  бейім  болмауы  қажет.  Мүмкіндігінше  төмен  балқу  температурасына, 
жылу өткізгіштігіне жəне беттік созылуға ие болуы абзал. Аталған шарттар орындалғанымен де құй-
ылған материалдар жоғары морттылық пен төмен конструкциялық беріктікке ие болады. Бұл оларды 

127
созу кернеуі жағдайында жəне динамикалық жүктемелер əсерінде жұмыс істеуге жарамсыз етеді.
Пішімі күрделі тетіктерді алудың ең арзан тəсілі – құю. Сондықтан отыру, сұйықаққыштық, балқу 
температурасы, жанғыштық жəне т.б. қасиеттерін ескере отырып жақсы құю қасиеттеріне ие металды 
таңдау керек. Егер пайдалану қасиеттері құюды пайдалануды керек етпесе, демек қысыммен өңделетін 
материал жеткілікті мөлшерде соғылуға икемді салқын жəне ыстық күйінде икемді болу керек. 
Жоғары илемділік металды қысыммен өңдеу кезіндегі негізгі технологиялық қасиеті болып табыла-
ды. Ол деформация нəтижесінде байқалады, сыртқы факторлардың əсеріне тəуелді. 
Пісірілгіштік – материалдың  бірегей  біріктірулерді  балқу  жəне  илемді  деформация  əсерінен 
пісірілетін аймақтарда монолитті құрылым түзетін үзілмейтін қосылыс беретін қасиет. Пісірілгіштік 
нақты  шарттар  мен  материалдарға  байланысты  бағаланады,  мұнда  өндірудің  технико-экономикалық 
көрсеткіштері жəне пісірілген қосылыстардың пайдалануы ескеріледі. Қарапайым көміртекті болаттар-
дың пісірілгіштігі дегеніміз беріктігі, илемділігі, морт сынғыштыққа бейімділігі негізгі металға жақын 
қасиет беруі. Легірленген болаттар үшін тігістің ыстық жəне суық жарықтарға қарсылығы ерекше мəн 
береді, сондай-ақ негізгі металмен тек механикалық қасиеттердің емес жемірілуге беріктігі мен əртүрлі 
жүктеме режимдеріне қарсыластығы жақын қасиет көрсеткені абзал.
Пісіруді қолданған кезде қалыптаулықпен қатар пісірілгіштік те технологиялық қаситтердің біреуі 
басты болып саналады, демек жарықшасыз, көп мөлшерде қалдық кернеусіз жəне басқа да ақауларсыз 
берік тігіс түзу бейімділігі. Тетікті кесумен дайындағанда лайықты материал қажет, ол құрал-сайман-
ның жылдам тозуын болдырмау жəне сынғыш жоңқа түзу арқылы беткі қабаттың тазалығын қамтама-
сыз ету керек.
Кесу – кесу құралымен дайындама бетінен металды жоңқа ретінде кесіп алу үдерісі. Кесумен өндеу 
дəрежесі келесі көрсеткіштермен анықталады:
-  негізгі  (құралдың  елеулі  тозуы,  кесудің  максималды  жылдамдығы,  тозудың  анықталған  өлшемі 
мен құралдың бекітілген тұрақталығы);
-  қосымша (кесу бетінің тазалығы, жоңқа пішіні, бұруды жеңілдету).
Кесумен  өңдеудің  технологиялық  қасиеттері  материалдың  механикалық  қасиеттеріне,  шағын 
құрылымына  жəне  химиялық  құрамына  тəуелді.  Барлық  қасиеттер,  тозуы – елеусіз,  құрал  беріктігі 
жоғары, жоңқасы сусылмалы жəне жеңіл ажырайтындай болып таңдалады. Технологиялық (илемділік-
ті төмендететін) жəне металургиялық (жеңіл балқитын жəне морт фазалар арқасында кесу аймағын-
да ішкі майлау мен жоңқаның сынғыштығын қамтамасыз етеді) үдерістер арқылы іске асады [3, 66, 
134 беттер].
Өндірістің  экономикасы  көп  жағдайларда,  шешуші  рөл  атқарады.  Материалды  таңдағанда,  оның 
құнының арзанын іздеу қажет. Бірақ көп жағдайларда өнімнің өзіндік құны дайындау жəне өңдеу тех-
нологиясына байланысты болады. 
Қорыта келгене, талап етілетін сапаға жəне қасиетке ие материалды алу экономикалық сипаттама-
ларды есептеуге негізделіп, пайдалану сенімділігі жəне технологиялылықпен тығыз байланыста болу 
керек. 
Пайдаланған əдебиеттер тізімі:
1. Баскаков А. Я., Туленков Н. В. Методология научного исследования: Учеб. пособие. – Киев, 2004. – 216 с. 
2. Гуляев Б.Б. Физико-химические основы синтеза сплавов. Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та, 1980. 192 с.
3. О.Сыздықов, Б.Оразбаев, Ғ.Нысанбаев. Конструкциялық материалдар технологиясы.РБК.Алматы, 1993.

128
НАУЧНО-МЕТОДИЧЕСКОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ИННОВАЦИОННО-ОРИЕНТИРОВАННОГО 
ПОДХОДА В СИСТЕМЕ БИОЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Шоқанова А.Ш. 
 PhD, Казахский национальный педагогический университет имени Абая, 
ст.преп.каф. «Ботаники и общей биологии»
Едилбаев Б.Т. 
к.т.н., доцент, Казахский национальный исследовательский технический университет 
имени К.Сатпаева, директор ИАЦ
Научно-методическое обеспечение учебного процесса включает подготовку учебной и научной ли-
тературы, учебно-методической документации и обеспечение ею учебного процесса. Оно должно соот-
ветствовать содержанию обучения, государственным стандартам высшего образования.
Научно-методическое обеспечение учебного процесса в высших учебных заведениях представляет 
собой комплекс следующих материалов:
1. Государственного стандарта высшего образования в соответствии с конкретной специальностью 
(ГОСО);
2. Типовых учебных планов и программ;
3. Рабочих учебных программ дисциплин специальности;
4. Учебно-методический комплекс дисциплины (УМКД);
5. Программ учебной, производственной и других видов практик;
6. Учебников и учебных пособий;
7. Методических материалов к практическим, лабораторным занятиям;
8. Методических указаний по самостоятельной работе студентов под руководством преподавателя 
(СРСП);
9. Методических указаний по выполнению самостоятельной работы студентов (СРС);
10. Итоговые тестовые или контрольные задания для проверки уровня усвоения студентами учебно-
го материала по учебной дисциплине;
11. Методических материалов для студентов по вопросам самостоятельного изучения специальной 
литературы, по написанию курсовых работ и дипломных проектов (работ).
В  соответствии  с  решениями  вуза,  кафедры  научно-методическое  обеспечение  по  той  или  иной 
специальности может содержать и другие дополнительные материалы.
Так как мы заявляем о научно-методическом обеспечении инновационно-ориентированного подхо-
да в системе биоэкологического образования, то помимо вышеперечисленных компонентов, предлага-
ем форму электронного учебно-методического комплекса, который должен включать видео-материалы 
по учебной дисциплине, интернет-материалы, презентации в виде электронных флеш-презентаций и 
несколько разработанных занятий с применением активных и интерактивных форм и методов обуче-
ния. Рассмотрим это подробнее.
Так как предлагаемый нами курс «Природно-рекреационный потенциал Казахстана» является элек-
тивным курсом, то типовой программы к нему нет, поэтому мы сразу переходим к содержанию УМКД 
по данному курсу. В содержание УМКД входит:
1) Рабочая учебная программа дисциплины
2) Силлабус
3) Лекционный комплекс
4) Методические указания по выполнению практических занятий
5)Методические указания по выполнению самостоятельной работы студента под руководством пре-
подавателя
6) Методические указания по выполнению самостоятельной работы студента
7) Карта учебно-методической обеспеченности дисциплины
Далее мы в качестве образца представили разработку практического занятия с использованием ак-
тивных форм обучения. По этому образцу преподаватели, которые участвовали в эксперименте, готови-
ли свои учебные занятия. Данная тема рассматривается в курсе «Экология человека», «Экологический 
мониторинг» [1].
Тема: Требования к личности эколога
Формы и методы проведения практического занятия: 
Кейс-стади – обучение на практических примерах и ситуациях, описание реальной ситуации, «кусо-

129
чек» реальной жизни. Практические примеры и ситуации, которые студенты самостоятельно изучают, 
анализируют и пытаются найти им решение, являются мощным и эффективным средством обучения. 
Они существенно приближают студентов к реальным ситуациям, которые встречаются в практике и 
позволяют им самостоятельно принять то или иное решение.
«Снежный ком» – это метод, который используется в тех случаях, когда надо выявить какие-либо 
признаки (характерные черты, свойства и т.п.) предмета (явления, процесса и т.п.). Проходит в несколь-
ко этапов: 
1 – студенты индивидуально выполняют задание преподавателя. Задание: найти 4 (оптимально от 3 
до 6) признака данного явления. Каждый признак записывается на отдельном листочке. 
2 – студенты объединяются в пары, обмениваются своими находками, из двух дублирующих при-
знаков, оставляют один.
3 – пара объединяется с другой парой и проводится аналогичная работа.
4 – «четверка» студентов объединяется с другой «четверкой» и т.д.
В итоге происходит отбор тех признаков, на которые обратили внимание все студенты. Препода-
ватель делает анализ полученных студентами данных и тех, которые имеются у него, сравнивая, на-
сколько студенты в своей работе приблизились к истинной картине по характеристике того или иного 
явления. 
Качества  эколога:  смелость,  нестандартность  поступков,  компетентность,  независимость,  склон-
ность к эксперименту, способность многосторонне и быстро оценивать обстановку, моментально реа-
гировать на изменения обстоятельств, творчески и реально оценивать конечный результат. 
Преподаватель сравнивает набор качеств, которые озвучили студенты с имеющимися у него из те-
оретических источников. Совместно со студентами идет обсуждение каждого качества, определяется, 
насколько каждое из перечисленных качеств действительно является актуальным и важным для эко-
лога на сегодняшний день. В процессе анализа большой объем качеств (он может включать до 20-25 и 
более качеств) снижается до 10-15.
Однако, для всех экологов, независимо от занимаемых ими постов, существуют некоторые общие 
обязанности и функции:
Во-первых, эколог анализирует деятельность организации, определяет нормирование, оценивает 
деятельность всех лиц, работающих на предприятии и влияние продуктов деятельности предприятия 
на окружающую среду;
Во-вторых, менеджер должен владеть необходимой информацией для осуществления своей деятель-
ности и принятия определенных решений;
В-третьих, ему нужно владеть искусством – доводить свои мысли до сознания других, так же как и 
искусством выявлять мнения других людей.
В-четвертых, важным аспектом профессионального мастерства становится умение вести перегово-
ры в интересах соблюдения требований экологического характера [2].
Для лучшего усвоения данного материала проводится работа в малых группах: преподаватель делит 
учебную группу на 3-4 малых группы и дает задание каждой группе создать модель специалиста-эко-
лога, презентовать свою модель и отстоять собственную точку зрения.
Следующий этап работы: преподаватель часть материал дает в виде раздаточного материала, с ко-
торым студенты работают по методу INSERT, делая пометки на каждом абзаце. Далее идет совместное 
обсуждение по выполненной работе.
Важным для специалиста является знание иностранных языков, а также способность продолжить 
обучение и вести профессиональную деятельность в иноязычной среде. 
В качестве инновационной формы обучения в системе экологического образования мы предлагаем 
активно использовать внеаудиторные занятия со студентами. Это может быть и не настолько инноваци-
онная форма, какой мы хотим ее показать, потому что о внеаудиторных занятиях говорят давно и много, 
но на деле практикуют это не все и не так охотно, как хотелось бы. Но те экологические исследования, 
даже  чисто  визуальные,  которые  важно  проводить  студентам-экологам,  без  внеаудиторных  занятий 
просто не будут способствовать выработке у них необходимых практических компетенций, а именно 
умений и навыков, которые им будут необходимы в профессиональной деятельности [2].
В этой связи мы предлагаем темы мини-проектов экологической направленности, которые можно 
давать студентам с первого курса обучения, на конкурсной основе. Предлагаем лишь небольшой пере-
чень тем, которые с успехом могут быть восприняты студентами для реализации своих предложений и 
проектов:
Как добиться того, чтобы территория вуза была чистой и ухоженной.

130
Что делать, чтобы число курящих студентов сокращалось.
Организация экологического десанта в родном городе.
Сохраним окружающую нас природу для потомков в лучшем виде.
Как привлечь больше иностранных туристов в Алматинский регион.
Проблемы и перспективы развития села в Алматинском регионе.
Необходимо  проанализировать  социально-экономическую  ситуацию  в  любом  известном  для  вас 
лично селе (это может быть село в котором вы выросли, где живут ваши родители, родственники, на-
ходится ваша дача и т.п.). Важны ваши личные знания и ощущения, которые будут влиять на качество 
информации, которую вы сможете собрать [3].
Таким образом, научно-методическое обеспечение эксперимента по инновационно-ориентирован-
ной  подготовки  будущих  экологов  и  формирования  у  них  важных  профессиональных  компетенций 
включает следующие компоненты: разработанный с учетом динамики современного развития и про-
цессов глобализации учебно-методический комплекс дисциплин специальности, а также его электрон-
ный аналог для дистанционной формы обучения, которая сама по себе на сегодняшний этап является 
инновацией  для  казахстанской  системы  высшего  образования;  это  методические  указания  по  видам 
практики, которую для студентов – экологов важно организовывать после каждого года обучения с це-
лью формирования практический компетенций; это дополнительная научно-исследовательская работа 
студентов по реализации некоторых актуальных для них и вуза экологических проектов; это внедрение 
и использование преподавателями в своей профессиональной деятельности активных и интерактивных 
форм и методов обучения, использование компьютерных технологий, направленных на повышение мо-
тивации к учению у студентов, а также ориентирующих их в системе нововведений и возможностей, 
которые дает компьютер и интернет и позволяющих им интегрироваться в общемировую систему эко-
логических исследований и знать те достижения, которые с успехом адаптируются для решения эколо-
гических проблем и которые можно использовать и нам, которые важно знать в системе экологического 
образования.
Список использованной литературы:
1.  Зверев И.Д. Разработка проблемы экологического образования школьников //Проблемы природо-
охранительного образования и воспитания.– М., 1981.– С.20-32. 
2.  Зверев И.Д. Ведущие идеи и понятия в содержании школьного экологического образования // Со-
вершенствование содержания образования в школе.– М., 1985.– С.88-97.
3.  Никитинский Е.С., Вуколов В.Н. Формирование индустрии туризма в Казахстане за годы госу-
дарственной независимости// Агентство Республики Казахстан по туризму и спорту, Казахская 
академия  спорта  и  туризма/  Материалы  международной  научно-практической  конференции. – 
Астана, 2006.–250 c. 

131