Балалардың мектепке дайындығын жан жақты ұйымдастырудың

МЕКТЕПКЕ ДЕЙIНГI БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШIЛIККЕ БАУЛУДАҒЫ ОЙЫННЫҢ ӘСЕРI

жүктеу 0,5 Mb. бет 2/2 Дата 17.11.2017 өлшемі 0,5 Mb. #702

МЕКТЕПКЕ ДЕЙIНГI БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШIЛIККЕ БАУЛУДАҒЫ ОЙЫННЫҢ ӘСЕРI Сәбилер тобындағы ойындар - ойыншықға байланысты болады. Сонда оларға ғандай ойыншықтар керекқ Олар негiзiнен тамағтандыруға, бесiк - арбамен тербетуге ынғайлы қуыршақтар, аюлар, үлкен - үлкен ғояндар болып келедi. Осы аюлар мен ғояндарға арнап жиїаздар: ңстелдер, орындықтар, кереуеттер, бесiк - арбалар, және орташа автомашиналар (ағаштан жасалғаны дұрыс) қажет. Балалардың ойнауына қолайлы болуы үшін, ойыншық ыдыстардың мәлшерi де iрi - iрi болуы керек. Бұдан басға орташа қуыршақтар да қажет: олар көрпешеге орауға, ұйығтауға, суға түсiруге және т.б. ыңғайлы. Әр топта ойыншықтардың мына түрлер: ванналар, ңтiктер, газ пештер, шашатараз ойынына арналған аспаптар (ғабырғаға iлетiн айна, ңстел, тарағ, салфеткалар, пластмассадан жасалған ғайшылар) және дәрiгерлiк ойын үшін: ағ халат, градусник, фонендоскоп және т.б. Мәселен, сәбилер тобында “қуыршақтар ұйығтатамыз” рөлдiк ойынын ұйымдастырғанда, ең әуелi қажеттi атрибуттарын дайындап алу қажет. Олар, кереует ғазағша бесiк төсек - орын, қуыршақтың жыл мезгiлiне ғарай киетiн киiм - кешегi тңгел болуы керек. Тәриешi ойын шартын ретiмен орындай отырып, “Бесiк жырын” айтып сәбилердi ойнатады. Әлди - әлди, ағ бәпем, Ақ бесiкке жат, бәпем. Жылама, бәпем, жылама Кезiңнiң жасын бұлама. (халық ауыз әдебиеттiнен) “Әлди - ай” Әлди - әлди, әлди - ай, Ұйығта, бәпем, ұйығта жай. Бесiгiңе бәлейiн, Емiздiгiң берейiн. (Ж. Смаков) “Әй - әй, бәпем”… Әй - әй бәпем, әй бәпем, Ән айтайын, бал бәпем. Ән тыңдағың келсе егер, Және айтайын, жан бәпем… (С. Жиенбаев) Бесiк жыры Әлди әлди, бәбегiм Ақ бесiкке бәледiм. Ай мен кїнге теңедiм. Ақтарылған әлеңiм. Әлди, әлди жанарым, Мағтанышы ананың Әлпештеген ғарағым, Таза болсын жанарың. (Ә. Асылбеков) Тәрбиешi қуыршақты ұйығтауға байланысты өзiне ұнаған “Бесiк жыры” әлеңнiң бiр - екi шумағын баяу әуездi ңнмен орындайды. Ойынды ғайталап ойнату кезiнде барлық балалар тәрбиешiлiке ғосылып айтады. Ойынға ұсынылған тағпағтарды арнайы жаттатпай - ағ бiрнеше рет ғайталау барысында, өздерi - ағ їйренiп алады. Ойынды былайша ойнатуға болады. “Қуыршақты ұйығтатамыз” Қажеттi атрибуттар: ғазағы бесiк, кереует, төсек - орын, қуыршақтың жыл мезгiлiне ғара їйде жүргенде киетiн киiмi тңгел болуы керек. Ойын шарты. Тәрбиешi балаларды дәңгелете отырғызып, ағырын дауыспен сәйлейдi. Қазiр қуыршақ, ұйығтайды, бәрiмiз сыбырлап ғана сәйлесейiк. Сендер ғарап отырыңдар. Мен қуыршақты шешiндiремiн. Әуелi аяғ киiмiн, калготкиiн, сосын кәйлегiн шешiп орындықтың арғасын әдемiлеп ғоямыз. Қуыршақты төсекке жатғызып, баяу дауыспен бәрiмiз “Әй - әй, бәпем” әлеңiн айтамыз. Әй - әй бәпем, әй бәпем, Ән айтайын, бал бәпем. Ән тыңдағың келсе егер, Және айтайын, жан кәкем… Бәпем менiң ай ма екен, Шекер ме екен, бал мен екенқ Ойнағтап бiр бәйгеден, Озып келер тай ме екенқ Әй - әй бәпем, әй бәпем, Ұйығтадың ба, бал бәпем … (С. Жиенбаев) Қуыршақ ұйығтап ғалды деп, бәрiмiз ағырын, тарсылдатпай шығайығ дейдi. Тәменде автор өзi дайындаған рөлдiк ойындардың ғарапайым сюжетiн тәрбиешiлерге ұсынып отыр. Сiздер, осы ойындардың мазмұнын әрi ғарай жетiлдiрiп жүргiзедi деген сенiмiмiз мол. “Қуыршақ оянды”. Қажеттi атрибуттар: керекует, төсек - орны, қуыршақтың киiмдерi. Ойын шарты. Қуыршақ кереуетте ұйықтап жатыр. Балаларды Отырғызып тәрбиешi тұра ғой деп, қуыршақ оятады. Қуыршақты киiндiрерде балалардан сұрай отыра, солардың айтғандарымен киiндiру. Әуелi несiн кигiземiнқ Колготкиiн. Дұрыс Колготкидiң оң, терiсiн, қалай кигiзуiн балаларды қатыстыра отырып iстеген жән. Қуыршақтың киiмiнiң түр - түсiн де сұрау арғылы бiлгiзу. “Мынау неқ” Қажеттi атрибуттар: кереует, төсек - орны. Ойын шарты. Балаларды отырғызып, төсек - орны жинаулы тұрған кереуеттi көрсетiп, бiз ғазiр төсек - орындары өз атымен жеке - жеке атаймыз. Мен мынау неқ – деген сендер жауап бересiндер. Бұл неқ Жастық Мынау неқ Ол жастықтын тысы. Мынау неқ Ол төсек жапғыш. Дұрыс, мынау неқ Ол көрпе. Мынау сейсеп - деп тәрбиешi өзi айтады. Балаларға ғайталату. Мынау ағ жайма. Мынау неқ Ол құс төсек Бiр баланы шығарып төсек - орынды ғайтадан жинату. “Қонжығты емдеймiз”. Қажеттi атрибуттар: ғонжығ, градусник, укол салатын шприц, дәрi Ойын шарты. Балаларды отырғызып, тәрбиешi ғонжығты алдына алып, оның ауырып ғалғанның хабарлайды. Қонжығтың колтықына градусник ғойып, денесiнiң қызуын әлшейдi. Суығ тиiп ғалған екен, денесiнiң ғызуы жоқары деп, ғонжығты төсекке жатғызады. Емдемесе болмайды деп, тәрбиешi ине салады. Содан соң дәрi берiп, ғымтап жатғызады. Қонжығ ұйығтасын, бiз бәгет жасамайығ. Ұйығтап алған соң тәуiр бола бастайды. Суығ тиiп ауырып ғалғанда, сендерге де дәрiгер тәте ине салып, дәрi бередi ғой, иә. Сендер де, ғонжығ сияғты жылай майсыңдар, сонда жылдам тәуiр боласындар дейдi. “Бiзге жаңа бала келдi”. Ойын шарты. Балаларды сыпайыгершiлiкке, әдептiлiкке тәрбиелеу. Топға жаңа келген бала (я болмаса қуыршақ) “Сәлеметсiздер меқ” – деп амандасады. Тәрбиешi, не топтан бiр бала орындық ұсынады. “Отыр”, - деп отырғызады. Тәрбиешi: “Бiзге жаңадан Серiк келдi, сендер Серiкке топтағы бәлмелердi көрсетiп, таныстырындар, сосын ойыншықтарды алып ойынаңдар” - дейдi. Балалар Серiкке (я болмаса қуыршақға) “Мынау ұйығтайтын, ас iшетiн, ойнайтын бәлмелерiмiз”, - деп таныстырады. Ойыншығ сересiне келiп, “өзiне ұнаған ойыншықында ал, бәрiмiз ғазiр ойнаймыз” – деп ойыншықтар ұсынады. Рахмет ! Балалар өздерi де таныса бастайды. Ойыншығ бұрышында бiрлесiп өздiгiнен ойнайды. “Қуыршықға ғонақға барамыз” Қажеттi атрибуттар: ойыншық - ыдыстар, папье - машеден жасалынған түрлi тағамдар, дидактикалық қуыршақ. Ойын шарты. Балаларды әдептiлiкке, сыпайгершiлiкке баулу, мәдени - гигиеналық машығтардың ғарапайым элементтерiн қалыптастыру. Балаларды орындықға отырғызып, “Қазiр қуыршақға ғонақға барамыз”, - деп хабарлайды. “Қонақға барғанда өзiмiздi жағсы ұстаймыз, айғайламай сыпайы сәйлесiп, тамағ iшкенде ғасығты оң қолдарыңмен ұстап, салфеткамен ауыздарыңды сңртiп, рахмет айтамыз”, - деп тәрбиешi түсiндiредi. Ойыншығ бұрышына үлкен әдемi дидактикалық қуыршақты отырғызып, тәрбиешi балаларды ертiп келедi. Есiктiң ғонырауын шылдыратған боп, “дзын - дзын” - деп басады. Кңтушi қуыршақты жетектеп, есiктi ашған боп, кiрiңiздер, тәрлетiңiздер, - дейдi. Қуыршақ: “ңстелге жағын отырыңыздар”, - деп ұсыныс жасайды. Тәрбиешi, балалармен ойыншық шәйнектен су ғұйып қолдарын жуған болады. Жерге дәңгелене отырып, ойыншық ыдыстармен тамағ iшкендегiдей қимыл жасайды. Қасығты оң қолымызбен ұстап, тамағ алайығ , - деп тәрбиешi өзi көрсете отырып тамағтанады. Тағамыңыз әте дәмдi екен, рахмет, - деп қуыршақға берi де ризашылықын бiлдiредi. Қуыршақ, ендi көңiл көтерейiк - дейдi: “Мен сiздерге ғазiр би билеп беремiн, сiздер бiр әннiң әуенiн айтып, алағандарыңызды соғып, сїймелдеп отырыңыздар”. Балалар би әуенiн айтып, алағандарын соғады, “қуыршақ” Бәрi деп қол шапалағтап, ғошемет көрсетедi. Тәрбиешi, бiз бәрiмiз бiрiгiп “бала, бала, балапан” әнiн биiмен орындап беремiз. Қуыршақ балаларды басынан сипап, ризашылықын бiлдiредi. Қуыршақпен бәрi ғоштасып, бiзге де ғонақға келiңiздер, - деп рахметiн айтып шығады. “Автобус жүргiзушi” Қажеттi атрибуттар: ғалпағ (қағаздан жасау), руль, абонементтер (қағаздан жасау), орындықтар, микрофон (ғатты қағаздан жасауға болады, не кубик), билет тесетiн тескiш. Ойын шарты. Бiр баланы автобус жүргiзушi, екiншiсiн тексерушi етiп тағайындайды. Қалған балалар жүргiншiлер. Егер ойын бәлмеде өткiзiлсе, орындықтар екi ғатар етiп ғойылады. Борменен еденге алдыңғы, артғы есiк белгiсiн, яғни екi параллель сызығын сызады. Алдамада тосып тұрған жүргiншiлер артғы есiкпен кiрiп, бiртiндеп қолдарыңдағы абонементтерiн компостерге тесiп (қағаз тесетiн тескiштi пайдалануға болады) орындарына отырады. Жңргiзушi рөліндегi бала Ж. Әбдiрашевтiң “Шофер” тағпағының бiр шумағын айтады. Шофермiн, Жарысған желменен, Және де күштiмiн мен деген. Мынаны ғара деп, Бала деп, Тұрмаңдар кәлденең бе - бе - бе - е - п “ал кеттiк” деп, аузымен мотордың дңрiлiн салып (тр - тр - трр - рр) жүргiзедi. Бiраз жүрген соң, келесi аялдамаларды (дїкен, дәрiхана, парк - деп микрофонмен хабарлағанда, әр аялдамада 4 - 5 баладан түсiп отырады. Тексерушi рөлін алғашғы кезде тәрбиешi өзi атғарады. Балалар автобустан түскенде қолдарындағы абонементтерiн жинап алады. Автобустан түскен балалар “дїкен”, т.б. орындарға кiрiп, оны - мұны сатып алып, тағы да аялдамаға келiп тосады. Ойынды осылайда ғайта жалғастыруға болады. ) Ескерту. Дїкен, дәрiхана ойындарына да бiр - бiр баланы бағындап ойынды кеңейтуге болады. Апасы баласын тамағтандырады. Қажеттi атрибуттар: ойыншық, ыдыс - аяғтар, ңстел, орындық, қуыршақ (аты Сәуле). Ойын шарты. Тәрбиешi балаларды жарты шеңбер жасап отырғызып, қуыршақтың әуелi қолын жуып, сүлгiмен сңртедi де (ойыншық шәйнектi пайдаланған жән), кiшкене орындықға отырғызып, ғазiр әуелi кеспе iшемiз дейдi. Тәрбиешi оң қолымен ғасығты қуыршақға ұстатған болып. (Уфп - уфп) деп iшкiзе бастайды. Балалар ғарап бағылап отырады. Тәрбиешi ара - арасында балаларға да сұрағ ғойып, “Қасығты тай қолымен ұстайдық”, - деп сұрайды. Ендi самса жеймiз, әте дәмдi, дейдi тәрбиешi. Аспазшы Сания апай бiзге сондай дәмдi тамағ пiсiредi, - деп мағтаймыз. Сонан кейiн, шәй iше ғой, - деп iшкiзген болады. Балалардан тамағ iшiп болған соң, не деймiз, - деп сұрау. Рахмет айтамыз Қане, “Сәуле” рахмет дейдi Ендi не iстеймiзқ Аузын, қолын салфаткамен сұртемiз. Дұрыс Орындықты тарсылдатпай көтерiп, басға жерге ғойып отырады. Ескерту. Бұл ойынды түскi тамағтың алдында өткiзуге болады. Балалар ойын аяғталсымен қолдарын жуып, тамағтануға отырады. “Їй жануарлары жайында” Қажеттi атрибуттар: ойыншық їй жануарлары. Ойын шарты. Балаларды дәңгелек жер ңстелге отырғызып, тәрбиешi. “Мынау неқ” – деп ойыншықтарды көрсете отырып сұрайды. Балаларға сұрағ ғоя отырып, сиырдың дене мїшелерiн сұрауға болады. Балалардың жауаптарын толықтыра отырып, ағын Ж. өмiрбековтың “Тәлдер” тағпаған мәнерiне келтiрiп айту. Олардың қимыл - ғозғалысын дәл келтiре отырып көрсету. Мысалы: Қошағаны ғойдың , Қайда қалып ғойдың, Бұлтиып түр бұйiрiң, Қай әрiстен тойдыңқ Мiне, қойдың қозысын тәлдердiң соңына ғойып, бїйiрiн көрсетiп, “Қай әрiстен тойдың” дегенде, ғошаған ме - ме - ме , ана әрiстен тойдым деп басын бұрып көрсеткен болады. Балалар бұған мөз болады. Кейiннен олар осы тақпақты, арнайы тапсырмай - ағ жаттап алып, айтатын болады. Естиярлар тобына арналған сюжеттi – рөлдiк ойындар. Бағдарлама талабына сай, балалардың жас ерекшелiгiне ғарай ойын түрлерi бiртiндеп кїрделене түседi. Мысалы, естиярлар тобында ( - 4 - 5) түрлi мамандықға байланысты ойын ойнатылады. Балаларға сюжеттi - рөлдiк ойындарды ойнату барысында мамандықға байланысьы шағын тағпағтарды айтғыза отырып бiртiндеп ойынға жұмылдырылады. Мәселен, “Дәрiгер” ойынын ұйымдастырғанда ө. Тұрманжановтың мына әлең шумағын айтғызуға болады. Ақ халатты киемiн, Аппағ болып жүремiн. Аппағ болып жүргендi өзiм әте сїйемiн. Я болмаса Қ. Мұсiреповтың “Менiң апам дәрiгер” Ақ халаты їстiнде, Аппағ оның iсi де; - Ауырсаң сен, емдейдi Келедi тңн iшiнде. Сол сияғты “Менiн мамам дәрiгер” (Ә. Мұсаханов) Iш ауырса, Тiс ауырса, Мамам дәрi бередi. Барлық бала, барлық ана Оны жағсы көредi. Осылайша ұйымдастыру кезеңiнен кейiн, “Дәрiгер” ойынын былайша өткiзуге болады: Ойынның мақсаты. Ақ халатты абзал жандардың игiлiктi еңбегiне деген балалардың сїйiспеншiлiктерiн арттыру. Дәрiгердiң сезiмталдықы, кiшiпейлдiлiгi, ғамғорлықы сияғты қасиеттерiн жете түсiндiру. Ойынға тәрбиешiнiң қалай басшылық жасайтын наты мысалдармен көрсете бiлу. Қажеттi атрибуттар: дәрiгердiң ағ халаты, басына киетiн ғалпағы, градусник (пластмассадан жасалған дайыны болады, не ғатты қағаздан жасап алу керек), рецептi жазатын қағаз, ғалам, фонендаскоп (кеуденi тыңдайтын аспап). Ойын ережелерi. Балаларды рөлдерге дұрыс бәлу, ойынды өз мәнiнде әрбiте бiлу. Ойын батсамас бұрын рөлдер тағайындалады: мысалы, “Дәрiгер” - Қанат, “Мейiркеш” - Раушан. “ауру бала” - қуыршақ, “ауру баланың шешесi” - Шолпан, “әжесi” - Айман, т.б. Ойын басталды. “Шешесi” ауру баласын дәрегерге әкелдi. Қанат ңндемей, градусниктi ғойды да, баланыз “баспамен” ауырып қалыпты деп, дәрiнiң аты жазылған рецепт қағазын ұсынады. “Шешесi” баласын ертiп, кетуге ыңғайланады. Мiне, осы әтте тәрбиешi ойынға араласады да, балалардың ойын кезiндегi жiберген кемшiлiктерiн тңзетуге бағытталған сұраулар бередi: Тәрбиешi: “балаңыздың” ғай жерi ауырады, денесi ыстық пақ Шолпан: Денесi ыстық, жәтеледi. Тәрбиешi: Қанша ауырдық Шолпан: Кеше тңннен берi ауырды. Тәрбиешi: Тамағы ауыра мақ Шолпан: Бiлмеймiн. Тәрбиешi: Қане, аузыңда ашып көрсете ғой деп, шпадельмен тамағын ғарайды. Тамағы ғызармаған, жағсы екен. Ендi әкспесiн тыңдайын деп фонендоскоппен тындап, әкпесiнде сырыл бар екен, суығ тиiптi, - деп “шеше“ рөліндегi Шолпаннан “сiзге жұмыстан босату қағазы керек пеқ” - деп сұрайды. Шолпан: рахмет, керек емес. Їйде “әжесi” бар, сол кiсiмен болады. Тәрбиешi: “Мейiркеш” їйiңiзге барып, кїнiне їш рет “балаңызға” ине салады, не болмаса ғыша жағылған қағаз, банка, (арғаға ғоятын) ғойып бередi. Шолпан: Сiзге көп - көп рахмет, - деп жауап ғайтарады. Тәрбиешi дәрiгер рөліндегi Қанатға қалай ойнау керектiгiн көрсетедi. Бұдан балалар дәрiгердiң ауруға ерекше көңiл бәлiп ғарайтынын түсiне бастайды. Ойын барысында, егер дәрiгерге келушiлер кезек кңтiп ұзағ отырып ғалса, балаларға емханада шуылдауға болмайды, шу дәрiгерге де, ауру адамға да бәгет жасайды деп, дер кезiнде араласып, дұрыс бағыт берiп отырса, келесi жолы, тәрбиешiнiң араласуынсыз - ағ, өз беттерiмен ойнайтын болады. Кейде бiр рөлдi тәрбиешi өзi алуана болады, мәселен, ауру адам боп, “Дәрiханаларыңыз ғай жерде, дәрi салып алайын деп едiм”… - дейдi. Сонда балалар ойынды әрi ғарай әрбiтiп, мен дәрi сатушы болайыншы дейдi де, нендей заттар сату керектiгiн сұрайды. Тәрбиешi түсiндiрiп, сататын заттар: мағта, бинт, витамин (бұршағ кәмпиттер), дәрiнiң ғорапшаларын, т.б. заттар бередi. Ойын ұйымдастырылып, жүргiзген кезде балалардың тәртiбi ғандай болдық Осы жәнiнде балалармен пiкiрлесу – олардың жолдастық, достық қарым - қатынастарының саналы сипат алуына жағдай жасайды. Мұндай талғылаулар ғандай өткiзiлгенмен де, ғанша да балалардың көңiл - күйiне жағсы әсер етiп, тату ойнауға деген күштарлықын арттырады. “Шаштаразы” Қажеттi атрибуттар. Егер болса, дїкеннен дайын күйiнде салып алу, болмаса, ғатты қағаздан жасалған ғайшы, шаша алатын машинка, иiс шашатын пульверизатор (шампуньнан босаған пластмасса ғорапшасы), айна, тарағ, ағ алжапғыш, не халат, иықға жабатын ағ мата. Ойынның мақсаты. Балалардың достық қарым - қатынастарын, ұжымдық сезiмдерiн дамыту. Еңбекке деген сїйiспеншiлiтерiн арттыру. Ойын шарты. Балаларды рөлдерге дұрыстап бәлу, ойынды өз мәнiнде әрбiту. Тәрбиешi әрi басғарушы, әрi кассир рөлін өзi алады. 2 - 3 баланы “шаштаразшы”1 баланы їй сыпырушы етiп тағайындайды. Қалған балалар шаш алдырушылар (клиенттер). Тәрбиешi ойын ережесiн түсiндiре отырып, балаларға шашты ғию дағдыларын көрсетедi. Әуелi шаштарын тарап, сосын ғиған тәрiздi қимылдар жасап, иiс су сепкен тәрiздi (пш - пш - пш) деп сеуiп, сосын шашты оңға, не солға жатғызып тарайды. Балалар кезекпен “Шаштаразға” кiрiп, тәрбиешiнiң жазып берген шегiн (ағ қағазға 1 - 5 дейiнгi санның бiреуiн жазады), ұсынып, шаштарын алғызып, рахметiн айтып ризашылық сезiмдерiн бiлдiредi. Әсiресе ғыз балалардың шашын тарғатып, ғайта әрiп әсемдеуге болады. Ойын барысында, қажет болған жағдайда бiр бала 2 - 3 рөлдi кезектесiп атғара бередi. Осылайша арнайы 2 - 3 рет ұйымдастырылып ойнағаннан кейiн, балалар ойынды өздiгiнен әрi ғарай әрбiтiп ойнай бередi. “Дїкен” Қажеттi атрибуттар: ойыншықтар, ыдыс - аяғта, папье - машеден жасалынған тағам түрлерi, ағ халат, ғалпағ, есеп шот, тәрт бұрышты тағтайшалар (ғұрылыс материалынан). Ойынның мақсаты. Балаларды еңбекке, еңбектi құрметтей бiлуге, сыпайыгершiлiкке, iзгiлiкке, адалдықға баулу. Ойын шарты. Бұл ойынды әуелi жеке - жеке ойнатып, әбден жаттықғаннан кейiн їш дїкендi ғатар ашып ойынды кїрделендiру. Балаларды рөлдерге бәлу: 2 бала сатушы, 1 бала кассир, ғалғандары тұтынушылар. Тәрбиешi ойын ережесiн түсiндiредi. Ереже бойынша сатушылар да, тұтыншылар да бiр - бiрiмен сыпайы сәйлеседi. Бiр затты сатып алған соң, рахмет айтуды ұмсытпауы керек. Сатушыда өз кезегiнде, “Тағы да келiп тұрыңыз”, - деп iлтипат бiлдiредi. Бiрiншi ойыншық дїкенiн ұйымдастыру. Ойыншығ сәресiнiң жанына ңстел ғойылып сәреде “Дїкен” деген iлулi тұрады. Касирдiң алдында есеп шот, ағша салатын ғорап, ағ қағаз, ғарындаш. Ойыншығ алғысы келген балалар ең әуелi кассирге ағшасын (тағтайшаны) тәлейдi. Не алғысы келетiнiн айтады. Кассир чек жазып бередi. Чектi алып сатушыға бередi. Маған “жасыл машинаны”, немесе “ғызыл кәйлектi қуыршақты берiнiң” - дейдi. Сатушы “алыңыз” - деп әпередi. Сатып алушы “рахмет”, - деп жауап бередi. Сатушы “тағы да келiп тұрыңыз” - дейдi. Мiне, осылайша ойынды әр жолы түрлендiрiп, әрбiтiп ойната беруге болады. Тәрбиешi ойынға жалпы басшылық жасайды. Егер ойынды өз сәнiнде ойнай алмай жатса, кәмектеседi. “Балабақша” Ойынның мақсаты. Балаларды еңбектi құрметтей бiлуге баулу. Ойын шарты. 1 - бала тәрбиешi, 2 - сi кңтушi, 3 - сi мейiркеш 4 - сi аспазшы рөлін атғарады. Тәрбиешi: “Бңгiн Балабақша” ойыннын ойнаймыз. Кңнделiктi бақшада не iстейсiндер, соны ойын арғылы бейнелейсiңдер. – дейдi. Тәрбиешi ойынға басшылық жасап, ойынды әрбiтедi. Таңертең бақшаға келген балаларды “мейiркеш” ғабылдайды. Тазалықын ғарайды. Тәрбиешi ойын ғатарды ұмытып, оларды ойнатады. Аспазшы рөліндегi бала ойыншыә ыдыс - аяғтарды ңстелге ғойып, балаларды тамағтануға шағырады. Балалар қолдарын жуған боп, тамақға отырады. Тәрбиешi: Тағамдар дәмдi меқ - деп сұрайды. Дәмдi – деп жауап бередi балалар. Аспазшы: “Сәулеге рахмет айтайығ”, - дейдi. Әрi ғарай кїнделiктi режим сәттерiне орай, ойынды әрбiтедi. “Сәлеметсiз бе, сау болыңыз, кешiрiңiз, т.б. сыпайы сөздердi дер кезiнде айтғыза отырып, сыпайгершiлiкке баулу.” “Ұшғыш” Қажеттi атрибуттар: ұшғыштың бас киiмi, дңрбi Ойынның мақсаты. Балаларды еңбектi құрметтеуге, ұйымшылдықға, достықға баулу. Ойын шарты. Балаларды рөлдерге бәлу. 4 бала - ұшғыш рөлінде, ғалған балалар жолушылар. 1 бала - хабарлаушы (диктор), бала тексерушi (кондуктор), 1 бала –кассир. Тәрбиешi ұшағтың 2 - 3 түрiн атайды. “Ту”, “Ан”, т.с.с. Топтағы балаларды їш не тәрт командаға бәлiп, ұшғыш рөліндегi балалардың соңынан ғатарға бәлiнiп тұрады. Хабарлаушы микрофоннан (кубик) хабарлайды. “Алматы - Қарағанды рейсi бойынша ұшақға отырғызу басталды”. Билеттерiн тексерiшуге көрсетiп, ұшғаға мiнедi. Ұшғыш қолын пропеллер сияғты айналдырып, қолдарын екi жақға жайып ұшағ сияғты ұшады. Екi - їш айналып ұшады да, жерге ғонады. Ойынды әрi ғарай әрбiтiп, кїрделендiре өткiзуге болады. Ұшғыш болам Кәкке ұшамын – Ұшғыш болар баламын. Соңына ерем ±арышкердей ағаның. (Т. Модағалиев) “Жайлауда” Ойынның мақсаты: балаларды достықға, iзгiлiкке, т.б. қасиеттерге тәрбиелеу. Қажеттi атрибуттар: киiз їй, домбыра. Ойын шарты. Бұл ойынды жазда далада, ғыс мезгiлдерiнде топта өткiзуге болады. (киiз їй орналасған бұрышға) Тәрбиешi 2 - 3 баланы “Жайлауда” ғонағ ғабылдаушы рөліне тағайындайды. Қалған балаларға, бңгiн бiз жайлауға ғонақға барамыз. Көңiл көтеремiз, ән айтамыз, би билеймiз деп хабарлайды. Келген ғонағтрды кңтушiлер ғарсы алып амандасып, жоқары шығыңыздар, тәрлетiңiздер деп отырғызады. Домбыра тартамыз, ән - тағпағ айтамыз, би билеймiз деп балаларды көңiл көтеруге шағырады. Ең әуелi ауылдың алты аузын осы жайлауда тұратындар айтып бередi. Бiлетiн әлеңдерiн, тағпағтарын айтып көңiл көтередi. Сонан кейiн “орама тастамағ” ойынын ойнайды. Тәрбиешi ғорытып, “жайлау” жайында мағлұмат бередi. Ескерту. Балалар домбыра тарту бiлмесе де, домбыра тартғызу. Домбыра ңнiмен би билету. “Кеме” Қажеттi атрибуттар: ағаштан жасалынған кеменiң макетi, рульшi, капитанның ғалпағы, ғатты қағаздан жасалынған балықтар. Ойын шарты. Тәрбиешi балаларды ауладағы ойыншық кеменiң ғасына әкеледi. Балалар бңгiн кїн ашығ, ғазiр бiз теңiзге сахатға шығамыз. Ең алдымен бiз арамыздан кеменi жүргiзушi және капитан сайлап алуымыз керек, - дейдi. Балалар өз ғалаулары бойынша капитан мен кеме жүргiзушiнi тағайындайды, содан кейiн әрғайсысы өз орындарына отырады. Капитан өзiнiң жүргiзушiсiне оңға бұр, солға бұр, тура жүр, - деп басғарып отырады. Тәрбиешi: “Балалар, саяхатымыз көңiлдi болу үшін бәрiмiз ғосылып ән айтайығ”, - дейдi. Онан соң балалар ән айтады. Бiрнеше ән айтғаннан кейiн, “балалар сендер шаршаған боларсындар, бұл кеме ауылға балабақшаға бұрылады” - деп хабарлайды капитан. Кемемен серуенге шықғанда теңiзшiлердiң еңбегi, балықтардың түрлерi жайында мағлұмат берiледi. Тәрбиешi, балаларды ұйымдасған түрде ойнай бiлуге баулиды. “Балықшылар” Қажеттi атрибуттар: ау, ғатты картон қағаздан жасалынған әр түрлi балықтар. Ойынның мақсаты. Балаларды балықшылардың еңбегiмен таныстыра отырып, еңбек ғұралдарымен және оларды қалай пайдаланатынын бiлгiзу. Ойын шарты. Балықшылар өмiрiмен таныстыру. Балықшылар не iстедiқ Балық аулайды Балықты немен аулайдық Балықта аумен аулайды Балықшылардың жұмысын көргендерiң бар мақ Жағалауға барып балықшылардың жұмысын көрдiк. Дұрыс, Аумен балық аулайды екен. Балықшылардың тағы ғандай ғұралдары барқ Моторлы ғайығтары бар. Ауды немен тастайдық Ауды моторлы ғайығпен жүрiп ғұрады. Кiшкене жәй ғайығтары да болады. Балықшылар ауысыммен жұмыс жасайды. Балықтарды ғайда тапсырадық Қабылдау орнына тапсырады. Ендi, балалар ғазiр балықшылар ойынын ойнаймыз. Балалар ау тартуға өзiрленедi. Бiр шетте суда жатқандай ау жатады. Балалар аудың бiр жағ шетiнен тұрып екi қолдарымен алма - кезек тарта бастайды. Екiншi шетiнде бiр - екi бала жай жүрiп тартып келедi. Ойын барысында балалардың қимыл - әрекеттерiн ғадағалау. Балықтың түрлерiн сұрау. Олар: бекiре, шортан,алабұға, табан т.б. Ау саланып болғаннан кейiн реттеп жинап ғояды. Келесi балалр ойынға осы әдiспен қатыстырылады. Балалар екi - їш топға бәлiнiп ойнайды. Ойынға “Балықшы” тағпағын пайдалануға болады. Дауылға да ғарамай, Жауынға да ғарамай, Балықшылар айдында Ау тартады жақалай. “Почташы” Қажеттi атрибуттар: почташының ғалпағы, сәмкесi, ғұстардың эмблемасы, пошта,жәшiгi, “Балдырған” журналдары, сыртында ғұстың бейнесi салынған хаттыстар (конверт) Ойын шарты. Тәрбиешi балаларды шеңберге тұрғызып, “почташы” ойынын ойнаймыз дейдi. Балаларға өздерiне таныс ғұстардың бейнесi салынған дәңгелек эмблемалар берiледi. Эмблеманы моншағ сияғты жiпке өткiзiп мойындарына салады, сонда ол баланың кеуде тұсына дәл келедi. Тәрбиешi балаларға: “Қазiр бiр - бiрiңе хат жазаыңдар” - деп хабарлайды. Ол үшін хаттыстың сыртына өздерiң ғалаған “ғұсға” (достарына) жазғыларың келсе, сол “ғұстың” бейнесi салынған хаттысты аласындар. Сол алған хаттысыңның iшiне өздерiн ғалаған суреттерiнде салып, почта жәшiгiне тастайсындар. Почташы хаттарды жәшiктен сәмкесiне салып, өз иесiне табыстайды. Ойынды әрi ғарай әрбiтуге болады. Сәуле, саған кiм хат жаздық – деп ойлайсыңқ – Не болмаса ненiң суретi, атын ата, т.б. сұрағтарды ғоя отырып, балалардың танымын кеңейтуге болады. “Ғарышкерлер” Қажеттi атрибуттар: кәкшiл матадан тiгiлген ғарышкердiң костюмi. Костюм - киiмнiң сыртынан кие салуға ыңғайлы, жас нәрестенiң кәйлегi сияғты, екi жанынан байлайтын бау тағылады. Арғасына “Қазақстан Республикасы” деген жазуға болады. Бас киiмiн де кәгiлдiр түстi матадан тiгiп, мандайына жұлдызшаның суретiн саламыз. Жалаушалар да қажет. Ойын шарты. Ойын серуенде, ракета ойыншықының жанында өткiзiледi. Балаларды рөлдерге бәлу: командир, механик, дәрiгер, ғарышкерлер т.б. Командир ғарышкерлермен жаттықу жүргiзедi. Дәрiгер денсаулықтарын тексередi. Ракетаға әр жолы 4 - 5 баладан отырып їшады. Жерде жалаумен белгi берiп, ұшатын, ғонатын бағытын сiлтеп көрсетедi. Ойынды тәрбиешi түрлiше кїрделендiрiп өткiзуiне болады. “Сән ательесi” Қажеттi атрибуттар: iс тiгетiн ойыншық машина, үлгiлер, матаның ғиығтары, қуыршақ, сән журналдары. Ойын шарты. Балаларды рөлдерге бәлу: 3 - 4 бала тiгiншi, 2 - 3 - уi киiм пiшуi (модельер). Ательеге 2 - 3 бала қуыршақтарын көтерiп, кәйлек, т.б. заттарды тiккiзуге тапсырыс бередi. Киiм пiшушi арнайы әлшеуiшпен қуыршақтың кәйлегiнiң ұзындықын, кеудесiн, жеңiл әлшеп алады, да, дайын үлгiмен ғияды. Бұл жұмысты ұжымды түрде барлық балалар бiрiгiп iстеуiне әбден болады. Ойынды тәрбиешiлер өз ғалауларына түрлендiрiп өткiзуiне болады. Жыл бойы ойнаған сюжеттi - рөлдiк ойындарды жыл аяғында кеңнейтiп, кешендi түрде ойнатса, бңкiл топтың балалары тңұгел қатысып, ойын мазмұнды, ғызығты әтедi. Ойынға қажеттi ғұралдарды алдын ала дайындап, ойындардың сюжетi бойынша топтастыру. Мысалы, “Әмбебап” дїкенi. (Әркiм қажет затын өзi алатын дїкен), “Шаштараз”, “Аурухана”, “Дәрiхана” - ойындарын өткiзу. Балалар, кәне, жан - жағтарыңа ғараңдаршы, ғандай ойынның тұрлерiн көрiп тұрсындарқ “Дїкен”, “Шаштараз”, “Аурухана”, “Дәрiхана” ойындары тұр. Дұрыс айтасыңдар. Бұл ойындар сендерге бұрыннан таныс, әйткенi оны сендер жыл бойы ойнап жұрсiндер, - деп балалармен ғысғаша әңгiме өткiзедi. Балалар, әскенде сендердiң кiм болғыларың келедiқ Қандай мамандықты қалайсыңдарқ Балалар, әр түрлi мамандықтардың атын атайды. Нұрлан: - Апай мен әскенде їшғыш болғым келедi. Сол туралы тағпағ та бiлемiн (Ұшғыш туралы тағпағын оғиды). Айгүл: - Апай мен тәрбиешi боламын. Қандай жағсы, мен сияғты тәрбиешi боласың. Назым: - Мен дәрiгер боламын, дәрiгер туралы тағпағ та бiлемiн (тағпағ оғиды). Балалар әр түрлi мамандық иелерi болғысы келетiнiн айтады. Балалардың ғалауы бойынша рөлдерге бәлу, сатушы, кассир, дәрiгер т.б. Балалардың назарын әмбебап дїкенiне аударып: Қараңдаршы ғандай заттар тұрқ Сңт, нан, кәмпит, жемiстер, ойыншықтар, шырын да сатады. Балалар, бiз нанды әте ғадiрлеймiз, нанды қалай болса солай тастамау керек. Дїкеннен нан сатып алғанда оны таза ғалтаға салып, кїнделiктi керегiнше ғана алу керек. “Нан ”туралы бiз көп әңгiме оғыдық, тағпағ бiлемiз. Мәди “Нан” туралы тағпағғынды айтып жiбершi. Сонан кейiн балалармен ғандай жерлерге саяхатға барғандарын еске түсiрiп, көргендерiн сұрау. Балалар ғұрылысға, дїкенге, ауруханаға, шаштаразға барғандары туралы естерiне түсiрiп, көргендерiн айтады. Дїкен, т.б. жерлерге їйде кiммен барсындарқ Атаммен, апаммен, әкеммен, шешеммен барамыз. Ал, жағсы, ендi ғалаған ойындарынның жанына барып, киiмдерiндi киiп дайындалындар. Балалар бәлiнiп - бәлiнiп ойнауға кiрiседi. Ойын шарты. Ойыншы кезiнде әрбiр ойынның ғасына барып, балалардың ойынын бағылау. Балалардан сұрау. Мысалы: - Мәди, саған Әлiбектiң шашыңды сәндегенi ұнай мақ Серiк, сен ғайдан келесiңқ Дїкеннен Кiм жiбердiқ Шешем, т.б. Тәрбиешi әр ойыншының жанына барып, баланың ойынын бағылап белгiлi бiр затты не үшін алғанын, оның неге керек екенiн сұрай отырып, рбiту. Ойын кезiнде “ғызметкерлердiң” бiреуiн телефонға шағырып жатыр деп, қалай сәйлескенiн бағылау. Ойын барысында балалардың өзара сыпайы ғарықатынасын бағылау. Ойнап болған балаларға, басға жолдастарының қалай ойнап жатқанына назарларын аудару. Ойын аяғталған соң ғорытындылау. “Бңгiн сендерге кiмнiң ойнаған ойыны ңнадық Кiм жағсы ойнадық – деп сұрау. Балалар өз ой - тұжырымдарын айтады.” Дананың дәрiгер болғаны ңнады. Әлiбектiң жағсы шашатаразшы болғаны ұнады. Айгүл, Мәди, Назым , Сәуле жағсы сатушылар болды. Талғат кассир рөлін жағсы ойнады. Сәнияның шырын сатғаны ұнады. Мiне, ғандай тамаша бағылағансыңдар балалар. Тәрбиешi мадағтап ойынды аяғтайды. Тәрбиешiнiң арнайы ұйымдастырған немесе балалрдың бiрлескен арекеттерiнiң бiр - бiрiне ығпалы, әсероi әте күштi болмағ. Ойын арғылы дәл осы жастағы балаларды жүйелi және дәйектi түрде адамгершiлiкке тәрбиелеуге зор мңмкiндiктер туады. Сюжеттi – рөлдiк ойындарды ойнағаннан кейiн, балаларға сурет сабағында сол ойынның сюжетiн өз ғалаулары бойынша салуларына болады. Мысалы, “Дәрiгер” ойынын ойнағаннан кейiн осы ойынның бiр ғарапайым сюжетiн сурет арғылы бейнелеуге болады. Тәрбиешi, сурет сабағында “Дәрiгер” ойынын қалай ғызығты ойнағандарын олардың естерiне салады. Бiрнеше балалардан ғандай сюжет салғысы келетiнiн сұрайды. Балалалрдың жауабы: “Мен дәрiгердiң кабинетте ауырған баланы ғарап жатқан сәтiн саламын”, “Ал мен дәрiгердiң тiкүшағпен шалғай ауылдағы ауру адамға їшайын леп түрған кезiн бейнелеймiн”, - деп әр бала өз ойын сурет арғылы бейнелейдi. Сол сияғты “Почта” ойынынан кейiн де өз ғалауларынша сурет салғызуға болады. Сабағ соңында әр баланың суретiн талдағанда балалармен пiкiрлесу барысында өз ойларын былайша әңгiмелейдi. “Мен почтаға машинаның газет - журналдарды, посылканы әкелiп, жңмысшылардың түсiрiп жатқан кезiн салдым”. “Ал, мен кешке їйге барғанда почта жәшiгiнен газет - журналы әкемнiң алып жатқан сәтiн бейнеледiм”. “Мен, почташының газет - журналдарды таратып жүрген сәтiн салдым”. Осындай сабағтастықпен жүргiзiлген жұмыстың түрi баланың танымын, түсiнiгiн жан - жағты байыта түседi. ҚОРЫТЫНДЫ Сюжеттi - рөлдiк ойындардың тағырыбы кеңейе түседi. Бала қиялы тек ойын кезiнде ғана емес, бейнелеу әнерiне де осылайша әрбiп, дамиды. Қорыта келгенде, тәрбиешiлер балаларды ойын арғылы адамгершiлiкке тәрбиелей отырып, олардың бойына кїнделiктi өмiрге қажеттi әр түрлi машығтарды қалыптастырады. Олар мыналар: тұрмыстық машықтар, (ойыншықтарды өз орнына реттеп жинау, мебельдердi дұрыс орналастыру, тамағ iшетiн ңстелдi жабдықтау, тұрмыстық заттарды пайдалана бiлу, т.б.); “әндiрiстiк машықтар” (өзiнiң жұмыс орнын таза ңстау, “ательеде” материалдарды їнемдеу, “ғұрылыс материалдарын” ретiмен орналастыру, жолаушыларды баратын жерiне дұрыс жеткiзiп салу, бастаған iстi аяғына дейiн жеткiзу және т.б.); ұжымдық өмiрдiң машығтары (жолдасына дер кезiнде кәмек беру, айтғанды тыңдап бағына бiлу және т.б.); мәдениеттi сәйлеу машықтары (сыпайы қарым - қатынас жасау, аты - жәнiмен атау, байсалды сәйлеу, айтайын деген ойын толық жеткiзу, сәйлесiп тұрған екiншi адамды тыңдай бiлу және т.б.); көркемдiк машығтар (өздiгiнен ән айтып, би билеу, манерлеп ертек, тағпағ айтып беру), әр түрлi материалдардан ойыншықтар, атрибуттар, әсемдiк бұйымдарын жасай бiлуi. Жүйелi жүргiзiлген тәрбие жұмысы өз нәтижесiн көрсеттi. Балалар өздiгiнен ойынды ұйымдастырып ойнай алатын болды. Баланың iзеттi болып өсуi - үлкен бағыт. Мiнез байлықы - адамгершiлiк байлықы. ӘДЕБИЕТТЕР Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Астана, 1998ж В.А. Сухомлинский Коллективтiң ғұдiреттi күшi. Алматы, Мектеп, 1979ж Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы, 1999ж Макаренко А.С. Ұстаздық дастан. Алматы, 1985ж Сарғожаев Н. Сенде бiр кiрпiш дңниеге. Алматы, 1990ж Харламов М.Ф. Педагогика. Москва, 1990ж. Бастауыш мектеп N2 24 - 29 беттер 2002ж. Бастауыш мектеп N4 21 - 24 беттер 2003ж Шағын мектеп N1 29 - 31 беттер 2004ж Улағат N1 91 - 94 беттер 2004ж Қоянбаев Ә., Қоянбаев Қ. Педагогика, Алматы 2004ж Бастауыш мектеп N3, 19 - 21 беттер, 2003ж жүктеу 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз