Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында шағын жинақты мектептегі мұҒалім шығармашылығының РӨЛІ

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА ШАҒЫН ЖИНАҚТЫ МЕКТЕПТЕГІ МҰҒАЛІМ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ РӨЛІ

• Ауелгазина Толқын Құдайбергенқызы
• саяси ғылымдарының докторы, доцент, Педагогикалық білімнің халықаралық Ғылым Академиясының академигі,
• «ӨРЛЕУ» БАҰО» АҚ филиалы «Алматы облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты» директорының ғылыми-әдістемелік жұмыстар жөніндегі орынбасары

• «ЖАҢА ФОРМАЦИЯ МҰҒАЛІМІ –
• рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген,
• педагогикалық құралдардың барлық түрлерін
• шебер меңгерген білікті маман, өзін - өзі әрдайым
• жетілдіруге ұмтылатын шығармашыл тұлға.
• Ол жоғары білімді шығармашыл тұлғаны
• қалыптастырып, дамыту үшін жауапты»
• Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев

• Еліміздің барлық аймақтарындағы шағын жинақты мектептер білім беру саласының басты ерекшелігінің бірі болып отыр. 
• Шағын жинақты мектеп - бiлiм алушылар контингентi шағын, сынып-жинақтары бiрiктiрiлген және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзiндiк нысаны бар жалпы білім беру мекемесі [1].
• Статистикалық деректер бойынша, жалпы республика бойынша біріктірілген 1-4 сыныптар 4398 (33250 бала), 5-9 сыныптар - 2012 (15201), 10-11 сыныптар – 17 (110). Қазақстанның 7576 жалпы білім беретін ұйымының 4288-і - ШЖМ. Бұл жалпы санның 56,5 %-ын құрайды. Ауылдық жерлерде 6032 жалпы білім беретін мектеп бар. Оның 4139-ы ШЖМ. Бұл барлық санның 68,6 %-ы. 1913 қала мектебінің 149-ы - ШЖМ. Бұлар оқушы санының аздығымен, сыныптарды біріктірумен, мұғалімдердің көп пәннен сабақ беруімен сипатталады.

• Қазақстан Республикасындағы халық тығыздығының әркелкілігі аталған проблеманың өңірлік аспектісіне негізделген: ШЖМ-ның басым көпшілігі Солтүстік Қазақстан (облыстағы барлық мектеп санының 88,1 %-ын құрайды), Ақмола (81 %), Қостанай (77,5 %), Павлодар (76,5 %), Батыс Қазақстан (72,9 %), Ақтөбе (67,5 %), Шығыс Қазақстан (67,9) Қарағанды (58,9 %) облыстарында [2].
• Жалпы елімізде шағын жинақты мектептердің үш типі жұмыс істейді:
• - бастауыш шағын жинақты мектептер;
• - негізгі сатыдағы шағын жинақты мектептер;
• - жоғарғы сатыдағы шағын жинақты мектептер.

• Шағын жинақты мектептің өзіндік ерекшеліктері және қиындықтары бар. ШЖМ мұғалімдерінде кездесетін көптеген қиындықтарды оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда міндетті түрде ескеру қажет, атап айтсақ:
• -материалдық-техникалық базасының әлсіздігі және инфраструктураның нашарлығы;
• - параллель сыныптардың болмауы;
• - оқушылар санының аздығы;
• - біріктірілген сыныптарда оқытудың қиындығы;
• - оқу-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілудің жеткіліксіздігі.
• Міне, осылайша, қазіргі таңда шағын жинақты мектептердің ерекшеліктері:
• - біріктірілген сыныптармен;
• - біріктірілген сыныптармен және толық емес сыныппен жұмыс жасауы болып табылады.

Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «шағын жинақты мектептерді дамыту проблемасы» басым бағыттардың бірі болып белгіленген [3]. Сонымен қатар, аталған құжатта ШЖМ-ның материалдық-техникалық базасын жақсарту, ШЖМ-ны мамандармен қамтамасыз ету, педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және кәсіби жағынан жетілдіруді желілік жүйе арқылы іске асыру, қашықтықтан оқыту бағдарламасын енгізу т.б. мәселелер қарастырылған. 

• Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «шағын жинақты мектептерді дамыту проблемасы» басым бағыттардың бірі болып белгіленген [3]. Сонымен қатар, аталған құжатта ШЖМ-ның материалдық-техникалық базасын жақсарту, ШЖМ-ны мамандармен қамтамасыз ету, педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және кәсіби жағынан жетілдіруді желілік жүйе арқылы іске асыру, қашықтықтан оқыту бағдарламасын енгізу т.б. мәселелер қарастырылған. 

• Осы орайда шағын жинақты мектеп өзінің білім беру әрекетінде келесі ұстанымдар мен тәсілдерді басшылыққа алады:
• - білім алушылардың әртүрлі жаста екендігін ескеру;
• - бір пәндік және бір тақырыптық ұстанымдарға негізделген кіріктіре оқыту сабақтарын ұйымдастыру;
• - біріктірілген сыныптар үшін сабақ кестесін икемді етіп құрастыру;
• - даралап және саралап оқыту;
• - оқу үдерісінің технологиясы мен мазмұнының икемділігін және вариативтілігін жүзеге асыру;
• - білім алушылардың өздігінен білім алу қабілетін дамыту;
• - тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда мәдени орталықтардан шалғай орналасқандығын ескеру;
• - оқушылардың оқу барысындағы бір-біріне өзара көмектесуі және ынтымақтастығы.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының 75 тармағын [3] жүзеге асыру нәтижесінде Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының жанында Республикалық шағын мектептерді дамытудың орталығы (РШЖМДО) құрылды. Бірнеше жылдар бойы РШЖМДО шағын мектептердегі (ШЖМ) педагогикалық процесті жетілдіру және ондағы ғылыми-әдістемелікпен қамтамасыз ету жақтарын анықтау мәселесі бойынша зерттеулер жүргізді. Алғаш рет ШЖМ-ге арналған оқу-әдістемелік кешендер (ОӘК), ШЖМ-ді дамыту тұжырымдамасының жобасы және ШЖМ-дің қызметтік ережесі дайындалды. Орталық қызметкерлері 17 оқу-әдістемелік құралдарын жасап шығарды [4].

• Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының 75 тармағын [3] жүзеге асыру нәтижесінде Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының жанында Республикалық шағын мектептерді дамытудың орталығы (РШЖМДО) құрылды. Бірнеше жылдар бойы РШЖМДО шағын мектептердегі (ШЖМ) педагогикалық процесті жетілдіру және ондағы ғылыми-әдістемелікпен қамтамасыз ету жақтарын анықтау мәселесі бойынша зерттеулер жүргізді. Алғаш рет ШЖМ-ге арналған оқу-әдістемелік кешендер (ОӘК), ШЖМ-ді дамыту тұжырымдамасының жобасы және ШЖМ-дің қызметтік ережесі дайындалды. Орталық қызметкерлері 17 оқу-әдістемелік құралдарын жасап шығарды [4].

Республиканың білім беру мазмұнын жаңарту барлық білім беру жүйесін, сондай-ақ, шағын жинақты мектептерді де қамтиды. Сондықтан ШЖМ мұғалімдеріне төмендегідей талаптар қойылады:

• Республиканың білім беру мазмұнын жаңарту барлық білім беру жүйесін, сондай-ақ, шағын жинақты мектептерді де қамтиды. Сондықтан ШЖМ мұғалімдеріне төмендегідей талаптар қойылады:
• - өздігінен білім жетілдірудің тиімді әдіс-тәсілдерін таңдау;
• - оқытудың оңтайлы әдістерін іріктеу, таңдау және құрастыра білу;
• - әр түрлі жастағы оқушылар ұжымын басқара білу;
• - оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың жаңа формасын іздестіру;
• - үздіксіз кәсіби деңгейін көтеру және жетілдіру;
• - оқытудың жаңа технологиялары мен интерактивті әдістерді кеңінен оқып-үйрену, практикаға ендіру.

• Бұл талаптар мұғалімдерден үлкен шығармашылық еңбекті қажет ететіні анық. Шығармашылық – бұл мұғалімнің күнделікті өмірде өзін - өзі тануға ұмтылуы, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі.
• Ғылыми әдебиеттерде шығармашылықтың төмендегідей түрлері анықталған:
• 1) материалдық-техникалық;
• 2) рухани-теориялық; 
• 3) әлеуметтік-ұйымдастырушылық;
• 4) педагогикалық;
• 5) көркем-шығармашылық т.б.

• М.М.Поташник мұғалімнің шығармашылығы мына жағдайларда көрінеді деп санайды:
• 1) мәселені шешудегі тапқырлықта;
• 2) жаңа формалар, әдістер, тәсілдер, технологиялар жасап, оларды тиімді қолдана алуда;
• 3) белгілі тәжірибені жаңа жағдайда тиімді пайдалана алуда;
• 4) жаңа міндеттерге сәйкес белгілі ақпаратты жетілдіріп, өзгерте алуда;
• 5) жоғары интиуциямен нақты есеп негізіндегі сәтті импровизацияда;
• 6) бір мәселені шеше алудың бірнеше жолдарын көре алуда;
• 7) нақты педагогикалық іске әдістемелік нұсқаулар мен теориялық ережелерді трансформациялап жасай алуда.

• Шығармашылық әрекетте мұғалімнің өз еңбегіне сыни тұрғыдан қайта қарауы, қанағаттануы, оны орындаудағы дербестігі, жағымды түрткінің қалыптасуы тағы басқалар маңызды орын алады. Сонымен қатар, шығармашылық қабілеттерді жетілдіруде мұғалімнің жалпы білімнің тереңдігі, сараланған арнайы білімдер, дамыған ақыл-ой қабілеттері мен оның икемділігі, өнертапқыштыққа және еңбектегі жаңалыққа қуана білу, мәселені терең түсіне білу және оны шешудің ең тиімді жолын таңдап алу, көңіл-күйінің бір қалыптылығы, шыдамдылық, бастаған істі аяғына дейін жеткізе алу, тәуекелге бел байлай білу, саналылық, белсенді өмірлік ұстаным тәрізді сапалары дамиды.

• Ал, озат ұстаз оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту барысында оқыту мен тәрбиелеу әдістерінің жаңа түрлерін іздей отырып, өзі шығармашылықты тұлға болып дамиды. Бұл ретте ізденімпаз мұғалім оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін төмендегідей шарттарды орындауы тиіс:
• - шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу;
• - оқушының шығармашылық іс-әрекетіне жағдай туғызу; - жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайында болуы; - ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жету.

Бүгінгі таңда «тұлғаға бағдарланған» оқу үдерісін жүзеге асыру кезінде мұғалімнің өзіндік шығармашылығының орны ерекше. Осы орайда оқу үдерісінде инновациялық технологияларды пайдалану сапалы білім беру негізгі шартының бірі болып табылады. Бұл ретте білім берудің мазмұнын жаңартып, инновациялық технологиялардың ішінен интербелсенді әдістерді өз тәжірибемізде қолданудың маңызы зор.

• Бүгінгі таңда «тұлғаға бағдарланған» оқу үдерісін жүзеге асыру кезінде мұғалімнің өзіндік шығармашылығының орны ерекше. Осы орайда оқу үдерісінде инновациялық технологияларды пайдалану сапалы білім беру негізгі шартының бірі болып табылады. Бұл ретте білім берудің мазмұнын жаңартып, инновациялық технологиялардың ішінен интербелсенді әдістерді өз тәжірибемізде қолданудың маңызы зор.
• Интербелсенді әдістер педагогикалық тәсілдердің өзгеруіне алып келіп, тыңдаушылардың өзіндік дамуына, оларды өз мүмкіншіліктері мен ұстанған құндылықтарын түсінуге және бағалауға жетелейді. Осы орайда білім беру үдерісінде мұғалімнің міндеті – тыңдаушылардың неғұрлым белсенділік танытуына жағдай жасау, қажет кезде жол көрсету болып табылады. Бұл ретте мұғалімнің шығармашылықпен жұмыс істеуі үлкен рөл атқарады.

Білім алушылардың назарын оқу үдерісіне аудару үшін мұғалім интербелсенді оқытудың мынадай шарттарымен таныс болуы керек:

• Білім алушылардың назарын оқу үдерісіне аудару үшін мұғалім интербелсенді оқытудың мынадай шарттарымен таныс болуы керек:
• - жағымды психологиялық орта орнату (мысалы, биопоэма, ізгі-тілектер және т.б.);
• - қызығушылығын арттыру үшін төтесінен қызықты да жұмбақ сұрақтар қою (мотивация, ұмтылыс тудыру);
• - ұжыммен жұмыс жүргізу (психологиялық ойсергектер, кестелер толтыру). Егер осы шарттарды ретімен орындай алсаңыз, білім алушылардың психологиялық жағдайын анықтауыңызға әбден мүмкіндігіңіз болады.

• Өз кезегінде интербелсенді оқытуда үйренушілер нәтижеге бірлескен қарым-қатынас пен әрекеттесу арқылы жететіндігін біледі. Сондықтан мұндай сабақтарда жағымды психологиялық климат пен өзара сенім ахуалын орнықтырудың маңызы ерекше. Соған орай мұғалім интербелсенді оқыту кезінде білім алушыларды ынталандырып, оларда ішкі мотивацияның пайда болуына және өзара әрекеттесуіне ықпал жасайды.

• Сондай-ақ, бүгінгі күні білім беру жүйесі сабақ беру кезінде ақпараттық құралдардың кеңінен қолдануын қажет етеді. Осылайша білім беру үдерісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр. Оқытудың ақпараттық технологиясы – бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін арнайы тәсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық және техникалық құралдар (кино, аудио және бейнеқұралдар, компьютерлер, электрондық оқулықтар телекоммуникациялық желілер). Білім беру үдерісін ақпараттандыру жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дүниежүзілік озық тәжірибелерге сүйеніп, жаңа типті оқытуды, әр білім алушының қабілетін жан-жақты дамыту үшін қолайлы жағдай туғызуды, оқу тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.

• Кез келген сабақта әр түрлі әдемі, жағымды суреттер, сызбалар, тәсілдер арқылы графикалық иллюстрациялар негізінде ақпараттық технологияларды пайдалану білім алушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
• Қорыта айтқанда, дұрыс құрылған жоспар, нәтижелі сабақ, шығармашыл, ізденімпаз ұстаз ұйымдастырған жұмыстың нәтижесінде шәкірт жаңалыққа бейім болып, қазіргі әлеуметтік сұранысқа сай, өздігінен ғылыми ізденістер мен зерттеулер жасайтын, өзін-өзі дамытатын, белсенді әрекетке түсе білетін, тез шешім қабылдайтын, жүйелі түрде өзіне-өзі баға беріп, рефлексия жасап отыратын, мәдениетті, эстетикалық талғамы бар, білімге, өнердегі жаңалықтарға қызығушылығы басым, шығармашылықпен өзін-өзі үздіксіз дамытып отыратын жан-жақты тұлға болып қалыптасары анық.