Білім беру жүйесін сапалы дамыту мәселесі Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында 1, Елбасы Н.Ә

Бүгінде еліміздің әлемнің бәсекеге қабілетті дамыған елу ел қатарына енуді мұрат етуі халыққа білім беру жүйесіне, оның ішінде, білімнің негізгі іргетасы қаланатын бастауыш мектептегі оқу үрдісіне қойылар талаптарды қайта қарауды, түбегейлі жаңартуды қажет етеді. Өйткені білім беру жүйесі қоғам дамуының қай кезеңінде болса да, сол уақыттың талабына сай үздіксіз жүзеге асатыны белгілі.

Білім беру жүйесін сапалы дамыту мәселесі Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында 1, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасында 2 және «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» 3, Елбасының Қазақстан халқына арнаған дәстүрлі Жолдауларында маңызды орын алады. Бағдарламаға сәйкес, қазақстандық білім беру жүйесінің маңызды міндеті - халықтың барлық жіктері үшін сапалы білімге қол жеткізуді қамтамасыз ету; мемлекеттік тілді басым дамыту; білім беру процесін оқу-әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді жетілдіру.

Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұнының тұжырымдамасында «оқыту мен тәрбиелеу әдістерін жетілдіру міндеті қойылсын» делінген 4.

Алайда, оқыту әдісін қайта құру – күрделі үрдістің бірі. Әр пән, тіпті әр тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Сондықтан, оқытуда әр түрлі әдістерді таңдау қажеттігі туындайды.

Осы орайда А.Байтұрсыновтың: Қай әдіс жақсы? деген еңбегіндегі: Әр әдіс өз орнында жақсы. Әдіс – керекшіліктен шығатын нәрсе. Әдістің жақсы-жаман болмағы жұмсалатын орнының керек қылуына қарай - деген қағидасын басшылыққа алған жөн 5.

Соңғы уақытта білім беру жүйесіндегі оқыту мәселелері зерттеушілердің назарын ерекше аударып отыр. Осы күні мектепте әлеуметті жағынан белсенді, еркін ойлай алатын, өз бетінше жаңа ақпаратты меңгере білетін, саналы адамдар тәрбиелеуге талап қойылуда. Осыған байланысты қазіргі жағдайда мектеп оқушысының төменгі сыныптан бастап оқуға деген қызығушылығын, танымдық әрекет белсенділігін қалыптастыру үшін мұғалім сапалы оқытуға негізделген жаңа бағдарламамен, жаңа технологиялармен оқыту қажет.

Жоғарыда аталғандардың көкейкестілігі әлеуметтік сұранысымен, сондай-ақ адамның қазіргі ақпараттық қоғамда өзін-өзі анықтауы және өзіндік пікірін білдіру қажеттілігімен анықталады.

Жалпы интерактивті оқыту теориялық та, практикалық тұрғыда зерттеуді қажет ететін дидактика міндеттерінің бірінен саналады.

Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында «Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту оқушыларды сауатты жазуға үйрету, негізгі тілдік ұғымдармен таныстыру, өз ойын, пікірін еркін жеткізе алатын жеке тұлғаны тәрбиелеу» — деп атап көрсеткен.

Бастауыш мектептің қазақ тілі сабақтарында саналуан әдістерді, оның ішінде интерактивті әдістерді пайдалану оның уақыт талабына сай түрлерінің жаңаруымен баса назар аудартады.

Осының өзі оқыту әдістерін қайта қарастыру қажеттігінің туындағанына дәлел болады, бірақ қазіргі таңдағы өзгерістерге орай енгізілген жаңасын көрсету қажет. Мәселен, ақпараттық технологияны қолдану оқу үрдісінде алуан түрлі тұсау кесерлер жасауға мүмкіндік берді, яғни бұрын соңды мектептерде қолданылмаған, көрнекіліктер тобына жататын әдістер пайда болды. Кітаппен жұмыс әдісі ауқымды ақпараттармен жұмыс, оның ішінде Интернет желісінен ақпараттар іздеу, оны өңдеу және қолдану әдістерімен толықтырылды.

Десек те, қазіргі таңда бастауыш оқыту жүйесінде оқытудың интерактивті әдістерін таңдау мен оның із жүзінде іске асырылмауы арасында қайшылық бар екендігі байқалады.

Атап көрсетілген мәселелер мен олардың шешімін табудың арасындағы қарама-қайшылық зерттеу жұмысымыздың тақырыбын «Қазақ тілін оқытуда интерактивті әдістерді қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері» деп алуға біден-бір себеп болды.

Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында ақпараттық-мультимедиялық технологияларды, интерактивті әдістерді қолданудың дидактикалық негіздемесін жасау және оларды оқыту үрдісінде

қолдану жолдарын көрсету

Зерттеу болжамы. Бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдістерді қолдану тиімділігі мынадай шарттар орындалған жағдайда артады: сабақта интерактивті әдістер жүйелі қолданылып, оқушылардың жас ерекшелігіне, материал мазмұнына сәйкес іріктелініп алынса, олардың байқампаздығы, пәнге деген қызығушылығы, абстрактылы ойлауы дамиды. Уақыт талабына сай интерактивті құралдар (аудио, визуальдық, компьютерлік және электрондық оқу құралы т.б.) оқушылардың өзіндік әрекеттері мен шығармашылық белсенділігін қамтамасыз етеді, логикалық ойлау қабілетін жетілдіруге мүмкіндік ашады.

- білім беру жүйесінде интерактивтік оқыту әдістерін қолдану проблемасының жай-күйін талдау;

- бастауыш сыныптағы қазақ тілін оқытуда интерактивтік әдістерді қолдану маңызын анықтау;

- «интерактивті әдіс» ұғымын ғылыми негіздеу, оның сабақтағы рөлін анықтау;

- қазақ тілін оқытуды жетілдіруге бағытталған интерактивтік оқыту технологиясын тиімді қолданудың дидактикалық негіздерін жасау.

- бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында интерактивті оқыту әдістерін жүзеге асыру жолдарының тәжірибесін талдау.

Оқыту әдістерін ғылыми негіздеп, теориясын дамытқан Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский, М.М.Пистрак, Т.Н.Шимбирев, И.Т.Огородников, М.А.Данилов, Р.Г.Лемберг, М.Н.Скаткин, Б.П.Есипов, Н.П.Гончаров, И.П.Зверев, М.И.Махмутов.

Оқу-тәрбие үрдісін оқушының психологиялық ерекшеліктеріне қарай ұйымдастырудың жолдары И.П.Подласый, Л.С.Выготский, В.В.Давыдовтың, ал ұлттық психология мәселелері Х.Досмұхамедұлы., М.Жұмабаев., Ж.Аймауытов., М.Мұқанов еңбектерінде талданған.

Ал Қазақстандық педагогтар Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова; Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев; Т.С.Сабиров, С.Ахметов т.т.б еңбектерінде де оқыту әдістері айрықша орын алады. Мәселен, Сабиров Т.С. «Оқыту теориясының негіздері» деген еңбегінде практикалық әдістердің бір түріне – ойындарды жатқызды 8. Қазақ тілін зерттеу мәселесі төңірегінде докторлық диссертация қорғаған С.Рахметова, Г.Уәйісова, Қ.Қадашева, Р.Шаханова, К.Жақсылықова т.б. еңбектері белгілі.

Қазіргі таңда дидактикалық оқыту жүйелерін қалыптастырудың перспективалық бағыттарының бірі – ақпараттық-мультимедиялық технологияларды оқыту үрдісінде пайдалану болып отыр. Оқытуда ақпараттық-мультимедиялық технологияларды пайдаланудың теориялық және практикалық аспектілері Ю.Н.Егорованың, дидактикалық аспектілері Н.В.Клемешованың, тұжырымдамалық аспектілері О.Г.Смолянинованың т.б. еңбектерінде зерттелінді.

Дипломдық жұмыс тақырыбының ғылыми жаңашылдығы:

- білім беру жүйесінде интерактивтік оқыту әдістерін қолдану проблемасының жай-күйін талданды;

- бастауыш сыныптағы қазақ тілін оқытуда интерактивтік әдістерді қолдану маңызы анықталды;

- «интерактивті әдіс» ұғымы ғылыми негізделіп, оның сабақтағы рөлі анықталды;

- қазақ тілін оқытуды жетілдіруге бағытталған интерактивтік оқыту технологиясын тиімді қолданудың дидактикалық негіздері жасалынды.

- бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында интерактивті оқыту әдістерін жүзеге асыру жолдарының тәжірибесі талданды.

Осы жұмыстың практикалық маңыздылығы қазақ тілі сабағында интерактивті оқыту әдіс-тәсілдерін практикалық тұрғыда қолданудан; оқыту тәсілдерін өзгерту, толықтыру және жетілдіру мүмкіндіктерін нақтылаудан тұрады.

- дидактика, психология, мектептің бастауыш білім беру әдістемесі саласындағы еңбектер;

- жалпы білім беретін оқу мекемелеріндегі қазақ тілін оқыту бағдарламалары;

- танымдық қызығушылықты дамыту мәселелері жөніндегі зерттеулер;

Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында интерактивтік оқыту әдістерінің теориялық негіздері бойынша теориялық материал нақты баяндалған. Оқыту үрдісінде ақпараттық-мультимедиялық технологияны қолдану қажеттілігі сипатталды. Интерактивті оқыту әдістеріне жалпы түсінік берілді және интерактивті оқыту әдістерін таңдау шарттары қарастырылды.

Екінші тарау бастауыш сыныптың қазақ тілі сабағында интерактивті әдістерді қолданудың дидактикалық негіздері қарастырылып, интерактивтік тақтаны пайдалану мүмкіндіктеріне ерекше көңіл бөлінді. Интерактивті тақтамен жұмыс істеуде пайдаланылатын жаттығулар жүйесі жасақталды. Бастауыш сыныптың қазақ тілін оқытуда интерактивтік әдістерді қолдану тиімділігін айқындау жөніндегі №3 мектептің 4 «А» и 4 «Б» сыныптарында жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік зерттеу жұмысы сипатталған.

Қорытындыда зерттеу жұмысыныңтың нәтижелері тұжырымдалып, ұсыныстар берілді. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі тіркелді.

Қосымшада зерттеу мазмұнына қатысты жұмыстардың үлгісі берілді.


1. ИНТЕРАКТИВТІК ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1. Ақпараттық-мультимедиялық технологиялардың мәні

Қазіргідей әлемдік ғаламдану процесі кезеңінде ақпараттар ағынынан адам баласы өзінің ұдайы дамып отыруына керекті ақпаратты саралап, екшеп пайдалана білуі – бүгінгі уақыттағы басты мәселе. Бұл, әсіресе, өскелең ұрпақтың санасын саналуан ақпараттармен улап, ой-өрісінің дамуын дүбара күйде қалдырмаудың басты шарттарының бірі. Осыдан келіп туындайтын мәселелердің бірі – жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тәрбие беретін мектепте оқытудың жаңа инновациялық әдістерімен толықтыру; оқытудың жаңа технологияларын іздестіру; оқушыны ақпаратты талдай білуге, ақпараттық, мультимедиялық технологияларды тиімді пайдалана білуге үйрету.

Еліміздегі саяси, әлеуметтiк, экономикалық және т.б. өзгерiстер бiлiм  беру жүйесiне де әсер етуде. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде.

Қазіргі уақытта «қоғамды ақпараттандыру», «білім беруді ақпараттандыру » деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса, қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не? Қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз – ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс – әрекеттің интеллектуалды түрлерінің жан – жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты объективті процесс.

Ол оқыту мазмұны, әдісі мен ұйымдастыру түрлерінің өзгерісін тездетеді. Бұл процестегі негізгі мәселе білім берудің мазмұны мен мақсатын өзгерту болып табылады, ал оны технологиялық жағынан қамтамасыз ету – өндірістік мәселе.

Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас жаңаша ойлау қалыптасуда. Бұл өзгерiстер оқыту әдiстемесiнде жаңартулар ғана емес, білім беру мекемелерінде жаңа пәндер, ендiруге қажеттiлiк тудырды осы мәселе жөнінде Елбасымыз өзінің кезекті Қазақстан Халқына жолдауында баса айтқан болатын.

ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір.

Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды көздейді.

Білімді ақпараттандыру — бұл білім беру саласын методологиямен және практикамен қамтамасыз ету, оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған қазіргі немесе ақпараттық технологияларды құру және оңтайлы қолдану үрдісі.

Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында : «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау керек» – деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады. Бұл бағытта ақпараттық технологияны оқыту үрдісіне екпінді түрде енгізу бағытында және қолданылатын жаңа құралдардың бірі – бағдарламалық – техникалық кешен болып саналатын « Активті экран » болып табылады.

Ақпараттық қоғамның негізгі талабы – оқушыларға ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық – құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.

Олай болса, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік – ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір жолы.

Ақпараттық бірлікті қалыптастыру: мектептің материалдық -техникалық базасына; ақпараттық қоғам саясатының мақсаты мен міндеттеріне; оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесіне; оқушылардың жас ерекшеліктері мен меңгеру қабілеттеріне, педагог мамандардың информатикадан білім деңгейлерінің сапасы мен шеберліктеріне, оқу – тәрбие бағытының ақпараттық қоғам бағытымен өзара байланысына тәуелді.

Мектепте оқытудың негізгі мақсаттарының бірі оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастырудан тұрады. Қазіргі ақпараттық технологияларды қолданудың басты сипаттамасы оқытуды дифференциациялау және даралау, сондай-ақ оқушылардың шығармашылық танымдық белсенділігін дамыту мүмкіндігі болып табылады.

Ақпараттық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.

Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.

Ақпараттық – коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан – жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.

Оқу үрдісін қазіргі ақпараттық технологиялар негізінде ұйымдастыру үшін көптеген оқу бағдарламалары мен оқу құралдары дайындалды. Десек те әр мұғалім өз бағдарламасын, оқу және дидактикалық материалдарын өзі дайындайтыны шындық. Мектептегі оқыту жүйесінде қолдануға арналған бірқатар компьютерлік бағдарламалар жинақталған.

Осындай бағдарламалардың ең маңыздыларының бірі кем дегенде екі қатысушы арасындағы диалогта ақпарат алмасуды көздейтін интерактивтік оқыту бағдарламалары болып табылады. Сондай-ақ дамытушы бағдарламалар оқушыларды оқу проблемасын шешуге баули отырып, олардың интеллектуалдық деңгейін дамытады. Компьютерлік бағдарламалар электронды және мультимедиялық оқулықтарды бірлікте жиі қарастырады, яғни біріктіреді.

Оқушыларға информатиканы оқытудың және қазіргі ақпараттық технологияларды меңгертудің әдістемелік жүйесін құру қажеттігі туындап отыр. Ол үшін ең алдымен, оқыту формалары мен әдістерін құру және жетілдіру қажет. Мектеп оқушыларының жетекші білім жүйесін нәтижелі меңгеруіне, оларды тәрбиелеу және дамыту тиімділігіне бағыттауы тиіс. Мектептерде қолданыс тапқан әдістемелер оқытудың идеялық-философиялық тұстарын, дүниетанымдық аспектілерін, тәрбиелік мүмкіндіктерін және білім беру құндылықтарын қарастыруы тиіс. Информатиканың функциясы ақпараттық үрдістің тірі табиғаттағы, техникадағы, қоғамдағы ролін ашуымен, компьютерді оқу міндеттерін шешу құралы ретінде қолдану дағдыларын қалыптастырумен, оқушылардың кәсіби бағдар міндетін жүзеге асырумен байланысты.

Дәстүрлі оқыту әдіс-тәсілдері мен құралдары қазіргі сабақ үлгісіне көшу барысында талапқа сай модификациялануы тиіс. Сонымен қатар оқыту мақсатына жетуді оқытудың дәстүрлі және жаңа тәсілдерінің кешені қамтамасыз етеді.

Компьютерлік техниканың дамуы осы мәселелерді шешуге мүмкіндік береді, десек те қолданыстағы электронды түрдегі материалдар орта деңгейдегі тұтынушыларға бағытталған. Мектептегі оқу үрдісін жетілдіру және академиялық ғылымымен интеграциялау мақсатында электронды тасымалдауыштарда интерактивтік оқу материалдарын шығаруды жолға қою қажет.

Компьютерлік оқулық әдеттегі оқулықтардың барлық артықшылықтарын тез тираждау және үзіліссіз жетілдіру мүмкіндігімен біріктіреді. Компьютерде компьютерлік графика көмегімен жүргізілетін зертханалық (лабораториялық) жұмыстар артық шығынсыз ең күрделі процестерді үйренуге мүмкіндік беретінін көрсетті.

Бүгінгі күні оқытудың ең күрделі мәселесі мектептегі, оның ішінде, бастауыш мектептегі оқу үрдісін оңтайландыру болып табылады. Бастауыш мектептегі информатика курсы бастауыш мектептің оқыту аясында бала өміріне шектеулі түрде енетін дамытушы, қолданбалы сипатта болуы тиіс.

Бір мезетте қазақ тілін, әдебиеттік оқуды, математиканы, музыканы т.б. оқытып жүрген мұғалім, басқаларға қарағанда саналуан пәндер мен технологияларды интеграциялау үрдісін меңгеруге дайын болады. Тек мұғалім компьютер ұсынған шектеусіз мүмкіндіктерді өзі түсінуі және қабылдауы қажет.

Саналуан объективті себептер (ескі дәстүрлер, бағдарлама талаптары т.б.) мұғалімге өзін өзгертуге кедергі келтіреді. Информатика сабағына дәстүрлі мектеп сабақтарында қиындықпен енгізілген ақпараттар енгізіліп отыр.

ХХI ғасыр – ақпараттық қоғам заманы. Жаңа білімнің, ақпараттық сауаттылықтың, өз бетінше білім алудың қажеттілігі білім берудің жаңа түрінің – инновациялық білім берудің пайда болуына ықпал етті. Онда ақпараттық технология жүйетүзуші, интеграциялаушы рол атқарады деп көзделген.

Оқушылар жыл өткен сайын ақпараттық технологиялар тұрғысынан жан-жақты дамып келеді.

Ақпараттық-мультимедиялық технологиялардың дамуы бейнетехниканың және дербес компьютердің өркендеуі нәтижесінде жүзеге асуда.

Мултимедиялық технологиялар – әртүрлі типті мәліметтерді дайындау, өңдеу, біріктіру, ұсыну әрекеттерін аппараттық және бағдарламалық жабдықтарды пайдалану арқылы жүзеге асыратын құралдар, әдістер мен тәсілдер жиынтығы.

Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда компьютер дамытушы пәндік ортаның сапаландырылған және түрленген элементі болуы тиіс. Өйткені дәл осы жаста баланың ақыл-ой қабілеті қарқынды дамиды, оның әрі қарайғы зияткерлік даму іргетасы қаланады.

Бастауыш мектепте заманауи ақпараттық технологиялар мүмкіндігін сауатты қолдану ықпал етеді:

• 
  мектеп оқушыларының танымдық іс-әрекетін белсендендіруге, үлгерім сапасын арттыруға;
  
• 
  бастауыш мектеп сабақтарында қолдануға арналған заманауи электрондық оқу материалдарының көмегімен оқыту мақсатына жетуге;
  
• 
  бастауыш сынып оқушыларының өз білімін жетілдіру және өзін-өзі бақылау дағдыларын дамытуға;
  
• 
  оқушылардың бойындағы дидактикалық қиындықтарды азайту;
  
• 
  бастауыш сынып оқушыларының сабақта белсенділігі мен бастамашылдығын арттыруға; ақпараттық ойлауын дамытуға; ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілігін қалыптастыруға;
  
• 
  бастауыш сынып оқушыларының қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, компьютерде жұмыс жасау дағдыларын меңгеруіне.
  

Қазіргі техника мен оқытудың оңтайлы әдістерінің арқасында әр балаға білім әлеміне «саяхат жасауға» мүмкіндік берілген. Мәселен, ол қандай да бір ойын қойылымы бойынша саяхат жасайды, бұл дербес танымдық белсенділікті дамытуға жаңа қуатты импульс береді.

Дәстүрлі бастауыш білім беруде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану әлеуметтік маңызы бар және көкейтесті мәселе болып табылады, бастауыш сынып оқушыларының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқыту үрдісін дифференциациялауға, шығармашылықпен еңбек ететін мұғалімге оқу ақпаратын ұсыну тәсілдерінің аясын кеңейтуге, оқу үрдісін икемді басқаруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Әсіресе жаңа материалды түсіндіру кезеңінде мұғалім әңгімесін иллюстрациялау үшін мультимедиа-технологияны қолдану өте қызықты. Компьютерлік бағдарламалар саналуан көрнекі иллюстрациялар мен дыбыстық қостауды құруға көмектеседі, бұл оқытудағы көрнекілік принципін жүзеге асыруға ықпал етеді.

Үлкен экранға шығарылған слайдтар – бұл сабақты жандандыру үшін қолданылатын тамаша көрнекі материал. Осы материал саналуан түрде берілуі мүмкін (қарапайым иллюстрация (1 сыныпта)); слайдтарда анимацияларды қолдану; мультимедиа – панорама (көрнекіліктің ең қызықты тәсілі).

А.Зверевтің мақаласында сипатталған зерттеулер [14;125-б], американдық социологтар жүргізген әдеттегі эксперименттен басталды. Олар түрлі елдердегі мектепті жаңадан бітірген жастарға саналуан оқу курстары бойынша сұрақтар ұсынып көрді. Нәтижесінде сұрастырылғандардың орташа есеппен 10% ғана барлық сұрақтарға дұрыс жауап берген.

К. Роджерс, мектептегі оқыту тиімділігі жөнінде ойлана отырып, жазады: «Мен оқытуға тырысқанда, оқыту ойдағыдай жүріп жатыр десек те, жеткен нәтижеміздің соншалықты болмашы екенідігіне жаным түршігеді» [15;29-б].

Мектептегі педагогтың педагогикалық іс-әрекетінің тиімділігі сол оқушылардың 10% ғана сипатталады. Түсіндіру өте оңай:

«адамдардың тек 10% қолдарына кітап ұстап оқуға қабілетті»

Басқаша айтқанда, дәстүрлі мектепте қолданылатын әдістер оқушылардың 10% үшін ғана тиімді. Оқушылардың қалған 90% да оқуға қабілетті, бірақ қолға кітап ұстап емес, басқа әдістермен: «өз әрекеттерімен, шынайы істерімен, барлық сезім мүшелерімен» қабілетті [18; 150-б].

Жедел дамып отырған ғылыми – техникалық прогресс қоғам өмірінің барлық салаларын ақпараттандырудың ғаламдық процесінің негізіне айналады. Ақпараттық – технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы, адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтағы мемлекеттің ролі тәуелді болады. Тұтас дүние қалыптастыру мен қоғамдастықтар, жеке адам мен бүкіл дүниежүзілік қоғамдастықтың өмір сүруі үшін жаңа жағдайларды қамтамасыз етуде ақпараттық – телекоммуникациялық технологиялар маңызды роль атқарады.

Ғылым мен техниканың даму қарқыны оқу – ағарту саласының оқыту үрдісіне жаңа технологиялық әдістер оның ішінде интерактивті құралдарды кең көлемде қолдануды қажет етеді.

Білім берудегі интерактивті технология – мұндағы интерактивтісөзі- inter (бірлесу), act (әрекет жасау)ұғымын білдіреді, сабақ барысында оқушының топпен жұмыс жасауға қатыспауы мүмкін емес, бірін-бір толықтыратын, сабақ барысында барлық оқушылардың қатысуын ұйымдастыратын оқыту барысы.

Осы зерттеулердің нәтижесі оқыту басқаша, яғни барлық оқушылар оқитындай үлгіде құрылуы тиіс деген түйінге әкеледі. Оқу үрдісін ұйымдастыру нұсқаларының бірі – педагогтың өз қызметінде интерактивтік оқыту әдістерін қолдануы.

Педагогикалық тәжірибеде «оқытудың белсенді әдістері мен формалары» термині ертеден қолданылып келеді. Ол оқушылардың оқ іс-әрекеті белсенділігінің жоғары деңгейіне қол жеткізетін педагогикалық технологиялар тобын біріктіреді.

Соңғы уақытта «интерактивтік оқыту» деген тағы бір термин кеңінен қолданыла бастады. Білім беру туралы заманауи ғылым педагогикалық технологиялар құру қажеттілігі туындаған сәтке де келіп жетті. Ол білім беру үрдісінде ең бастысы әр оқушының тұлғасын, оның белсенділігін дамытуды қамтамасыз етеді. Оқыту шарттарын оқушылар өз жұмысының жаңа нәтижелерін алуға ұмтылатындай және оны әрі қарай практикалық іс-әрекетінде оңтайлы қолдана алатындай құру қажет. Бүгінгі күні біздің оқушыларымызды не күтіп тұрғанын ойламасқа болмайды. Болашақта олардан таңдаған мамандығы ғана емес, сондай-ақ қазіргі технологиялар саласына да қатысты ауқымды білім қоры талап етілетіні белгілі. Бүгінде жұмыс туралы көптеген ұсыныстар аз да болса компьютерлік білімді талап етеді. Сондықтан мектеп оқушыларын оқыту барысында қазіргі ақпараттық технологиялардың мәні артып келе жатқандығын ескеру өте маңызды.

Республикамызда білім беруді ақпараттандырудың жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Осы мақсатта оқытудың дәстүрлі әдісінен басқа бірнеше жаңа педагогикалық технологиялар енгізілуде. Алайда қай оқытудың түрін алайық барлығы бірдей шығармашылық тұрғыда белгілі бір деңгейде тұлғаны дамыту. Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану тәжірибелерге еніп, нәтижелер беруде. Олар дамыта оқыту, саралап оқыту, сын тұрғысынан оқыту, ақпараттық технология т.с.с. Бүгінгі сөз болғалы отырған оқытудың түрі ол ақпараттық технологияның бір түрі интерактивтік оқыту.

Бүгінгі таңда педагогикалық тәжірибеде бірнеше ондаған жаңа стратегиялар, оқыту әдіс-тәсілдері, оның ішінде интерактивтік оқыту әдісі құрылды және қолданылып келеді. Қазіргі заман педагогы оқытатын пәніне қарамастан интерактивтік оқыту әдістерінің қажетті «арсеналдарын» меңгеруі және оларды оқу үрдісінде қолдана білуі тиіс.

«Интерактивті» деген сөз энциклопедиялық сөздікте көрсетілгендей, интеракция деген ұғымнан келіп шығады. Ал «интеракция» термині (ағылш. тілінен. Interaction - өзараәрекет) алғаш рет әлеуметтану және әлеуметтік психология саласында пайда болды. Ол жеке индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен әрекетте бір-біріне алма кезек өтуі дегенді білдіреді.

Мұғалім мен оқушы арасындағы интеракция әрекет жүйесін 5 сатыға бөлуге болады:

1. 
   Мақсат қою.
   
2. 
   Жұмысты жоспарлау
   
3. 
   Тапсырманы бөлу.
   
4. 
   Оқушылар әрекетін бақылау.
   
5. 
   Бағалау.
   

Интерактивтік оқыту стратегиясы – педагогтың білім беру үрдісін нақты жолдардың, әдіс-тәсілдер жүйесінің көмегімен ұйымдастыруы, ол негізделеді:

• 
  педагог пен оқушылардың субъект-субъектілік қатынасына (паритеттік, яғни екі жаққа да тең);
  
• 
  көпқырлы коммуникацияларға;
  
• 
  оқушылар білімін құруға;
  
• 
  өзіндік бағалау және кері байланыс орнатуға;
  
• 
  оқушылардың белсенділігіне.
  

• 
  Мақсаттары
  
• 
  Оқушылар мен педагог ұстанымы
  
• 
  Оқу үрдісінде коммуникацияны ұйымастыру
  
• 
  Оқыту әдістері.
  
• 
  Интерактивтік ықпал принциптері
  
• 
  Оқытуға деген дәстүрлі және интерактивтік ықпал мақсаттарын салыстыру.
  

Осындай оқыту үрдісінде алынған білім саналуан оқу пәндері бойынша нақты ақпарат көлемін ұсынатын энциклопедиялық сипатқа ие болады, ол оқушы санасында әрқашан мағыналық байланыста бола бермейтін, тақырыптық блок түрінде болады.

Көптеген педагогтар өз пәнінің мазмұнын оқушылардың басқа оқу пәндерінен алған білімдерімен байланыстыру мүмкіндігінің болмау мәселесімен бетпе бет келеді. Осындай жағдайда оқушылардың оқу материалын қаншалықты терең түсінгендігіне және оны мектеп шеңберінен тыс жағдайларда қолдану мүмкіндігіне күмән туады. Осы күмәнді сейілту өте қиын, өйткені оқушы мен педагог арасындағы кері байланыс ретінде тағы да оқу материалын қайта жаңғырту үрдісі шығады.

Интерактивтік оқыту тұрғысында білім басқаша формаға ие болады. Бір жағынан, олар қоршаған әлем туралы нақты ақпаратты ұсынады. Осы ақпараттардың ерекшелігі оқушы оны педагогтан дайын жүйе түрінде емес, өзіндік белсенділігі барысында алады. Педагог оқушыларды белсендендіретін, өздері сұрап, әрекет ететіндей жағдай құруы тиіс. Осындай жағдайларда «оқушы басқа оқушылармен бірлесе отырып, туындаған проблеманы немесе кедергіні жеңу үшін білімін толықтыруға мүмкіндік беретін қабілеттерге ие болады».

Екінші жағынан, оқушылар сабақ барысында басқа оқушылармен өзара әрекеттестік барысында педагогтың жетекшілігімен өзіне, әлеуметке, жалпы әлемге деген қарым-қатынасы турасында сыннан өткен іс-әрекет тәсілдерінің жүйесін игереді, білімді іздеудің саналуан механизмдерін меңгереді. Сондықтан оқушылардың алған білімі бір мезетте олардың өз бетінше тапқан құралы болып табылады.

Демек, белсенді оқытудың мақсаты – бұл оқушылардың білімді өзі ізденіп, меңгеріп, құрастыруына педагогтың жағдай құруы. Бұл белсенді оқыту мақсатының дәстүрлі білім беру жүйесі мақсатынан принциптік тұрғыдағы айырмашылығы болып табылады.

Белсенді оқыту стратегиясында қол жеткізген мақсаттар туралы әңгімемізді нақтылау үшін педагогикалық қоғамастықта белсенді талқыланып жүрген Б. Блумның когнитивтік (танымдық) мақсаттар таксономиясын қолданамыз [16;71-б]. Егер Б. Блум құрастырған таксономияларға сүйенсек, онда білім - бұл осы иерархияның ең бірінші, ең қарапайым деңгейі. Одан әрі мақсаттардың тағы бес деңгейі жүреді, оның алғашқы үшеуі (білім, түсіну, қолдану) төменгі реттегі, ал келесі үшеуі (анализ, синтез, салыстыру) – жоғарғы реттегі мақсаттар болып табылады

Когнитивтік бағдардың жүйеленуі, Б. Блум бойынша келесі үлгіде ұсынылуы мүмкін:

1. 
   Білім: фактілерді, қабылданған терминологияны, критерийлерді, әдіснамалық принциптер мен теорияларды енгізе отырып, арнайы ақпаратты тану, қайта жаңғырту қабілеті.
   
2. 
   Түсіну: кез келген хабарламаның мағынасын дәлме-дәл түсіну қабілеті. Б. Блум түсіну реттілігінің үш түрін жіктеп көрсетті:
   

• 
  аударма – баяндалған материалды қабылдау және басқа формаға (басқа сөзге, сызбаға және т.т.) ауыстыру;
  
• 
  интерпретация (талау, түсіндіру) – идеяны жаңа кескін үйлесіміне қайта құру;
  
• 
  экстраполяция – бұрын алынған ақпараттарды ескере отырып, бағалау және болжау[16;с.75] .
  

4. Анализ: материалды олардың қатынасын белгілей отырып және оларды ұйымдастыру моделін түсіне отырып, жекелеген құрауыштарға бөлу. Мысалы, көркем жұмыстардағы тұжырымдалмаған кемшіліктерді табу, себеп-салдарлық байланысын айқындау және формалары мен тәсілдерін тану.

5. Синтез: бөліктерді немесе элементтерді жаңа бір бүтінге біріктірудің шығармашылық үрдісі. Бұл – кәсіби эссе жазу, әлеуметтік жағдайларда қолданылатын болжамдар мен теориялар тұжырымдамасын тексеру тәсілдерін ұсыну.

6. Бағалау: идеялар, шешімдер, әдістер т.б. туралы құнды пікірлерді өңдеу процесі. Бұл бағалар сандық және сапалық болуы мүмкін, бірақ олар критерийлерді не стандарттарды қолдануға негізделуі тиіс.[16, 81]

Сонда ғана дәстүрлі оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер білім беру үрдісінде мақсаттардың алғашқы үш деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Оқулықтың кез келген тарауларының соңында берілген тапсырмаларды үлгі ретінде қарастырайық. Көп жағдайда осы тапсырмаларды орындау үшін оның мазмұнын қарапайым қайта жаңғыртудың өзі жетіп жатыр. Оқушылардан білімді (мақсаттың екінші және үшінші деңгейін) түсіну мен қолдануды талап ететін тапсырмалар, әдетте қандай да бір таңбамен (белгімен) белгіленеді және оны педагог әрқашан қолдана бермейді.

Интерактивтік оқыту әдістері алғашқы үш деңгейдегі мақсаттарға жетуді қамтамасыз етеді, оның үстіне дәстүрлі оқыту жүйесіндегі әдістердің тиімділігін арттыра түседі. Нәтижесінде дәстүрлі парадигмамен жұмыс жасаған педагогтар оқушыларға ақпаратты жақсы меңгерту үшін интерактивтік оқыту әдістерін жиі қолданады. Бұл жағдайда дәстүрлі білім беру үрдісін оңтайландыру туралы мәселе қозғалады. Осы мәселе өте маңызды болып табылады, өйткені мұғалімге қандай стратегиямен жұмыс жасау қажеттігін айқындауға мүмкіндік береді

Интерактивтік оқыту әдістері білім беру үрдісінде көбінесе жоғары реттіліктегі (4-6 деңгей) мақсаттарға жетуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге осы әдістер мақсаттардың тағы бір блогынан тұрады. Осы мақсаттарды жүзеге асыру оқушылардың әлеуметтік құзыреттілігін (пікірталас, дискуссия жүргізе білуі, топта жұмыс жасау, дау-дамайды шешу,өзгелерді тыңдай білу т.т.б.) дамытуға ықпал етеді.

Интерактивтік оқыту оқу үрдісін іс жүзінде барлық оқушылар таным үрдісіне қатысатындай ұйымдастыруды көздейді. Интерактивтік тәртіппен өткізілетін сабақ құрылымы 8 сатыдан тұрады. Олардың әрқайсысын ұйымдастыру ерекшелігіне тоқталайық.

Осы сатыны ұйымдастыруда бір себептер оқушының белсенді әрекетін оятып, қызу реакциясын туғызуы мүмкін де, ал екінші бір оқушыға онша әсер етпеуі әбден мүмкін. Сондықтан әр сабақта мотивация тәсілдерін алмастырып, оларды түрлендіру қажет.

Жаңа ақпарат Жұмыс парағымен ұсынылады, оның жоғарғы бөлігіне сұрақтар мен тапсымалар жазылады, ал төменгі бөлігіне ақпарат орналастырылады. Ақпаратты жеткізу көзі ретінде оқулықтар, сөздіктер, монографиялық мақалалар, мұғалімнің сөзі де қолданылады.