61
1.
Беткі мҥйізді қабаты жаңа туған балада 2–3 бірімен бірі нашар байланысқан
(ересектерде 10–13 қатар) жҽне жеңіл қабыршақтанып тҥсіп отыратын, қабыршақтар
қабатынан тҧрады.
2.
Эпидермалық немесе жылтырауық мҿлдір қабат – жазық клеткалардан жҽне
жарықты жақсы қиятын зат – эллидиннен тҧрады. Эллидин деген май (элей – май)
болса керек.
3.
Тҥйіршікті қабат – клеткалардың бірнеше (1–7) қабатынан тҧрады. Жасуша тҥрі
ромба тҽріздес, қҧрамында теріге сҽбіз тҽріздес тҥс беретін, кератогиалин бар.
4.
Тікенек тҽрізді қабаты бірнеше клеткалар қабатынан тҧрады.
5.
Базальды немесе негізгі қабат эпидермистің ең тереңдегі қабаты. Базальды жҽне
меленоцит клеткаларынан тҧрады жҽне ҿте жақсы дамыған. Осы қабатта бҿлініп
жаңа клеткалар пайда болу процессі жҥреді. Балаларда бҿліну жҽне жаңа клеткалар
пайда болу активтілігі,
ересектерге қарағанда, ҿте жоғары. Осыған байланысты
балаларда грануляция жҽне эпителизация процесстері тез жҥреді де, регенераторлық
(қалыптасу) қабілеті жоғары болып келеді.
Базальды немесе тікенек тҽріздес қабат тҥйіршікті қабатпен қосылып эпидермистің
мальпигий қабатын қҧрайды. Эпидермиспен дерманың арасында базальды мембрана
(негізгі жарғақ) орналасқан. Дҽнекер тін мен икемді (эластикалық) талшықтардың нашар
дамуына байланысты негізгі жарғақ жҧмсақ болады, сондықтан эпидермис дермадан
қатпарланып, айырылып тҧрады.
Дерма немесе ҿзіндік тері коллагендік жҽне икемдік талшықтардан, аморфты негізгі
заттардан (гиалурон қашқылы, кератосульфат) жҽне клеткалық элементтерден
(гистоциттер, Эрлих клеткалары, бірең-сараң лимфоцит пен лейкоциттерден, пигмент
клеткаларынан) тҧрады.
Туылған мерзімде дерма ҿте анық болмаса да, екі қабаттан тҧрады: бҥртікті жҽне
торлы қабат. Балаларда дерма нҽзік, клеткалық элементтерге бай келеді. Дерма қан жҽне
лимфа тамырларына бай болады. Онда май жҽне тері бездері орналасқан. Капиллярлар,
ересектерге қарағанда, кең болып келеді де, балаларда терінің регенераторлық қабілетінің
жоғары болуына ҽсерін тигізеді. Коллагенді, созылмалы жҽне бҧлшық ет талшықтары
шамалы дамыған, ересектерге қарағанда, жҧқа, жҧмсақ жҽне мҿлшері аз болып келеді.
Баланың терісінде май жҽне тер бездеріне баратын регенераторлық жҽне
секреторлық нерв тіндері кҿп орналасқан. Баланың жасының ҧлғаюына байланысты,
эпидермис пен дерма ҧлғая тҥседі. Сондықтан, баланың 7 жасында терісінің
қалыңдығының ересектерден айырмашылығы жойылады.
Май бездері ҧрықтық кезеңнен бастап жҧмыс істей бастайды.
Баланың бес
айлығында толық ҿсіп жетіледі де, кҿп секрет бҿліп шығарады. Бҧған мҧрынның ҧшында,
маңдайында, екі бетінде орналасатын, майдың ақ тҥйіршіктері – mіllіа куҽ. Олар бала
ҿмірінің бірінші аптасының аяғында жойылып кетеді.
Туылған мезгілде тер бездерінің қҧрамы толық жетіледі, бірақ мидағы тер бҿлу
орталықтарының нашар дамығандығына байланысты 3–4 айға дейін жҧмыс істеуі нашар
болады. Сонымен қатар, тер бездерінің тҥтікшелері ҿте қысқа жҽне тар болып келеді.
Жаңа туған баланың басындағы шашы жақсы дамыған, бірақ орталық
талшықтарының жоқ болуына байланысты жҧмсақ болады.
4-аптадан кейін туғандағы шаштары тҥсіп жаңа шаш шығады. Мезгіліне жетіп туған
балаларда ҧрықтық кезеңдегі шаштар аяғына жҽне арқасында жауырындардың ортасында
орналасқан. Ал, шала туған
балаларда денесінде шаш тығыз, кҿбінесе аяқ-қолдарында
жҽне бетінің терісінде орналасады.
Балалар организмінде тері кҿптеген маңызды қызмет атқарады. Ол қызметтердің
жаңа туған жҽне емшек жасындағы балаларда кҿптеген ерекшеліктері бар.
Жҧқа жҽне жҧмсақ терінің мҥйізді қабаты жаңа туған жҽне емшек жасындағы
балаларда, ересектерге қарағанда, механикалық жҽне химиялық факторлар ҽсер еткенде,
жеңіл зақымдалады. Қан тамырларымен бай келетін жҧқа мҥйізді қабат арқылы улы
62
химиялық заттар тез ҿтіп (сорылып), бала организміне ҽсерін тигізеді. Сондықтан, бҧл
жастағы балаларға қҧрамында улы, қоздырғыш, тез сорылатын
заттар бар майларды
(скипидар, йод, формалин жҽне т.б.) қолданбаған жҿн.
Эпидермистің базальды қабатында орналасқан моноциттер шығаратын тері пигменті
меланиннің ультра кҥлгін сҽулелерді жҧту қабілетінің нҽтижесінде, тері организмді кҥн
сҽулесінің зақымдау ҽсерінен қорғайды. Балаларда меланин шығару процессі толық
жетілмеген, пигментті тҥйіршіктер саны, ересектермен салыстырғанда, кҿп болып келеді.
Осыған байланысты емшек жасындағы балаларға ультра-кҥлгін сҽулелерін ем ретінде
қолдану ҥлкен сақтықпен жҥргізілуі керек.
Баланың терісі туған кезде стерильді болып келеді. Туғаннан кейін бірден терісінің
бетін микробтар жайлай бастайды. Теріде кҿбіне патологиялық ҽсері жоқ стафилококк,
диплококк жҽне ішек таяқшасы кездеседі. Тері бетінде 2–10 кҥн аралығында микробтар
кҿп болып келеді. Содан кейін, терінің бактериоцидтік ҽсеріне байланысты, азаяды.
Терісінің нҽзік жҽне беріксіздігіне қарамастан, дені сау балаларда микробтар қанша кҿп
болса да, тері ауруларымен сирек ауырады. Ҥйткені, терінің
дербес стерилизациялық
қасиеті жақсы дамыған. Микробтардан қорғауда терінің реакциясының қышқылдығының
(РН-5,0) маңызы ҿте зор. Бірақ, балаларда терінің реакциясының бейтарап болуына
байланысты, микробтардың дамуына жақсы жағдай жасалынады. Терінің бактериоцидтік
қасиеті спиртпен, эфирмен сҥрткенде, салқын тигенде тҿмендейді. Мҥйізді қабаттың
қабыршақтанып тҥсуі ересектермен салыстырғанда, 4–5 рет тез жҥреді. Терінің нҽжіс
тҥсіп былжырауы, тер бездерінің активті секреті эпидермистің су мен майдан (липидті)
тҧратын қабығының (мантия) босаңсуына ҽсерін тигізеді.
Терінің тыныстық қызметі кҿмір қышқылы мен суды қоршаған ортаға шығару
арқылы орындалады. Терінің бҧл қызметінің маңызы ҿте ҥлкен жҽне, ересектерге
қарағанда, 8 есе артық. Терінің ауданының 2/3 бҿлігінің зақымдалуы (кҥю, ауа ҿткізбейтін
майлар жағу жҽне басқалар) баланың тҧншығып (демалысы жетпегендіктен) ҿлуіне ҽкеліп
соктыруы мҥмкін.
Терінің жылуды
реттеу қызметі жетілмеген, ҽсіресе, жаңа туған жҽне емшек
жасындағы балаларда анық байқалады. Осыған орай, балалар тез тоңып немесе тез қызып
кетеді. Терінің беті ҥлкен, эпидермис жҧқа, капиллярлары кҿп, жҽне олар орталық нерв
жҥйесінің реттеу ҽсерінің толық жетілмеуіне байланысты, жеңіл, бірақ нашар тарылатын
болғандықтан, дене жылуын кҿп жҽне тез жояды. Сондықтан, ерте жастағы балалардың
денесі тез салқындайды. Қоршаған ортаның қызуы жоғарылағанда капиллярдағы қан
мҿлшері кҿбейеді, жылуды шығару жҽне ҿткізу жолымен беруі молаяды. Терімен
қоршаған ортаның жылуы теңескенде жылу беру процесі тоқтайды. Қоршаған ортаның
қызуы одан ҽрі кҿтеріле берсе, тері қызу жоғалтудың орнына ҿзі қыза бастайды. Бҧл
жағдайда жылуды ҿткізу жҽне сҽулелену арқылы шығару тоқтап, тек қана булану арқылы
жҥреді. Бірақ, бір жасқа дейін булану арқылы жылу шығару мҥмкіндігі
жетіспейтін
болғандықтан, дене қызуы кҿтеріледі. Тек қана 2–3 жастан бастап дене қыза бастағанда,
булану арқылы қызу шығару жеткілікті болады.
Тері – сезім мҥшесі болып тҥйсіну, ауру жҽне қызу қоздырғыштарын қабылдайды.
Жаңа туған балада экстрарецепторлар жақсы дамыған жҽне қоздырғыштарды қабылдай
алады.
Терінің су алмасуда атқарар маңызы зор. Емшек жасындағы балалардың терісінде су
10–17% болса, ересектерде 6–8%. Терінің фосфор мен кальций алмасуда маңызы зор.
Теріде ферменттер, иммундық денелер, витамин «Д» тҥзіледі. Бҧл процесстің, ҽсіресе
емшек жасындағы балаларда, маңызы ҥлкен. Теріде организмді сенсибилизациялау
процесіне қатысатын гистамин тҥзіледі.
Достарыңызбен бөлісу: 
