«бекітемін» Түпқараған ауданының әкімі Т. Т. Асауов 2016 жыл

Түпқараған ауданы облыстың солтүстік-батысында Каспий теңізінің жағасында Бозашы түбегінде орналасқан. Солтүстік шығысы мен шығысында Маңғыстау ауданымен, оңтүстігінде Қарақия және Мұнайлы аудандарымен шектеседі. Аудан орталығынан облыс орталығы Ақтау қаласына дейінгі ара – қашықтық 132 км. Шектесе орналасқан аудандар мен облыс орталығына тек автокөлік жолы арқылы қатынауға болады.

Аудан 1992 жылы құрылған. Ауданның аумағы 8076,9 шаршы км (Мұнайлы ауданы құрылғаннан кейін) немесе бүкіл облыс аумағының 7,6%-ын құрайды. Халық саны мен жер аумағының көлемі жағынан аудан облыста соңғы орында тұр. 1963 жылдан аудан орталығы Форт-Шевченко қаласы. Аудан тұрғындарының басым бөлігі ауылда тұрады.

Ауданға қарасты Баутин (Аташ) селосы аудан орталығынан 3 км, Таушық селосы 150 км қашықтықта, ал Қызылөзен (38 км), С. Шапағатов (116 км), Ақшұқыр (117 км) селолары Форт-Шевченко – Ақтау тас жолының бойында орналасқан.

2015 жылдың 1 қаңтарына 26667 адам тұрады, бұл облыс халқының 3,9%, оның ішінде аудан орталығы Форт-Шевченко қаласында 6400 адам тіркелген. Халықтың басым бөлігі (77,6%) ауылдарда қоныстанған. Түпқараған ауданын кеңейту және қажетті инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз ету, әлеуметтік сала объектілерін әсіресе халық көп қоныстанған Ақшұқыр, Сайын Шапағатов ауылдарында (балабақшалар, мектептер, емхана мен ауруханалар) көбейтуді қажет етіп отыр.

Аудан халқы соңғы 3 жылда сырттан көшіп келушілер және табиғи өсім есебінен орта есеппен 8,5%-ға немесе 1900 адамға көбейді. Халықтың табиғи өсімі бар.

Халықтың 22,4% қалада, 77,6% ауылдарда тұрады, ұлттық құрамы бойынша негізгі бөлігі (99,8%) қазақтар, 170-дей адам ғана басқа ұлт өкілдері болып табылады. Тұрғындардың 48,5% ерлер, 51,5% әйелдер.

Түпқараған ауданының экономикалық белсенді халқының саны 2013-2015 жылдардағы кезеңде 10,6%-ға өсті (1-кестені қараңыз).

Экономикалық белсенді емес халықтың негізгі үлесін күндізгі оқу нысанында оқитындар (10%), зейнеткерлер (13,7%), денсаулығына қатысты еңбекке жарамсыздар (мүгедектер немесе жұмысқа қабілетсіз адамдар) (5,4%) құрайды.

Аудандағы жұмыспен қамту деңгейі біршама жоғары – экономикалық белсенді халықтың 97,4%-ы (облыс бойынша орташа – 92%).

Жұмыспен қамтылған халықтың негізгі үлесі кәсіпкерлік салада: қызмет көрсету(мұнай өндіру компанияларының қызыметін үйлестіруші ретінде тіркелген серіктестіктерді қоса алғанда) (34,8%), бөлшек сауда (10,1%), ауыл шаруашылығы салаларында (4%) шоғырланған. Бұдан басқа, жұмыспен қамтылған халықтың 12%-ы бюджеттік (мемлекеттік басқару, білім, денсаулық сақтау) салада жұмыс істейді.

Ауданда өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың қатарында өнімді жұмыспен қамтылғандардың жоғары үлесі байқалады. Мәселен, осы үлес 2014 жылы 97% құрады (3823 адамның барлығының ішінде 3708 адам). Тиісінше, өнімсіз жұмыспен қамтылған адамдардың үлесі азаюда.

Тұтастай алғанда, 2015 жылы ауданда өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық үлесінің жоғарлауы байқалады (26,7%) (2014 жылы – 25,7%, 2013 жылы – 25,4%), ал орташа республикалық көрсеткіш (28,2%).

Аудандағы орташа айлық жалақы 2013 жылғы 91339 теңгеден 2015 жылы 136661 теңгеге дейін немесе 49,6%-ға өсті. Сонымен бірге, жалақы деңгейі экономика секторларының кесінінде әр түрлі болып келеді. Жалақының төменгі деңгейі денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер, білім беру, ауыл шаруашылығы секторларында сақталуда.

Халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бойынша қабылданған шаралар нәтижесінде, жұмыспен қамту орталығына тіркелген жұмыссыздар санымен аудан бойынша жалпы жұмыссыздық деңгейі 2016 жылға 1,1%-ға дейін төмендеді (облыс бойынша орташа – 5,0%).

Бұл ретте, жастар жұмыссыздығының саны (15-29 жас) 2013 жылға 18 адам, 2014 жылы 76 адам, ал 2015 жылда 51 адам болды.

халықты жұмыспен қамтуға, оның ішінде «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасының аясында жәрдемдесудің белсенді шараларын пайдалану;

жаңа өндірістер ашу, өзін-өзі жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету үшін кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылай құралдарын белсенді пайдалану;

жұмыссыз халықты кәсіптік даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру бағдарламаларын жетілдіру;

ауданда шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың арнайы бағдарламаларын іске асыру;

еңбек рыногының дамуына қосымша серпін беретін жоғары экономикалық әлеует, өңірдің тиімді орналасуы Тұрғындардың еңбекке қабілетті санының, оның ішінде жалдамалы жұмысшылардың өсуі;

Кәсіпкерлікпен айналысатын тұрғындардың көбеюі;

Халықты кәсіпкерлікпен айналысуға ынталандыратын шаралар алынуы (микрокредиттер беру т.б.);

кәсіпорындардағы персоналдың жұмыстан босауы;

кәсіптік даярлаудың еңбек рыногының сұраныстарына сай келмеуі;

кейбір кәсіптік топтар бойынша еңбек ресурстарының едәуiр көптiгi;

еңбек ресурстарының жеткілісіз біліктілігі;

жұмыс күшінің төмен жұмылдыруы;

еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз жұмыссыз азаматтар санатының айтарлықтай үлес салмағы;

экономиканың біліктілігі жоғары кадрлармен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі;

Халық санының артуына байланысты экономикалық белсенді халық үлесінің азаюы;

Жұмыссыздардың көбеюі.

Алдағы 3 жылда аудан халқының саны 30 мың адамға жетеді деп болжанып отыр.

Бұл өңірдің экономикалық, рухани, мәдени потенциалын күшейте түседі деп күтілуде.

Кәсіпкерліктің жаңа түрлерін ашуға, жалпы кәсіпкерліктегі бәсекелестікті арттыруға, осы арқылы өндірілетін өнімнің (қызметтердің, жұмыстардың) сапасын арттыруға мүмкіндіктер туады. экономикалық өсу қарқынын сақтаудың қолайлы перспективалары, кірістер мен жұмыспен қамтудың көтерілуі, еңбек рыногындағы әлеуметтік әріптестіктің дамуы;

жұмыс берушілер жауапкершілігінің деңгейін көтеру және әлеуметтік жауапкершілік өлшемдеріне сай келетін ұйымдар санын арттыру;

тартылатын білікті шетелдік жұмыс күшінің үлесін төмендету;

қосымша жұмыс орындарын, әлеуметтік жұмыс орындарын құру, жұмыссыздарды оқыту бағдарламаларын іске асыру арқылы халықты жұмыспен қамту өнімділігін қамтамасыз ету;

халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді бағдарламаларын қолдану;

өз ісін ұйымдастыруы үшін шағын кредиттер беру арқылы жұмыссыз азаматтардың кәсіпкерлік бастамаларын дамытуға жәрдемдесу.

Жаңа жұмыс орындарын ашу арқылы жұмыссыздық деңгейін төмендету.

Несие беру арқылы ауылдағы кәсіпкерлікті дамыту.
Қауіптері:

Аудан экономикасының тұралап қалуына байланысты халықтың әлеуметтік жағдайының нашарлауы;

халықтың бәсекеге қабілетсіз топтарын жұмыспен қамту үшін мүмкіндіктердің азаюы.
3.2 Аудандағы кәсіпкерліктің дамуын талдау.
Түпқараған ауданын дамытудың бағыттарының бірі шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту болып табылады.2015 жылда шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (әрі қарай ШОБ) тіркелген саны 1556 бірлікті құрап, 2014 жылдың сәйкес кезеңімен (1380 бірлік) 12,7%-ға жоғары және 2013 жылдың сәйкес кезеңімен (1334 бірлік) 16,6%-ға жоғары болып отыр.Ал 2015 жылда белсенді ШОБ субъектілерінің саны өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 3,9%-ға өсіп 1336 бірлікті құрады, 2013 жылмен салыстырғанда 14,2%- ға өсті. (2013 жылда-1170 бірлік).
3-кесте. Аудандағы ШОБ дамуының негізгі көрсеткіші

Жалпы алғанда, 2013-2015 жылдарға арналған талдау нәтижелері жыл сайын өсу қарқынының бар екенін көрсетеді.

2015 жылда тіркелген ШОБ субъектілерінің жалпы санынан белсенді субъектілерінің үлесінің төмендеуі тіркелген жаңа кәсіпкерлік субъектілерінің саны 12,7%-ды құрап (176 бірлік), айтарлықтай артуынан болып отыр, ал белсенді субъектілер өсімі 3,9% -ға тең.(51 бірлік).

2015 жылы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінде жұмыс жасайтындар саны аудандағы экономикалық белсенді халық санының 40,9% құрады. Осы кәсіпкерлік субъектілері аудан бюджетінің кірістеріне 2015 жылы 4 493 млн.теңге салығын төлеп, 2014 жылмен салыстырғанда 35,5%-ға (3 315 млн.теңге) өскен.

2010 жылдан бастап шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы іске асырылуда (бұдан әрі - БЖК- 2020).

2012 - 2015 жылдар ішінде «Бизнестің жол картасы -2020» бағдарламасы аясында 15 жоба субсидияланды, 6 несиелеуге ішінара кепілдіктер берілді, 2 жобаға инфрақұрылымды дамыту үшін болса, ал берілген грант саны 2 болды. Сонда осы жылдар ішінде «БЖК-2020» бағдарламасы бойынша барлығы 25 жоба қаржыландырылды.

Ал 2011 жылдан бастап «БЖК2020» бағдарламасы «Кәсіпкерлікті қаржылай емес қолдау» атты жаңа 4 бағытпен толықтырылды.

Осы бағытта кәсіпкерлерге арналған «Бизнес-Кеңесші» жобасы бойынша екі күндік тегін оқыту курстары жүргізілді.
5-кесте. «Бизнестің жол картасы2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасымен оқу курстарына қатысушылардың саны

«Жұмыспен қамту 2020» бағдарламасының 2 бағыты бойынша «Каспий» микрокредиттік ұйымы» ЖШС және «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ арқылы 2012-2015 жылдар ішінде барлық сомасы 97,2 млн. теңгені құрайтын 38 шағын несие берілді.

Өзара тиімді ынтымақтастық үшін, ШОБ және ірі компаниялардың өкілдерімен кездесулер ұйымдастыру;

ШОБ өкілдерін «Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы және аймақтық басқа бағдарламаларға белсенді қатысуына ықпал ету.
Әлсіз жақтары:

Кепілдік мүліктің болмауынан несиелерге қол жеткізудің шектеулі;

Банктік несиелердің пайыздарының жоғары болуы;

Кредиттік ұйымдарда құжаттардың ұзақ мерзімде қаралуы;

Ауданда несиелер мен шағын несие беретін екінші деңгейлі банктер мен микрокредиттік ұйымдардың болмауы.
Мүмкіндіктер:

ШОБ саласының белсенді дамуы;

шағын кәсіпорындардың тиімді қызмет етуінің арқасында нарықтық инфрақұрылымның дамуы.
Қауіп-қатерлер:

Жұмыссыздықтың артуы, криминогендік жағдайдың артуы, шағын және орта кәсіпорындарда әлеуметтік жағдайдың төмендеуінен банкроттық әсер болуы.

Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық –инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру барысында ауданда қазіргі кезде жұмыс жасап тұрған ірі өндірістік базалар бар. Соның бірі «Теңізсервис» ЖШС компаниясының жасанды айлағы, «Каз М-І» бұрғылау ерітінділер зауыты, «Осетр- Аралды» сервистік ауылшаруашылық серіктестігінің тауарлық бекіре фирмасы, «Бозашы Оперейтинг ЛТД компаниясының бес жылжымалы гелиополимерлік қондырғысы және «Таушық ауыл шаруашылығы» ЖШС–ның жүн өндеу цехы. 2015 жылға индустрияландыру картасына құны 3 576,4 млн.теңге тұратын және 13 адамды жұмыспен қамтитын 2 жоба енгізілді.

1. 
   «Топтап өдшейтін №31 қондырғының құрылысын салу» жобаны ұсынушы: Бузачи Оперейтинг ЛТД» компаниясының филиалы, өнім өндіру қуаттылығы тәулігіне 2400 м3, жобаның құны -2077,0 млн.теңге, жұмыс орны 8 адам. 2015 жылдың тамыз айында іске қосылды.
   

өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсуі;

металлургияны, машина жасауды, құрылыс материалдарының өндірісін

дамыту үшін бай минералдық- шикізат негізінің болуы.

көмірсутегі шикізатына белгіленетінбағалардың әлемдік конъюктурасына өңір экономикасы дамуының аса тәуелділігі;

өнеркәсіптің жалпы үлесіндегі тау-кен өндіру өнеркәсібі үлесінің, дәлірек айтқанда отын-энергетикалық пайдалы қазбалар өндірудің үлкен үлесі өңдеу өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі – машиналар мен жабдықтардан басқа, дайын металл бұйымдар өндірісі кәсіпорындарының теңіз мұнай кен орындарына тәуелділігі.

Қауіп-қатерлер:

әлем экономикасына кірігуге байланысты өңір экономикасының бәсекеге қабілеттігінің төмендеуі;

өңдеу өнеркәсібінің бірқатар салаларын дамытуға шикізат базасының жетіспеушілігі.
3.4 Аграрлық-өнеркәсіптік кешен
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіріп қоюдын, өзі жеткіліксіз. Оны сақтап, сапалы түрде өңдегеннен кейін халыққа уақытында жеткізу керек. Ауыл шаруашылығы бұл мәселелерді басқа салалардың көмегінсіз шеше алмайды. Сондықтан оның қажеттіліктерін қамтамасыз етіп, өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп өндірістері мен ауыл шаруашылығының арасында тікелей байланыс қалыптасқан. Басқаша айтқанда, агроөнеркәсіп кешені (АӨК) пайда болды.

Өтпелі кезеңде ауданның агроөнеркәсіптік кешені де елеулі қиыншылықтарды бастан кешірді. 1994-1995 жылдары жаппай ұжымдық кәсіорынға көшу тек шығын әкелмесе пайда әкелген жоқ. Нарықтық қатынасқа көшу кезеңінде ерекше маңызға ие болған шаруашылықты жүргізудің жаңа әдісінің бірі – шаруа қожалықтары. Ауданда шаруа қожалықтарының дамуы тез қарқынмен жүрді.

Қазіргі таңда аудан экономикасының бірі болып қалыптасқан ауыл шаруашылығы саласында 3 шаруашылық серіктестігі және 2016 жылдың 1 қаңтарына 193 жеке шаруа (фермер) қожалықтары жұмыс жасап тұр. Ауданның агроөнеркәсіптік кешенін дамыту Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған «Агробизнес-2020» бағдарламасына, сондай-ақ өзге де басым мемлекеттік және стратегиялық бағдарламаларға сәйкес жүргізілуде. Аудан көлемінде барлық шаруашылықтарды қоса алғанда 1973 бас сиыр, 42349 бас қой мен ешкі, 7463 бас жылқы, 5707 бас түйе болды.

Мал шаруашылығы. Мал шаруашылығы өнімінің ауыл шаруашылығы өнімдері өндірісінің жалпы көлеміндегі үлес салмағы 2015 жылы 107,8% (1007,4 млн. теңге) құрады. Мал шаруашылығының жалпы көлемдегі үлес салмағы орташа есеппен 3 жылда -78,8 - 84,6 пайыз мөлшерінде болып, тұрақты күйде қалды.

2015 жылы жалпы көлем- 1245,0 млн. теңгені құрап, 2014 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда (2014 жылы – 903,3 млн. теңге) 341,7 млн.теңгеге немесе 41,6 пайызға артты.
9-кесте. Ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің динамикасы

Кестеден мал шаруашылығы өнім көлемінің индексінің жылдан – жылға арту тенденциясы байқалады.

Шаруашылықтың барлық санаттарында 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда ірі қара малдың саны 17,3 %-ға азайып (1843 бас), жылқы саны – 8,2%- ға азайып ,(8203бас), ешкі саны – 14,4%-ға азайып , (9108 бас), қой саны –18,7%-ға төмендеп, (32972 бас), түйе саны – 3,1%-ға төмендеп, (5610 бас) , құс саны – 29,9 %-ға төмендеп, 583 (бас) құрады.

Ауыл шаруашылығы жануарларының 2014 жылғы азаю себебі негізінен ауа райының қолайсыздығынан, қуаншылыққа байланысты болды .

2015 жылы тауық жұмыртқасы- 88,6 мың дана, 2014 жылмен салыстырғанда 33,6 мың данаға немесе 63,7 пайызға көбейді. (2014 ж – 55,0 мың дана). 70,4 тонна қой жүні қырқылды, бұл өткен жылғы көрсеткіштен 2,1 %-ға аз (2014 жылы – 71,9 тонна) немесе 15,0 тоннаға аз.

2015 жылы статистикалық деректер бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде өсу байқалып , өлі салмақта өткізілген мал мен құс 658,9 тонна болып, 2014 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 88,5 тоннаға немесе 15,5 %-ға көбейді.

Өсімдік шаруашылығы. Аудан бойынша 2015 жылы барлығы 29 шаруашылық 197,6 га жерге егін екті, 9 млн 536,8 мың теңгенің субсидиясына құжаттары жасақталып, қаражаттары берілді. Бұл көрсеткіш 2014 жылмен салыстырғанда 10 шаруашылыққа, 2013 жылмен салыстырғанда 8, 2012 жылмен салыстырғанда 9 шаруашылыққа, соған сәйкес 79,1 , 64,6, 68,2 гектарға артық.

2015 жылы алынған 4202 тн. өнімнің – 3762 тн. Бақша өнімдері қауын- қарбыз болса, 0,440 тн. көкөніс өнімдері алынды.

Ылғал үнемдеу технологиясы – тамшылатып суаруды қолдану жүйесін енгізу жылдан – жылға артуда. Соның нәтижесінде 2015 жылы 55,5 га егістік жер тамшылата суару технологиясымен қамтылды. (2014 жылы – 4,5 га, 2013 жылы – 8 га, 2012 жылы- 5,8 га).

Ауданда көлемі 1,2 га өнеркәсіптік үлгідегі 1 жылыжай және көлемі 0,3 га фермерлік үлгідегі 1 жылыжай бар.

Балық шаруашылығы. Ауданда 2013 жылы 8, 2014 жылы 6 табиғат пайдаланушы шаруашылық, олардың құрамында 18 балықшылар бригадасы, 61 балықшы рұқсат етілген балық түрлерін бөлінген квота бойынша аулады.

2013 жылы аулауға рұқсат етілген 10 балық түрлері бойынша барлығы – 591,2 тонна квота бөлініп, нақты 287,1 тонна балық ауланды немесе квота 48,6%-ға игерілген. Ең көп балық аулау үлесі «Микор» ЖШС -не 41,1% тиесілі, қалған шаруашылықтар 19-0,6% мөлшерінде игерген.

Ауланған балықтың 78%-дан астамын кефаль балығы құрайды, (игерілген квотаның - 59,5 %-ы).

2014 жылы балық аулаушы шаруашылықтар саны 2 –ге кеміді. 6 шаруашылық, 2014 жылға бөлінген 423,9 тонна квотаның 48,6 %-ын игеріп, 206,1 тонна балық аулады. Ең көп ауланған балық үлесі «Микор» ЖШС мен «Алпамыс» шаруа қожалығы және «Каспий БИО Экология» ЖШС-нің үлесінде (42% және 24% , 14%).

2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда ауланған балықтың азаюы – балық аулаушы шаруашылықтың 2- ге кемуінен, 81 тоннаға немесе 28,2% аз ауланған. 2014 жылы ауланған кефаль балығының үлесі барлық ауланған балықтың 87,7 %-ын құрады. (барлық ауланған балық – 206,1 тонна, оның ішінде кефаль – 180,7 тонна).

0. 
   3.5.Сауда
   

Бөлшек сауда тауар айналымының көлемі 2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларына 1545,6 млн. теңгені құрап, 2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларымен салыстырғанда 26,4%-ға азайғаны байқалады. 2014 жылда бөлшек сауда тауар айналымының көлемі 1986,3 млн. теңге болып, 43,2% артса, 2013 жылда 1293,9 млн. теңгені құрап 35,0%-ға көбейген.

Тауар айналымының кемуінің бір себебі ауданда көтерме сауда орындары жоқ. Кәсіптің бұл түрімен айналысу біздің аудан үшін тиімсіз. Ол ауданның тұйықта орналасуы, темір жолының болмауы, су жолын тек қана мұнай өнімдерін өндіретін, оған қызмет ететін компаниялардың ғана пайдалануымен шектеледі. АЗС, қоғамдық тамақтандыру, дәріханалар, тұрмыстық қызмет көрсетулер, қазіргі сауда форматтың төмен дамығандығы, электрондық сауданың жетілмегендігі, ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің қажетті деңгейде өнімдермен қамтамасыз ете алмауы және азық-түлік тауарларының сырттан тасымалдануы (80-90%).

Ауданға азық - түлік тауарлары облыс орталығындағы көтерме сауда базарларынан жеке кәсіпкерлер арқылы тасымалданады.

Сауда орындарында сатылатын негізгі азық - түлік тауарларының бағалары облыстағы орташа бағалардың деңгейінде, азық – түлік тапшылығы жоқ.

1- сортты бидай ұнынан пісірілген қалыпты нанның бағасы 3-4 жылдан бері тұрақты 1 дәнесі -55 теңгеден сатылып келді. 2015 жылдың желтоқсан, 2016 жылдың қаңтар-ақпан айларында теңгенің құнсызданып, ұн бағасының көтерілуінен 1- сортты бидай ұнынан пісірілген қалыпты нанның бағасы 60 теңгені құрады, ал наурыз айының 10-шы жұлдызынан кейін 65 теңге болып отыр.

2010- 2013ж.ж. «Каспий –Берекет» ЖШС- нің ауданда 8 дүкені жұмыс жасап, базар бағасынан 15-20 пайызға арзан азық- түлік түрлерін сатқан болатын. 2014 жылдан бері ЖШС ұйғарымымен бұл дүкендер жабылды.

Жергілікті жердің кәсіпкерлерінің күшімен жергілікті жерде өндірілген ауыл шаруашылық тауарлары және халық тұтынатын негізгі азық-түлік тауарларымен аудан тұрғындарын қамтамасыз ету мақсатында, тұрақты түрде (балық, ет, сүт, көкөніс пен бақша өнімдері, макарон, ұн, күріш, арпа, сұйық май т.б.) жәрмеңкелер өткізу практикасы қолға алынып, жақсы нәтижесін беруде.

Ауданның кәсіпкерлік бөлімінің ұйымдастыруымен ауыл шаруашылығы және халық тұтынатын тауарлар көрмесі 2013 жылы 23 рет, 2014 жылы – 25 рет, 2015 жылда 32 рет жәрмеңке өткізіліп, ауыл шаруашылық өнімдері мен халық тұтынатын тауарлары сатылды. Жалпы, аудан орталығы мен ауылдардағы орталық алаңдарға күн сайын келіп сауда жасау аудан кәсіпкерлеріне рұқсат етілген.

Ауданда бағаның негізсіз өсуіне жол бермеу мақсатында және әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты қалыптастыру үшін, сонымен қатар, халықтың әлеуметтік тұрғыдан қорғалатын бөлігін қамтамасыз ету үшін 22 сауда нүктелерімен екі жақты келісім, бірінші сұрыпты ұннан піскен нан бағасының негізсіз өсуін болдырмау үшін де үш жақты (өнім дайындаушы, сатушы және үйлестіруші) 10 сауда орнымен меморандумдарға қол қойылды.
Сауда, бойынша SWOT-талдау:
Күшті жақтары:

жергілікті тауар өндірушілермен көрме және жәрмеңкелер өткізіп отыру.

шығыны бар кәсіпорындардаң болуы;

көтерме сауда, базарлар, тұрмыстық қызмет көрсету, заңды қызмет көрсету, сақтандырулар дамымаған;

күнделікті жұмыс жасап тұрған көтерме сауда орны, ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің тауарларын сататын базар жоқ.

бәсекелестер, шкізат жеткізушілер, дайын өнімді тасымалдаушылар және тендерлерге қатысушылар туралы сұраныстар мен ұсыныстар беру үшін ақпараттық банктер құру.

ішкі рынкта импорттарға тәуелділік;

теңгенің құнсыздауынан әеуметтік маңызы бар азық түлік тауарларының бағасының өсуі;

мұнай өнімдерінің бағасының өсуі;

тасымалданатын азық-түлік тағамдарының, жеміс-жидектердің, дәрі-дәрмектердің бағасының өсуі.
3.6. Инновация мен инвестиция
Негізгі капиталға инвестициялар көлемі бойынша ауданның облыстағы үлесі 2012 жылда 18,4% құраса, ал 2013 жылда 22,6%, 2014 жылда 23,4% құрады. (Осы жылдарда – облыс бойынша 2-орын).

Негізгі капиталға инвестициялар көлемі 2012 -2014 жылдарда 69 млрд. теңгеден 115 млрд. теңгеге дейін, НКИ 117,1% -дан 129,4% дейін өсті (14 –кесте).

Атауы	Негізгі капиталға салынған инвестиция (мың. тенге)	2012 жылмен салыстырғанда (%)	Негізгі капиталға салынған инвестиция көлемінің үлес салмағы (%)
Тупкараған ауданы	124 550 316	129,4	23,9

2015 жылдың қаңтар – желтоқсанында 2014 жылғы қаңтар - желтоқсанмен салыстырғанда инвестициялардың көлемі 38,7% - ға кеміді.

2015 жылы қаңтар-желтоқсанда инвестициялардың басым көздерін 91,5% болып меншікті қаражат құрады.

Инвестициялардың технологиялық құрылымында ғимараттар мен құрылыстарды салу және күрделі жөндеу бойынша жұмыстар 28,5%, өзге де шығындар 30,6%, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар 40,9% құрады.

Инвестиция салымдарының тартымды саласы 2015 жылдың қаңтар –желтоқсанында инвестициялардың жалпы көлеміндегі үлес салмағы 95,6% құрайтын өнеркәсіп болып қалып отыр, соның ішінде кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу 91,1%.

Негізгі капиталға салынған инвестициялардың төмендеуі 2015 жылда 2014 жылмен салыстырғанда төмендеуі байқалады. (80 003,0 млн. теңге, облыстағы аудан, қалалармен салыстырғанда 3 орын).

Инвестициялар тартылатын негізгі салалар өнеркәсіптік, мұнай сервистік, көлік-логистикалық, қызмет көрсету жобалары болды. Бұл салалар шетелдік, сонымен бірге отандық инвесторлар үшін де тартымды. Мұнда мына жобаларды іске асырылуда:

1) Стратегиялық аса ірі жобалардың бірі саналатын «Бозашы Оперейтинг ЛТД компаниясының бес жылжымалы гелиополимерлік қондырғысы және «Таушық ауыл шаруашылығы» ЖШС–ның жүн өндеу цехы, Бузачи Оперейтинг ЛТД» компаниясының филиалы «Топтап өдшейтін №31 қондырғының құрылысы;

2) «Маерск Ойл Казахстан Гмбх» Қазақстан Республикасындағы компаниясының филиалының, «Жалғызтөбе мұнай» ЖШС, «Физтех сервис» ЖШС, «Қаражанбас мунай», «Нельсон Петрилум», «NHSI» компаниялары, «Поликом сервис», «Капрем сервис» «Астра строй», «Юговасточный сервис груп» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерінің мұнай игеру жұмыстары;

3) «Мтех сервис», «Тұлпар мунай», «СиБу» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерінің қызмет көрсету салалары басым болып отыр.

Өңірдің өңдеу секторындағы инновациялық жүйесін дамытудың жалғыз арнасы тікелей шетелдік инвестициялар қатысатын жобалар болып табылады (Индустрияландыру картасы).

Инвестициялық жобалардың іске асырылуына жергілікті кәсіпкерлердің тартылуы.

Жобалар іске асқан кезде қызмет көрсету, көліктік қызмет, қоғамдық тамақтану нысандары ашылатын болады.

Әлсіз жақтары:

Дағдарыс жағдайында кейбір жоспарланған жобалар уақтылы қаржыландырылмай қалады.

Ауданның инвестициялық тартымдылығын арттыру арқылы жеке инвестицияның келуін көбейту.

Жаңа дағдарыстың басталуы және сыртқы факторлардың кері әсерінен инвестиция көлемінің азаюы мүмкін.

Сол мақсттарға қол жеткізудің тағы бірі индустриалды аймақ құру. Ал оның мақсаты экономиканың басым секторларына отандық және шетелдік инвестицияларды тарту үшін қосымша қолайлы жағдайлар жасау. индустриялық аймақтарды дамытудағы ынталандырушы фактор кәсіпті құрып және дамыту кезінде кәсіпкерлердің шығындарын азайту.

Осы орайда, Түпқараған ауданындағы Индустриалды аймақ – ол бәсекеге қабілетті өнім шығаратын кәсіпорындардың жаңа кластері болмақ.

Бұл жоба өндіріс орындарының жедел қарқынмен дамуына ықпал етеді.

Арнайы өндірістік аймақ құру бірқатар мәселелерді шешетін болады. Олар:

1. бұрыннан бар өндіріс орындарын қала орталығынан сыртқа шығару.

2. инвестициялық ресурстар мен трансферттерді тарту;

3. өндіріс секторында маман кадрларды қалыптастыру және пайдалану.

Аудандағы индустриалды аймақтың жалпы көлемі 120 га: Форт-Шевченко қаласы әкімшілік аумағынан 30 га, Ақшұқыр селосы әкімшілік аймағынан 60 га, Түпқараған ауданы «Сәубет» жерінен 30 га. Алдағы жылдарда осы аймаққа жылыжай, көкөніс, өсіру, концервілеу цехы, мал бордақылау, құрылыс материалдарын, мебель жасайтын өндіріс орындарына, тамақ, жеңіл өнеркәсіп, пластикалық құбырлар, есік, терезелер, қоймалар т.б. шығаратын кәсіпорындар ашылып, жаңа жұмыс орындары құрылады деп күтілуде.

Қазіргі кезде осы жобаға қатысуға ниет білдірушілерді саралап анықтауға жұмыс жасалынып жатыр. Автокөлік жолының құрылысына жобалық-сметалық құжаттамасы (ЖСҚ) жасақталды, құрылысы 2017 жылы басталады деп күтілуде. Инженерлік инфрақұрылымдарды тарту жұмысына ЖСҚ дайындалу үстінде, құрылыс жұмысы 2018 жылға жоспарланды..

Индустриалды аймақ аудан экономикасына тың серпін берумен қатар, үлкен әлеуметтік аспектіге ие, өйткені мұнда жаңа жұмыс орндары ашылмақ.
Ауданның алдағы орта мерзімде даму болжамы мыналарға негізделеді:

жыл сайынғы тұрақты экономикалық өсім;

аудан көлемінде маңызды стратегиялық инвестициялық жобалардың

жүзеге асуы;

несиелік ұйымдар арқылы несиелерді көбейту, жаңа жұмыс орындарын ашу;

жұмыссыздықты азайту;

жоспарланған бағдарламаның жүзеге асырылуы;

ауылдағы кәсіпкерлікті дамыту;

кәсіпкерлікті дамыту, экономиканы әртараптандыру бағытында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту.

Бағдарламаны жүзеге асырудың құралдары мыналар:

2016-2018 жылдарға арналған Түпқараған ауданында кәсіпкерлікті дамыту Картасы;

Мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру;

тиісті жылдарға арналған бюджет қаражаттары;

кәсіпкерлердің бизнес жоспарлары;

несие көлемінің ұлғаюы;

жаңа жұмыс орындарының ашылуы;

жергілікті атқарушы және өкілетті органдардың тиісті шешімдері.

тұрғындар өмірінің сапасын көтеру;

шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау;

шағын және орта кәсіпкерлік субектілерінің санын көбейту және жаңа жұмыс орындарын ашу;

агроөнеркәсіп кешенін дамыту;

өндірісті жандандыру;

қызмет көрсету саласын дамыту;

кәсіпкерліктің басқа салаларын да дамыту.

мың.теңге

Картаны жүзеге асыру үшін республикалық және жергілікті бюджет қаржылары, сонымен қатар несиелік ұйымдар, екінші деңгейдегі банктер, кәсіпкерлердің өз қаражаттары мен инвестициялары пайдаланылады.

Картаны басқару мынадай сатылардан тұрады: кәсіпкерлікті дамыту бойынша жұмыстар жүргізу, мониторинг, аралық және түпкілікті нәтижелерді бақылау және бағалау.

«БЖК-2020» - "Бизнестің жол картасы-2020" бизнесті қолдау мен