62
Биологиялық факторлар (микро және макроорганизмдер – жұқпалы
аурулардың, саңырауқұлақ аурулардың көздері, дәрумендер, гормондар,
антибиотиктер, табиғи ақуызды заттар);
Өндірістік жарақат (мертігу) қауіптілігі (қозғалыстағы машиналардың,
механизмдердің болуы, ащы сілтілердің, қышқылдардың төмен және жоғары
температура, электрлік жарақаттар).
Кәсіптік зияндылықтар жұмысшылар организімінде арнайы және арнайы
емес өзгерістер туғызуы мүмкін. Алғашқы үшеуі өндірістік техника және
жұмыс ортасына байланысты әсерді қарастырады. Ал психофизикалық фактор
болса, еңбек қауырттылығы және жұмыс ауырлығына байланысты адамның
дене қалпының өзгерісін қарастырады. Осы айтылғандарды өндірістік ортаның
факторларына қосқан себебі, нормадан көп жұмыс жасағанында ауруға
шалдығуы мүмкін.
Зиянды өндірістік факторлар – ол, адам ағзасына түскен кезде, зиянды
әсерлер туындататын факторлар. Қауіпті өндірістік факторлары – ол, белгілі бір
жағдайда ғана адамға зиян тигізетін факторлар. Қауіпті және зиянды факторлар
арасында анық айырмашылық жоқ. Қауіпті факторлар зиянды да бола алады.
Өндірістік физикалық факторларға мыналар жатады:
микороклимат
(температура,
ылғалдылық,
ауаның
қозғалу
жылдамдығы, жылулық сәулелену);
иондамайтын сәулеленулер;
иондаушы сәулелер;
шу, ультрадыбыс, инфрадыбыс;
діріл (жергілікті, жалпы);
негізінен фиброгенді әсері бар аэрозольдар (шаң);
жарықтандыру (табиғи немесе жасанды);
аэроиондар – ауаның электр зарядталған бөлшектері.
Әрбір фактордың бағалануы – сәйкес дәрістерге сай . Өндірістік
микроклимат адамның қоршаған ортамен жылу алмасуына, жылу жағдайына
әсер ететін физикалық факторлар (температура, ылғалдылық, кешенімен
сипатталады. Ол, іс жүзінде, организмнің барлық жүйелеріне әсер етеді.
Организмге әсер ету дәрежесіне байланысты микроклимат қалыпты,
салқындатушы және қыздырушы болып бөлінеді.
Зиянды және қауіпті өндіріс факторлары, өзінің негізі бойынша
химиялық, физикалық және биологиялық болып бөлінеді.
Физикалық зиянды және қауіпті өндіріс факторлары – микроклимат,
өндірістік шаң, шу, діріл, ультрадыбыс, инфрадыбыс, иондалмайтын сәулелену,
иондаушы сәулелену.
Химиялық зиянды және қауіпті өндіріс факторлары – химиялық
заттардың газдары мен булары, токсикалық химиялық заттардың аэрозольдері.
Биологиялық зиянды және қауіпті өндіріс факторлары - макро және
микроорганизмдер, микроорганизмдердің метаболикалық іс – әрекеттерінің
өнімдері және микробиологиялық синтез өнімдері, сонымен қатар табиғи негізі
бар органикалық заттар.
63
Өндіріс орындарындағы микроклиматқа кіреді: температура, ауа
ылғалдылығы, ауа қозғалысы, адамның қоршаған ортамен жылу алмасу және
жылу бөлу қасиеті.
Адам ағзасына қажетті терморегуляциялық гомеостазды қамтамасыз ету,
температуралық диапазонның қысқа болуына байланысты қиын. Микроклимат
жылулық баланс әсеріне байланысты келесі дәрежелер бойынша ерекшелінеді -
нейтралды,
жылытушы
және
суықтаушы.
Өндіріс
орындарындағы
микроклиматқа арнайы гигиеналық талаптар даярланады.
Шу – қатты ортаның механикалық тербелістері. Шу дегеніміз, кез –
келген жағымсыз немесе ретсіз жиынтықтағы, түрлі жиіліктегі және
қарқындылықтағы дыбыстар, олар адам ағзасына жағымсыз жұмыс пен
демалысқа әсер етеді. 16 Гц – 20 кГц жиіліктегі акустикалық тербелістер адам
ағзасына қалыпты болып саналады, оны дыбыстық деп атайды, ал 16 Гц төмен
жиілік – инфрадыбыс, 20 кГц жоғары жиілікті – ультрадыбыс деп атайды. Шу
әсерінен адамда кәсіптік кереңділік пайда болады және ағзаның басқа да
жүйелері зардап шегеді. Шудың гигиеналық нормативтері болады.
Діріл – қатты байланыстары бар жүйелердің тербеліс қозғалыстары.
Дірілдің таралуына байланысты – жалпы және локальді дірілді ажыратады.
Спектрдің қасиетіне байланысты дірілдер тар жолақты және кең жолақты,
жиілікті құрамына байланысты – төмен жиілікті (октавты жолақта максималды
жиіліктердің болуымен 8 – 16 Гц сипатталады), ортажиілікті ( 31,5 және 63 Гц
),жоғары жиілікті (125, 250, 500 және 1000Гц) - локальді діріл үшін , жұмыс
орындарының дірілі үшін – 1 және 4 Гц, 8 және 16 Гц, 31,5 және 63Гц. Уақыт
бойынша дірілдер тұрақты, олар үшін виброжылдамдық 2 еседен көп
өзгермейді (6 дб-ға) бақыланған уақыт аралығында (1 мин.кем), және тұрақсыз
– виброжылдамдық 2 еседен кем емес өзгереді (6 дб-ға) бақыланған уақыт
аралығында 1 мин.кем емес. Тұрақсыз дірілдер уақытта тербелетін келесілерге
бөлінеді : үзілмелі және импульсті. Діріл көзі – ұрмалы аспаптар ( барабан ),
ұрмалы - айналмалы әсері бар машиналар, механизацияланған айналмалы
машиналар.
Жалпы діріл тасымалданушы, тасымал – технологиялық және
технологиялық болып бөлінеді.Діріл адам ағзасына әсер еткенде діріл ауруы
пайда болады. Діріл ауруының ең маңыздысы, айқын қан тамыр өзгерістеріне
алып келетін және полиневропатиялық симптоматикамен кездесетін түрлері.
Ультрадыбыс деп қатты ортаның механикалық тербелістерін айтады,
оның жиілігі есту шегінің жоғарғы көрсеткішінен жоғары болады ( 20 кГц –
тен). Ультрадыбыс, дыбыс сияқты физико–химиялық көрсеткіштермен
сипатталады. Ультрадыбыс көзі ретінде ультрадыбысты жиілікті тербелістерді
туындататын генераторлар.
Ультрадыбыс мүмкіндіктері кең, тірі организмдерге да әсері белгілі.
Бактерицидті әсер көрсетеді.Вегетотамырлық дистония мен астениялық
синдром – ультрадыбыстың адам ағзасына әсер ететін ең жиі кездесетін
аурулар. Инфрадыбыс – акустикалық тербелістер жиілігі 20 Гц – тен төмен.
Адам ағзасына әсері – жағымсыз сезім тудырады, астенизация, ағзаның
