Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданы «Алмаз орта жалпы білім беретін мектебі» кмм жетмеков Сапарғали денешынықтыру пәнінің мұғалімі

Еліміздің даму бағытын бекіткен «Қазақстан – 2030» бағдарламасында салауатты өмір салтын ұстану мемлекеттік маңызы бар мәселелермен тең дәрежеде екендігі баса көрсетілген. Өмір салты мен денсаулық арасындағы өзара байланыс салауатты өмір салты ұғымын құрастырады. Салауатты өмір салтын насихаттауда, салауатты өмір сүру мәдениетін қалыптастыру мәселелерін жетілдіретін, осы саладағы басымдылықтарды анықтайтын ғылым да, өскелең ұрпақты оқыту, тәрбиелеу формалары мен жаңа әдістерді ұстанатын білім де қажет. Мектеп оқушыларының салауатты өмір салтын қалыптастыру туралы алған білімдері болашақ азаматтардың денсаулығын сақтап қалуға берік тірек болады. Мектеп оқушыларының салауатты өмір сүру мәдениетін қалыптастыру дегеніміз: 

Сондықтан балаларды жасынан салауатты өмір салтына қалыптастыруға күш салып, зиянды әдеттерден сақтандыруымыз керек. Денсаулық тәрбиесі – ортақ мәселе. Халық санының өсуі, оның сапасы, деннің саулығы мемлекет әл – ауқатының дамуына мұрындық болады

Бүгінде білім - қоғамның әлеуметтік-экономикалық, интеллектуалдық және рухани дамуының стратегиялық бағдары болып отыр. Сонымен қатар біздің қоғамымыздың қауіпсіздігінің   кепілі.Сондықтан да оқытудағы жаңа технология аса қажетті педагогикалық мәселелердің шешімдерін табуға, ой   еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Жаңа технологияларды оқыту   үрдісінде қолданудың негізгі ерекшелігі ол оқытушылар мен оқушыларға өз бетімен және   бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны педагогикалық мақсатта   пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектуалдық  мүмкіншіліктерін арттыруға көмектеседі.

Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін,   оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын танып,   білудің қажеттілігі білім мен тәрбие талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін   қамтамасыз ету үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол   сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек, қазіргі   кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын   нығайтумен қоса, тұлға бойындағы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты   жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.

Дене тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына   сәйкес қарастыру – бұл адамды өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене    мәдениеті, адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен  айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі  мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне  қоғамдағы салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу тегі  және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, оқушылардың дене тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру қажеттігі біздің  тақырыбымыздың өзектілігін айқындай түседі.

Елімізде бәсекеге қабілетті білім – білім беру саласының ең басты міндеті болып отыр. Дамудың алдыңғы қатарындағы елдердің білім дәрежесімен теңесу – еліміздің біліми саясатының  негізгі көздегені. Дамыған елу елдің қатарына енудің алғышарттарының бірі де осы сапалы да   бәсекеге қабілетті білім. Сондықтан да еліміздегі мектептердегі білім берудің басты ұстанымдары  мен міндеттері, әрекеттері, жолдары осы мақсатқа орай ұйымдастырылады. Мақсатқа жетудің түрлі жолдары бар. Солардың бірі де бірегейі оқытудың жаңа технологияларын пайдалану. Дене тәрбиесі сабағында жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі жоғары. Білім – қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа сабақтастыратын құрал. Қолда бар мүмкіндікті пайдаланып оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді қолдану, жаңа технологияны әркімнің өз сабағында пайдалану арқылы оқушы жастарды халықтың дәстүр үрдісінде адамгершілікке, салауатты өмір сүруге баулу дені сау ұрпақ тәрбиелеу дене тәрбиесі пәні мұғалімдерінің басты міндеті. Олай болса, оқыту мен тәрбиелеудің ой елегінен өтетін әдіс-тәсілдерін, жаңашыл педагогтардың тапқан әдістемелерін біліп қана қою жеткіліксіз, оны әркім өз мүмкіндігінше күнделікті сабақта пайдалану қажет. 

Қазақстан Республикасы халқының дене шынықтыру даярлығының президенттік тестілерін өткізу қағидалары «Дене шынықтыру және спорт туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленді.

Президенттік тестілер – бақылау нормативтері арқылы халықтың дене шынықтыру даярлығының жалпы деңгейін айқындайтын жаттығулардың (сынақтардың) жиынтығы. Президенттік тестілер Қазақстан Республикасы халқының дене шынықтыру даярлығына қойылатын нормативтік талаптардың негізі болып табылады.

1) президенттік деңгей – физикалық тұрғыдан жан-жақты дамыған адам деңгейі;

2) ұлттық дайындық деңгейі – халықтың дене даярлығын айқындайтын деңгей.

4. Президенттік тестілер осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес адамның дене даярлығының негізгі қабілеттерін (күштілік, төзімділік, жылдамдық және ептілік) танытатын спорттық сынақтардың сегіз түрін қамтиды.

Президенттік тестілер бес сатыға бөлінеді:

1-саты – «Шымырлық пен ептілік» – 9-10 және 11-13 жастағылар – жалпы білім беру мектептерінің 4 және 7 сыныптары;

2-саты – «Спорт ізбасарлары» – 14-15 жастағылар – жалпы білім беру мектептерінің 9 сыныптары;

3-саты – «Күш пен батылдық» – 16-17 жастағылар – жалпы білім беру мектептерінің 11 сыныптардың, колледждердің, лицейлердің соңғы курсының алдындағы курстары;

4-саты – «Шынығуды жетілдіру» – жоғары оқу орындарының соңғы курсының алдындағы курстары, 18-23 жастағылар, 24–39 жастағы тұрғындар;

5-саты – «Сергектік пен денсаулық» – 40-49, 50-59, 60 және одан жоғары жастағылар.

Халықтың дене шынықтыру даярлығының президенттік тестілері сынақтарының түрлері мен нормативтері осы Қағидаларға 1-қосымшада көрсетілген.
Президенттік тестілер бойынша сынақтарды өткізу тәртібі
Президенттік тестілер сынақтарының түрлері бойынша жарыстар жалпы білім беретін мектептердің 4, 7, 9, 11 сыныптарында, лицейлердің, колледждер мен жоғары оқу орындарының соңғы курсының алдындағы курстарында, жұмыс істейтін жастар мен ересек тұрғындар үшін дене шынықтыру-сауықтыру бағытындағы жарыстарда өткізіледі.

Президенттік тестілер нормативтерін тапсыруға дәрігердің рұқсаты бар, спортпен ұйымдасқан түрде немесе өз бетінше айналысатын барлық ниет білдірушілер жіберіледі.

Президенттік тестілер сынақтарының түрлері бойынша жарыстарды қалалық (аудандық) дене шынықтыру және спорт бөлімдері бекіткен төрешілер алқасы уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен спорт түрлері бойынша жарыстар қағидаларына сәйкес өткізеді.
Президенттік тестілер бойынша жұмысты ұйымдастыру
Президенттік тестілерді орындау бойынша жалпы басшылықты және бақылауды уәкілетті мемлекеттік орган, тиісті дене шынықтыру және спорт басқармалары, бөлімдері және Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ұлттық дене шынықтыру ғылыми-тәжірибелік орталығы мен оның өңірлік филиалдары жүзеге асырады.

Білім беру ұйымдарының, сондай-ақ меншік нысанына қарамастан барлық ұйымдар мен кәсіпорындардың басшылығы президенттік тестілерді тапсыруды қамтамасыз етеді.

Білім беру ұйымдарында президенттік тестілерді тапсыруды тікелей ұйымдастыруды дене шынықтыру педагогтары (оқытушысы), медицина қызметкері, ал ұйымдар мен кәсіпорындарда – спорт нұсқаушысы, жаттықтырушы-оқытушы және медицина қызметкері жүзеге асырады.
Президенттік тестілер сынақтарының түрлері
Президенттік тестілер сынақтарының түрлері мыналарды қамтиды:

1) жүгіру (30, 60, 100, 1000, 1500, 2000, 3000 метр). Сынақ стадионның жүгіру жолында немесе кез келген тегіс жерде өткізіледі;

2) орнында тұрып ұзындыққа секіру. Сынақ ашық және жабық үй-жайлардағы кез келген тегіс жерде өткізіледі;

3) биік кермеде тартылу. Сынақ бастапқы қалыпта жоғарыдан ұстай асылып, аяқты еденге (жерге) тигізбей орындалады. Кермеден иек жоғары өтіп және бастапқы қалыпқа қайтып оралған кезде жаттығу орындалған болып есептеледі. Жаттығуды орындау кезінде қолдарды айқастыруға тыйым салынады;

4) кеудені көтеру. Сынақ шалқалап жатқан қалыпта, аяқ тізеден 90 градус бұрышқа бүгіле, алақан иықта және табаннан серіктестің ұстап тұруымен орындалады;

5) ату. Сынақ пневматикалық винтовкадан жүргізіледі (1-қосымшаға сәйкес жас ерекшелігі бойынша топтарға қойылатын талаптарға сәйкес орындалады). Ату: 3 рет байқап көру, 5 рет есептік. Атуға берілетін уақыт – 20 минут;

6) шаңғымен жүгіру. Сынақ шамалы немесе орташа бедерлі жол салынған жердегі ара қашықтықта ауа температурасы -20С-тан төмен болмаған кезде өткізіледі. Қарсыз аудандарда шаңғымен жүгіру 6 минут бойы жүгіріп-жүрумен алмастырылады;

7) доп лақтыру. Сынақ ені 10 метр болатын кез келген тегіс алаңда өткізіледі;

8) жүзу (25, 50 метр). Сынақ қауіпсіздік шаралары сақтала отырып, үлгілік бассейндерде өткізіледі.

15. Президенттік тестілерді тапсыру жазғы спорт түрлері бойынша сәуір-мамыр айларында, қысқы спорт түрлері бойынша ақпан-наурыз айларында өткізіледі.

Тестилерге дайындық пен оны орындау оқу жылы ішінде жүргізіледі.

Президенттік тестілер туралы қағидаларға (3-тармақ) сәйкес прзиденттік тестілердің сындары бойынша жалпы білім беретін мектептердің 4,7,9,11 сыныптарда, кәсіптік-техникалық училищелерде , колледждер мен жоғары орындарының соңғы курстарында жарыстар өтеді.

Дене шынықтыру сабағының оқу жоспарына барлық сынақ түрлері бойынша сабақтар енгізілуі тиіс.

Мысал ретінде оқу жылында материалдарды былайша бөлуге кеңес береміз:

Қыркүйек- қазан – женіл атлетика;

Қараша-жетоқсан – ату, гимнастика;

Қаңтар-ақпан – шаңғымен дайындық;

Наурыз- сәуірдің жартысы – жүзу;

Сәуірдің жартысы-мамыр – женіл атлетика.

Дене дайындығының Президенттік тестілер тапсыруға сабаққа тұрақты қатысып жүрген, бөлімдерді өту кезінде дұрыс баға алған және дәрігердің рұқсаты бар азаматтар жіберіледі.

Жарыстар (қосымшаларды қара) тестілер талаптарың орындау шарттары және спорт түрлері қағидаларына сай өткізіледі.

Жарысты аудандық, қалалық және облыстық спорт және дене шықтыру басқармасы бекіткен төрешілер слқасы өткізеді.

Жұмыс хаттамалары мен жарысқа қатысушылардың карточкалары қосымшаларда беріліп отыр.

Қазақстан Республикасы халқының дене шынықтыру дайындығының президенттік тестілерін өткізу қағидаларын қолданысқа енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 14 қаңтардағы №1545 қаулысы - Қазақстан Республикасындағы халықтың әртүрлі жіктерінің дене шынықтырумен шұғылдану жұмыстарының міндеттері мен бағыттарын айқындайтын маңызды құжаттар.

Президенттік тестілерді өткізу қағидаларында шұғылданушылардың жас ерекшеліктерінің топтары, денені жан-жақты шынықтырып, жетілдірудің нақты тестілері және өмірлік қажетті дағдылар мен машықтарды игеру анықталған. Алғаш рет ересек тұрғындар арасындағы шұғылданушы топтардың жастары анықталды. Дене шынықтырумен және спортпен айналысу салауатты өмір салтына баулитыны белгілі.

Қағидадағы маңызды мәселенің бірі – тестілердің сынақтарын өткізу мерзімін анықтау болып табылады. Бұл жалпы білім беру мектептерінің 4,7,9,11 сыныптарын, қәсіптік-техниқалық училищелердің, колледжер мен жоғары оқу орындарының соңғы курстарының алдыдағы курстарын бітіретін кезде жүзеге асырылады.

Сонымен бірге, Президенттік тестілерді өткізу қағидалары дене тәрбиесінен сабақ беретін оқытушыларға оқу-тәрбиелік процестері ұйымдарында да, сондай-ақ дене шынықтыру бұқаралық жұмыстарды және жарыстарды өткізу кезінде мол мүмкіндік береді.

Халықтың әртүрлі жастағы топтарымен тестілер бойынша жарыстар өткізу, олардың нәтижелеріне талдау жасау алдағы жұмыстардың бағытын, мазмұнын, көлемін және өткізілетін сабақтардың үдемелілігін нақтылауға мүмкіндік береді.

Президенттік тестілердің жаңа нормативтерін енгізу – Қазақстан Республикасы халқының денсаулығын сауықтыру мен дене шынықтыру дайындығын нығайтудың ұзақ жылдарға арналған бағдарламасы.

Президенттік тестілерді игеру сабақтары жоспарлы, мақсатты жүргізілсе, онда алға қойылған міндеттердің сәтті орындалғаны.

Президенттік тестілердің жарысы ұйымшылдықпен, нақты, мереке секілді өткізілуі тиіс.

Жарыстардың ашылуы оған қатысушылардың есінде ұзақ сақталатындай салтанатты жағдайда өтуі керек.

Дене шынықтыру мен спорт саласының мамандары Президенттік тестілердің Қазақстан Республикасының барлық халқы үшін аса маңызды екендігін іс жүзінде дәлелдеулері қажет.

Шыңғырлау ауданы