8
Тәрбие үдерісі - ұзақ әрі күрделі үдеріс. Жеке адамның қалыптасуы бүтіндей бір ұзақ
дәуірді қажет етеді. Адам баласы туғаннан бастап, есейіп ержеткенге дейін тәрбиенің
ықпалында болса, кейінгі уақытта ол өзін-өзі тәрбиелеу үдерісімен жалғасып отырады.
Тәрбиелеу барысында қойылған мақсаттың нәтижесін көбінесе жуық арада байқауға
болмайды. Өйткені әрбір жеке тұлғаның мінез-құлқында дара ерекшеліктері, қабілеттері,
дүниетанымы бірыңғай қалыптасып дамымайды. Оған ықпал ететін ішкі және сыртқы
факторлардың да әсері мол.
Тәрбие-көп жақты үдеріс. Жас өспірімдерді азамат етіп тәрбиелеу, қоғамның пайдалы
еңбекке әзірлеу үдерісі қоғамның барлық азаматтарының міндеті, отбасы, мектеп пен
жұртшылықпен бірлесіп атқаратын ортақ мақсаты.
Тәрбие үдерісі – екі жақты,белсенді үдеріс.
Оқушылар міндетті түрде өзін - өзі тәрбиелеуі қажет, баланың ішкі белсенділігін ояту
керек.Өзін - өзі тәрбиелеудің өзіндік ережелерінің болуы тұлғаның рухани жан дүниесінің
деңгейімен анықталады. К.Д.Ушинскийдің өзін-өзі тәрбиелеу ережесі:
1. Асқан сабырлылық, ең болмағанда сырт көзге
2. Сөзде және қылықтардағы турашылдық
3. Әрекетті жан – жақты ойластыру
4. Батылдылық
5. Өзі жөнінде қажетсіз бір сөз айтпай
6. Санасыз уақыт өткізбеу
7. Әуесқойлық, құмарлыққа емес қажеттікке немесе сүйсініске шығындану
8. Әр кеште өз қылықтары жөнінде өзіне есеп беру
9. Болғанды, бүгінгі, болатынды айтып еш мақтанбау
Өзін-өзі тәрбиелеудің маңызы тұлғаның мінез – құлқындағы кемшіліктері мен
әрекетіндегі сәтсіздіктерді үнемі сын көзбен қарап, оларды болдырмаудың тиімді жолдарын
іздестіруді көздейді.
Тәрбие үдерісінде балалардың қажеттілігі мен қызығушылықтары ескерілуі қажет.
Бекітуге арналған сұрақтар
1. Алғашқы қоғамдағы тәрбиенің ерекшеліктері қандай?
2. Не себептен тәрбие адам іс – әрекетінің басты бір түрі деп саналады?
3. Тәрбиенің мақсаты мен міндеттерін қалай түсінесіздер?
4. Тәрбие үдерісінің өзіндік ерекшеліктері қандай?
Дәріс №2 Мектеп пен сыныптың тәрбиелік жүйесі
Жоспары:
1. Мектептің тәрбиелік жүйесі
2. Сыныптың тәрбиелік жүйесі- мектептік тәрбиелік жүйенің компоненті
3. Педагогикада жинақталған тәрбиелік жүйелер
Мақсаты: Тәрбие жүйесі оның құрылымы, даму кезеңдері және мектеп пен
сыныптың тәрбиелік жүйесінің байланысын ұғындыру.
Глоссарий:
Тәрбие жүйесі – жеке адамды идеялық, саяси, адамгершілік, экономикалық, т.б. жағынан
қалыптастырудағы жүйелі процесс.
Тәрбиелік қарым-қатынас – баланы дамытуға, яғни оның өзін-өзі тәрбиелеуіне, өздігінен
білімін жетілдіруіне бағытталған қарым-қатынас. Т.қ.қ. – адамзат тәжірибесінің алмасуы,
берілуі, меңгерілуі және пайдаланылуы.
Тәррбиенің нәтижелігі – тәрбиелік шараларды ұйымдастырылуы мен атқарылуы арқылы
алға қойылған мақсаттың орындалуы.
9
Әдебиеттер:
1. Әбенбаев С.Ш. Тәрбие теориясы мен әдістемесі: Оқу құралы.-Алматы: Дарын, 2004.
2. Әбенбаев С.Ш. Сынып жетекшісі. – Алматы, 2004.
3. Губашева С., Отарбай А. Тәрбие жұмысының әдістемесі. Оқулық. - Астана, 2011.
4. Иманбекова Б.И. Тәрбиеге жетекші. –Алматы, 2004.
5. Кукушин В.И. Теория и методика воспитания. – М.: Издательский центр «Академия»,
2002.
6. Сластенин В.А. Методика воспитательной работы. – учебное пособие, Москва, 2008.
7. Шолпанкулова Г.К. «Тәрбие теориясы мен әдістемесі» курсы бойынша практикум. -
Алматы: Абай атындағы Қаз ҰПУ «Ұлағат» баспасы, 2013.
Кезінде орыстың әйгілі педагогі К.Д. Ушинский еуропа халықтарының тәрбие
саласында педагогикалық формаларының ұқсастығына қарамастан, әрқайсысының өздеріне
тән ерекше ұлттық тәрбие жүйелерінің, ерекше мақсаттарының, сол мақсаттарға жетуде
өздерінің ерекше құралдарының болғанын айтқан.
Мектептің тәрбие жұмысының мазмұны, әдістемесі мен технологиясы оның тәрбие
жүйесімен анықталады. Өз тұжырымдамасына сәйкес, әрбір мектеп бір – бірімен тығыз
байланысты дидактикалық және тәрбиелік бөлімдерден тұратын педагогикалық жүйемен
анықталады.
Тәрбиелік жүйе - ол біртұтас әлеуметтік ағза, оның қызмет ету шарты: негізгі
компоненттері бір – бірімен тығыз байланыста (мақсат, мазмұн, іс – әрекет тәсілі) болады.
Мектеп ұжымның басты міндеті – тәрбие жұмысының жүйесін қалыптастыру.
Мектептің тәрбие жұмысының жүйесі
Мектептің тәрбиелік жүйесі – өскелең ұрпақты мәдениетті, шығармашыл, белсенді
тұлға ретінде қоғам өміріне бейімдеуге бағытталған, өзін – өзі ұйымдастыратын жүйе.
Тәрбие жұмысының жүйесі мынадай компоненттерден тұрады:
1. Дидактикалық жүйе.
2. Тәрбиелік жүйе.
3. Қарым – қатынас жүйесі.
Оқыту
барысындағы
тәрбие
жұмысы
Оқушылар
ұжымындағы
моральдық -
психологиялық ахуал,
стиль, тон,
қарым-
қатынас
Сабақтан тыс іс-әрекет
Тәрбие жұмысы
Сыныптан
тыс тәрбие
жұмысы
Мектептен
тыс тәрбие
жұмысы
Мектептің
отбасымен
өзара
әрекеттесуі
Қоғамдағы өзара
әрекеттесуді
ұйымдастыру
