Бәкіров атындағы орта мектебі” кмм директорының бейінді ісі жөніндегі орынбасары Қызылорда қаласы

Қазіргіміз бен өткеніміздің және  болашағымыздың  арасындағы  байланысқа үнемі талдау жасап отырмасақ, онда біз жұмыс істей алмаймыз  -мектептегі педагогтық басшылық жасаудың логикасы осында жатыр.Көре білу ол біріншіден, өткен жолыңа көз жіберу, талдау жасау, содан бүгінгі күннің жетістіктері мен кемшіліктерінің қайнар көзін табу болып табылады.

Оқу-тәрбие үрдісін ғылыми негізде басқару, жалпы оқу үрдісінің көзге көрінбейтін ішкі механизмі болып  табылады.

Бұл механизмнің мәнін тек терең жасалған педагогикалық талдаудың нәтижесінде ғана ашуға болады.Бұл тек бар фактілерді жинау ғана емес. Мектепішілік басқару ісінде құрғақ фактілерді жинау өте қауіпті, тіпті қатерлі іс. Педагогикалық талдау ісі дамыта  оқыту арқылы мектепті басқару ісін көздейді. Оқу жылының қорытындысына педагогикалық талдау жасау ісін дамыта оқытудың ең бастысы – талдау (анализ).Бұл-барлық негізгі факторларды зерттеу, өткен оқу жылындағы мектеп жұмысына талдау жасап, кеткен кемшіліктердің себебін анықтау болып табылады.

Мектепішілік басқару ісіндегі педагогикалық талдаудың алатын орн

Оқу жылына жасалған талдаудың нәтижелері- педагогикалық ұжымның алдына қойылған оқу жылының мақсаттар мен міндеттерді түйіндеуге мүмкіндік береді.

Мектеп жұмысын  педагогикалық ұжымның өткен оқу жылында  жасаған жұмыстарына ғылыми түрде талдау жасамай, жоспарлау мүмкін емес. Бұрыңғы тәжірибе мен оның нәтижелерін есепке алмаса, жоспар тек формальды құжат есебінде ғана қалады. Педагогикалық талдау мектепті дамыта оқыта отырып басқару функциясы, осы күрделі үрдістің танымдық жақтары нақтылы өмірдің спецификалық аспектісін тану, талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, абстрактілеу, үйлесімділеу сияқты әдістемелердің көмегімен іске асырлады. Мектептегі жасалынған жұмыстардың талдау нәтижелері, жалпы  мектеп жұмысының алға басуының моделі іспеттес.

      Мектепішілік бақылаудың негізгі бағыттарын дұрыс анықтау мүмкіндігі оқу білімінің деңгейін нақтылауда, тәрбие деңгейі, баланың жалпы дамуында, оқыту сапасының нақты бағалануында, мұғалімнің оқу үрдісін ұйымдастыруында пайда болады.

      Дамыта оқыту мектебінде оқу жылында талдау қортындысы, әр жылдардағы нәтижелерді салыстыру, педагогикалық процестің даму бағытын анықтау, күрделі әлеуметтік педагогикалық жүйенің өзіндік дамуын анықтауда маңызды ие болады.

     Мектептің оқу жылы ішінде істеген жұмысты терең білу, мектеп басшысы мен ұжымның алдындағы оқу-тәрбие үрдісінің нәтижесі ғана емес, педагогикалық істі ұйымдастыру тәжірибесін, өткен жылғы кемшіліктерді қайталамау, зерттелген жолдар мен педагогикалық міндеттерді шешу жолдарын көрсетеді.Бұл білім өткен жыл мен жаңа оқу жылының дәстүрлерін сақтап, мектеп жұмысының белгілі бөліктерін жетілдіруге, қалыптасқан жақсы дәстүрлерді сақтауға, мектеп өмірінің бар саласында үздіксіз алға басуға жәрдемдеседі.

    Оқу жылында педагогикалық талдау әр мұғалім үшін мектептегі педагогикалық үрдіс туралы  толық түсінік қалыптастырады. Мұнсыз мұғалімге оқушылармен жұмыс істеуге жеке мақсаттарды анықтау мүмкін емес. Бұл талдау  әр мұғалімге, сынып жетекшілеріне, басқа педагогикалық ұжым мүшелеріне мектеп туралы жүйелі де толыққанды түсінік бере алады.Жыл қорытындысын талдау мұғалімнің күнделікті жұмысындағы көптеген  жалпы ақиқаттан жеке фактілерге ауысу логикасына көрсету өзегі болып саналады.

      Сауатты, терең жасалған педагогикалық талдау әр мұғалімнің өз сабағының сапасымен және оқушыларының  білім сапасы арасындағы байланысты көруге және өз еңбегіне сырт көзбен баға беруге мүмкіндік береді, мұғалімнің жіберген қателіктерін қайталамау жолдарын көрсетеді. 

     Қорытынды педагогикалық кеңесте педагогикалық ұжымның әр мүшесі бағдарламаны қалай орындады, өз жұмысына қандай  жаңалық қосты және өткен оқу жылындағы жұмыстарында қандай ерекшеліктер болғаны жөнінде естуі керек.

      Дамыта оқыту мектебінде педагогикалық талдау инновациялық үрдістер енгізеді, баға береді, эксперименттік жұмыстарға қорытынды жасайды, ұжымының зерттеушілік және шығармашылық жұмыстарының тиімділігі мен нақтылығын анықтап көрсетеді.

      Мұндай сауатты, терең талдау болмаса, мектеп  басшылары да, педагогикалық ұжым  және жеке мұғалім де ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін, кемшіліктердің себептерін, ұжымның жеке, жалпы істерінің нәтижелерін және келешекте кеткен кемшіліктерді болдырмау жолдарын  білмейді. Бұл ұжымды ең қатерлі жағдай- жайбарақаттылыққа әкеліп соғады. Оқу жылына қорытынды жасаудың жинақталған,  жүйеге келтірілген, классификацияланған мәлімет базасынсыз іске асыру мүмкін емес.

      Бұл мәліметтер блок бойынша педагогикалық мониторинг көмегімен оқу жылы бойында жинақталады.

      Мониторинг түсінігі педагогикаға экология және социология ғылымынан келді. Экологиядағы мониторинг қоршаған  ортаны төтенше ауытқушылықтан сақтауды үздіксіз қадағалау болып табылады. Педагогикалық, мониторинг педагогикалық жүйедегі мәлімет ақпараттарды жинақтау, сақтау, жүйелеу және таратудың түрі.

       Педагогикалық талдаулар ішіндегі мектеп басшысы үшін  ең күрделісі оқу жылында талдау жасау, яғни мектеп басшыснан тек әдістемелік дайындық қана емес, сонымен бірге талдау обьектісін жан-жақты білуді талап етеді. Әрине, барлық оқу-тәрбие үрдісінде барлық жұмыстардың нәтижесі мен дамуын талдау мүмкін емес. Сондықтан талдау обьектілерінен негізгі бөліктерін  ғана анықтау керек. Осы обьектілерді блоктарға топтау қажет. Блок дегеніміз белгілі бір мақсаттарға бағытталған жүйе. Осындай блоктардың бірі:

Мектепішілік басқарудың тиімділігі мен ықпалдылығы.

Мақсаты:

Мектепішілік басқарудың педагогикалық үрдістің дамуына, нәтижеліліктің қалыптасуына, даму режиміне әсер етуін анықтау.

  Блок мазмұны төмендегідей:

1.Педагогикалық ұжымды бір мақсаттылыққа ұйымдастырудағы басқару аппаратының жұмысы.

2.Ынтымақтастықтың, мектеп өміріндегі жариялылықтың қалыптасуына басшылық үрдісінің әсері.

3.Ұжымның шығармашылықпен жұмыс істеуіне әкімшіліктің-жағдай туғызуы.

4.Мектепішілік мәдениеттің қалыптасуына басшылық әрекеттердің тиімділігі.

5. Оқуда білім, білік, икем, дамудың жоғары деңгейін көтеруде, жеке тұлғаны тәрбиелеуде басшылық аппараттың жұмысы.

6. Осы көрсетілгендерді жүйелеуде және дамытудағы басшылық аппаратты жағдайы.

7. Мектептегі басшылық аппараттың жұмысының тиімділік, нақтылық, аналитикалық жағдайы.

8. Мектеп әкімшілігі іс-әрекеттеріндегі мақсаттылықтың барысы мен нақтылығы.

9. Жоспарлау функциясын іске асырудағы тиімділік пен нақтылық.

10.Оқу-тәрбие үрдісінің әрбір буынындағы ұйымдастырушылықтың тиімділігі мен нақтылығы.

11. Мектепішілік бақылаудың ықпалдылығы, әр түрлілігі.

12. Басшылық аппараттың мотивациялық, координациялық іс-әрекеті.

13.Пәндік кафедраларды құрудағы басшылық жұмыстың нәтижесі.

14. Бір мақсатты ұжым, педагогикалық үрдістің бүтінділігін қалыптастырудағы мектепішілік басқарудың әсері.

15. Инновациялық үрдістерді іске қосудағы басшылық жұмыстың нәтижесі.

16.Педагогикалық және ғылыми әдістемелік кеңестің жұмыстарының тиімділігі.

17. Мектептің шаруашылық және финанстық жұмыстарына талдау.

 Оқу жылындағы талдау қорытындысын мынандай кезеңдерге бөлуге болады:

·  Педагогикалық үрдістің дамуы жөнінде жыл бойына жүйелі мәлімет жинақтау.

· Жиналған мәліметтерді топтарға бөліп, аналитикалық таблицалар құру.

· Графиктердің көмегімен көрсеткіштер арасындағы функциональды байланыстарды анықтау.

· Осы жұмыстардың негізінде талдау жасау, жоспар жасау.

· Алынған мәліметтерді жинақтау кезеңі.

· Қорытындылау кезеңі.

·Оқу жылы қорытындысы бойынша баяндама жасау.

· Жаңа оқу жылының мақсаттары мен міндеттерін айқындау.

І Мектепшілік бақылау мен басшылық жасауды жоспарлаудың

құрылымы бойынша үлгі нұсқау.

ІІ. Оқу-тәрбие процесін тексеру қорытындысы бойынша жазылатын текстік анықтаманың

ҮЛГІСІ

 Анықтаманың құрылысы мен негізгі компоненттері.

2-бөлім – факті мен дәлелдер кіретін, жағдайды бағалауы көрсетілген, оқушы біліміндегі олқылықтардың болу себептері анықталатын аналитикалық бөлім. Бұл жерде «Сабақ қалай өтті?», «Не болды? және ол қандай себептен болды деген сауалдарға жауап беріледі».

3-бөлім – оқыту жағдайына жалпы баға берілетін, оқушылардың білім-білік дағдыларының деңгейін анықтаудың қорытындысы. Бұл бөлімде «Мұғалімге қандай ұсыныс, нұсқау берілу керек?» деген сауалға жауап қайтарылады.

 Анықтама мазмұны

1-бөлім – Кіріспе, оның мазмұны:

- зерттеу пәні;

- зерттеу мерзімі;

- тексеру тақырыбы;

- тексеру мақсаты мен бағдарламасы;

- кім тексереді;

- істелген жұмыс көлемі (қатысқан сабақтар саны, пән бірлестіктерінің саны, не тексерілді, қанша бақылау жұмысы мен ауызша сұраулар өткізілді, дәптер, журнал, т.б. құжаттарды тексеру барысы).

2-бөлім – аналитикалық, оның мазмұны:

-тексеру барысындағы зерттелген мәселеге жалпы мінездеме;

- жасалған шешімнің дұрыстығы мен кемшілігі;

- сабақтардың жағымды және нашар тұстарының болу себептері;

- нәтижеге жетудің себеп-салдарын, байланысын ашып көрсету.

3-бөлім – қорытындылау, жинақтау:

- анализ нәтижесін жинақтау. Қорытынды жасау;

- орындалу мерзімі көрсетілген нақты нұсқауды ұсыну;

- қорытындылауды өткізудің мерзімі мен түрін көрсету.

         Мектепшілік тексерудің жоспарын құрарда мынадай тұжырымдарды басшылыққа алу керек:

1.     Мектепішілік тексеру (МІТ) – оқу тәрбие процесін талдаудан туындайтын басқарудың бір функциясы.

2.     МІТ-дің негізгі  міндеттері:

а) оқу-тәрбие процесінің жағдайы туралы мәліметтердің жиынтығы және оларды талқылау.

б) барлық әкімшілік шешімдерін іске асыруда кері байланысты қамтамасыз ету.

3. МІТ-нің негізгі принциптері:

а) жоспарлылық;

б) негізділік;

б) барлық процесті қамту;

в) теориялық және әдістемелік дайындылық.

4.  МІТ-нің қорытындысы басқарудың тиімді шешімдерін қабылдауда негіз болуы керек.

5. МІТ-нің объектілері (іс-тәжірибе компоненттері бойынша):

Әр түрлі белгілерге қарай топтастырылған МІТ-нің түрлері.

 

а) тексерудің орындалу белгілері бойынша:

- осы кезеңдегі

- алдын-ала

- аралық

г) кезеңдердің қайталануы бойынша:

-периодты (күнделікті, апта сайын)

ІІ. Мектепішілік бақылауды іске асырудың құрылымы (структурасы)

Олар:

- мақсат құруы;

-болатын тексеруге алдын-ала алгоритімін және құрылымдық схемасын жасау;

-схема бойынша тексерілетін объекті туралы мәліметтерді жинау, танысу;

-тексерудің нәтижесі бойынша негізі, қорытынды ұсыныстар, дәлірек айтқанда;

-негізі жетістіктердің (кемшіліктердің) себептері ашылады.

-ұсыныстар нақтыланады;

-әкімшіліктің шешімі қабылданады (мамандарды ауыстыру, тәжірибені тарату);

-келесі тексерудің мерзімі нақтыланады (керек жағдайда);

-қажетті деңгейде тексерудің қорытындысы талқыланады (педкеңес, медкеңес, кіші педкеңес, т.б.).

 Белгілі бір бақылау түрі бойынша тексеру тізбегінің мысалы:

 І. Жалпылама-сыныптық тексеру.

Белгілі бір сыныпты тексеру үшін олардың білім сапасы, онда жұмыс істейтін мұғалімдердің жұмысының сапасын, сыныппен жұмысы, сынып жетекшісінің, ата-ананың ролі, ұжымдағы психологиялық жағдай себеп, негіз болады. Өткен оқу жылына талдау жүргізгенде міндетті түрде мына мәлімет болу керек:

Барлық сынып оқушылары білім сапасы бойынша үш топқа бөлініп, ортақ бөлім ретінде мектеп бойынша немесе басқыш бойынша орташа білім сапасы алынады.

Ең төменгі білім сапасын көрсеткен сыныпты міндетті түрде жалпылама сыныптық тексеруге алады, ең жоғары білім сапасын көрсеткен сыныпта да жалпылама сыныптық тексеруге алуға болады, бірақ оның мақсаттары басқа болады.

 2.     Тексерудің мақсатын анықтау.

Сыныптағы үлгерімнің төмен болу себептерін анықтау, оларды жою жолдары (сыныпта жұмыс істейтін мұғалімдердің, сынып жетекшісінің, ата-анасының іс тәжірибесін жалпылау).

 3.     Алдын-ала мәлімет жинау:

а) өткен оқу жылындағы үлгерім (сынып жетекшісі жасайды);

ә) оқушылардың бір немесе екі «3»-ке және «2» шыққан пәндері (сынып жетекшісі жасайды);

б) оқушылардың сабаққа қатысуы (сынып жетекшесі жасайды);

в) кіші педкеңестің және оқушылар анкетасының қорытындысы бойынша оқушылардың сабақта өзін-өзі ұстауы (тексеруші сынып жасайды).

 4. Тексеру схемасы

Бүл тексеруге психолог, тәрбие жөніндегі орынбасары, оқу ісінің меңгерушісі, кафедра меңгерушілері, пән мұғалімдері қатысады.

5.      Тексерудің қорытындысы.

6.      Тексерудің қорытындысын талқылау:

 - кіші педкеңесте

-  оқушылар жиналысында

-  ата-ана жиналысында

-  сынып жетекшісімен, оқушымен ата-анамен (қажет болса) жеке әңгіме өткізу арқылы.

 Фронтальді тексеру.

 1.Тексерудің себептері:

-  өткен оқу жылында мектеп бойынша белгілі пәннен білім сапасының төмен болуы;

- жаңа енгізілген пәннің жағдайы;

- белгілі бір пәнді оқытуда жоспарлы тексеру.

2.Мақсаты:

Мысалы: 1-7 сыныптардағы «Валеология» пәнінің оқытылуын тексеру.

 

3. Схемасы:

5.Тексеру барысында мүмкін болатын қорытындылар.

Жалпы қорытынды:

- Берілген пәннің оқытылу жағдайындағы мақсатына сәйкес келуі.

- Берілген пәннің оқыту әдіс-тәсілдеріне қойылатын талаптар.

- Берілген пәннің бағдарламасына қажетті түзетулер.

- Осы пәнді бір мұғалімнің немесе барлық мұғалімдердің оқыту тиімділігін анықтау.

 6. Тексеру қорытындысы бойынша мүмкін болатын әкімшілік шешімдері.

-  ғылыми-әдістемелік консультация орталығының отырысында.

-  әдістемелік кеңестің отырысында.

-  пән кафедрасының отырысында.

-  ата –аналар жиналысында.