Этиологиясы мен патогенезі. Созылмалы (жайылған) гломерулонефрит кең таралған аурулардың бірі болып табылады. Гломерулонефриттің жедел түрі кейде созылмалы гломерулонефритке ауысады, бұл әсіресе, уақытында жүргізілмеген және нәтижелі түрде емделмеген науқастарда кездеседі. Кейбір науқастарда ауру кездейсоқ байқалады. Науқастың анамнезінде жедел гломерулонефритпен сырқаттанғаны көрсетілмесе де, айқын шағымдарсыз өткен, сондықтан да анықталмаған жедел гломерулонефриттің созылмалы түрдегі гломерулонефритке себепші болғанын пайымдауға болады.
Созылмалы (жайылған) гломерулонефрит кейбір жағдайларда әйелдердің жүкті кезіндегі емделмеген нефропатиясының нәтижесі болуы мүмкін. Созылмалы гломерулонефрит Брайт сырқатының 3 классикалық түрінің біреуі болып табылады. Соңғы уақытта созылмалы гломерулонефриттің патогенезіңде аутоиммунды механизмге зор маңыз беріледі. Созылмалы гломерулонефритпен сырқаттанған науқастардың организмінде стрептококқа қарсы қарсыденелердің түзілуінен басқа, бүйрек тінінің өзгерген белоктарына да қарсы антиденелердің түзілуі жүреді, ол бүйректегі қабыну үдерісін қолдай отырып, аурудың созылмалы түрде үдеуіне себепші болады.
Дерттің анатомиясы. Бірнеше жылдар бойына созылатын аурудың алғашқы кезеңінде бүйректер үлкеймейді немесе сәл ғана үлкейеді, ал соңғы кезеңінде күрт кішірейіп, беткейлігі бұдырланады, бүйрек тіндері тығыздалады (бүйректің екіншілік бүрісуі).
Микроскопиялық зерттеу: созылмалы гломерулонефрит көбіне бүйрек шумақтарында интракапиллярлы түрде жүретін қабыну үдерісінің біртіндеп капилляр ілмектері мен капсулалар қуысының бітелуімен және одан әрі қарай шумақтардың тыртықшаға немесе гиалинді түйінге айналуымен сипатталады. Сонан соң бүйрек түтікшелерінің эпителийінде дистрофиялық өзгерістер байқалады.
Клиникалық көрінісі. Ауру барысында анық екі кезең ажыратылады: бірінші, бүйректің азотты бөліп шығару қызметі айқын бұзылмаған (бүйректің теңгеру сатысы) кезеңі. Екінші, бүйректің азотты бөліп шығару қызметі едәуір бұзылған (бүйректің декомпенсациялық) сатысы.
Аурудың бірінші кезеңінде жедел гломерулонефрит кезіндегідей белгілер байқалады. Науқастар әлсіздікке, тұрақты түрдегі бас ауруына, бастың айналуына, және ісіктің пайда болуына шағымдануы мүмкін. Бірақ жедел нефритке қарағанда бұл белгілер жеңіл түрде өтеді. Көбінесе аурудың ағымы белгісіз жүреді, сондықтан диспансерлік зерттеу кезінде ол кездейсоқ анықталады. Объективті әдістермен зерттегенде артериялық қан қысымының көтерілгені және жүректің сол жақ қарыншасының гипертрофиясы айқындалады. Зәрді зерттегенде протеинурия, цилиндрурия, әсіресе диагностикалық маңызы өте құнды балауыз тәрізді цилиндрлер табылады. Зәрдің тұнбасында аздаған мөлшерде сілтіленген эритроциттер анықталады. Қан сарысуында холестерин мөлшері көбейеді. Протеинурия тұрақты түрде болғандықтан әр түрлі мөлшерде үнемі гипопротеинемия байқалады. Үдемелі нефросклероз салдарынан аурудың ақырғы кезеңінің белгілері біртіндеп қосыла бастайды. Бүйректің қызмет атқаратын тіндерінің санының азаюы тазарту сынамасының (әсіресе инулинмен) көрсеткішінің төмендеуімен куәланады. Бүйректің фильтрациялық қызметі ұзақ уақыт бір қалыпты болады, тек қана аурудың асқыну кезендерінде ғана төмендейді. Біртіндеп бүйректің концентрациялық қабілеті азайып, зәрдің салыстырмалы тығыздығы төмендейді. Бұл кезеңде сұйықтықтың көп бөлінуіне (полиурия) байланысты азот қалдықтары организмнен жуылып кетеді. Компенсаторлы түрде түнгі несеп мөлшері күндізгіге қарағанда көбейеді (никтурия). Бүйректің концентрациялық қабілеті қатты бұзылғанда, зәрдің меншікті салмағы төмендеп, құрғақ тамақтың әсерінен де тәулік бойына өзгермейтін бірқалыпты 1009-1011 болады (изогипостенурия). Осы кезеңде науқастың қанында азот қалдықтарының (мочевина, креатинин, индикан) деңгейі жоғарылайды. Біраздан соң уремия белгілері пайда болады: әлсіздік, бастың ауруы күшеюі, лоқсу, терінің қышуы, ауыз қуысынан жағымсыз аммиак иісінің пайда болуы, көз көруінің нашарлауы. Соңғы кезенде науқас уремиялық ес түссіздікке түседі.
Ағымы: созылмалы нефрит 2-3 жылдан 10-15 жылға дейін жалғасады. Аурудың бірінші кезеңі ұзақ, екінші кезеңі қысқа болады. Аурудың барысында суықтың, жұқпалы аурудың әсерінен әр түрлі уақытқа созылатын асқыну кезеңдері байқалады. Уақытша оңалу кезеңдері де болады. Ауру барысының сипатына және белгілерінің басым болуына байланысты созылмалы гломерулонефриттің бірнеше клиникалық түрлерін ажыратады.
Нефротикалық ісінуге, несептік синдромдар мен ауру барысының тез ағымы тән. Гипертониялық түрі қатерсіз ағыммен, артериялық қан қысымының жоғарылауымен, аздаған зәр өзгерістерімен ғана шектеледі. Аралас түрде ісінуде, несептік және гипертензивті синдромдар орын алады. Гломерулонефриттің бұл түрінің ағымы ауыр да және тез жүреді. Ол 2-3 жылдан соң айқын бүйрек қызметінің жетіспеушілігіне әкеліп соғады. Латентті түрі - жасырын түрде өтеді, ол зәрдің аздаған өзгерістерімен сипатталады. Ісіну, гипертензиялық синдромдар болмайды. Бүйрек қызметінің жетіспеушілігі өте кеш, 10-15 жылдан соң ғана дамиды. Барлық жағдайда да науқастардың өлімі бүйрек қызметінің жетіспеушілігінен болады.
Емдеу. Симптомдардың асқынуы кезінде төсек тартып, ас тұзы шектелген (тәулігіне 1,5-2,5 г) сүт, өсімдік тағамдары, орташа өлшеммен белок (науқастың 1 кг дене салмағына 1 г-нан) беріледі; гломерулонефриттің нефротикалық түрінде және гипопротеинемияда белоктың мөлшерін тәуліктік рационда көбейтілуі ұсынылады.
Созылмалы инфекция ошақтарын тазарту (шіріген тістерді емдеу, қабынған бадамша безді алып тастау т. б.) жүргізіледі. Жұқпалы ауру ошақтарымен күресу үшін антибиотиктер беріледі. Нефриттің гипертензия және азотемия синдромынсыз асқынған кезеңінде кортикостероид гормондарын дәлдану жақсы нәтиже береді. Созылмалы гломерулонефриттің нефротикалық түрінде хингаминді ұзақ уақыт қолданғанда біршама дұрыс нәтиже береді. Емдеу курсы - бірнеше айға созылады. Көп жағдайда осындай емдеу жолымен тұрақты клиникалық уақытша оңалуға қол жеткізуге болады.
Созылмалы гломерулонефриттің гипертониялық және ісіну түрлерінде симптоматикалық ем жүргізіледі, яғни гипотензивті заттар, салуретиктер (гипотиазид) қолданылады. Гломерулонефриттің гипертониялық және нефротикалық түрімен ауыратын, бірақ бүйрек қызметінің орны толтырылған (компенсированная почка) науқастардың жағдайын санаториялық емдеумен жақсартуға болады.
Зәрліқан кезінде негізінен азотемиямен күресуге тура келеді. Ет тағамдарымен ішке түсетін жануар текті белоктар тәулігіне 18-30 г дейін шектеледі. Ішектегі шіру үдерісін төмендету үшін кең спектрлі антибиотиктер курсы, сонымен қатар сүт-қышқылды тағамдары, айран қолданылады. Ісінуге бейімділік болмаған жағдайда, көп мөлшерде сұйықтық ішу пайдалы. Уланумен күресу мақсатында - организмге көп мөлшерде «В» тобының витаминдерін, аскорбин қышқылын, глюкозаны енгізіп, қайталап қан құйып, асқазанды сода ертіндісімен жуып, содалы клизмалар жасайды. Зәрліқандық уланумен күресудің нәтижелі әдістері - перитониалды диализ бен гемодиализ (жасанды бүйрек). Бірақ, бұл әдістер зәрліқан тудырған себептерді жоя алмайды, тек науқастың өмірін аз да болса ұзартуға жәрдемдеседі.
Достарыңызбен бөлісу: |
