Бағдарламасы (силлабус) Пән : Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістемесі

жүктеу 0,81 Mb.

бет	2/4
Дата	14.12.2017
өлшемі	0,81 Mb.
	#4175
түрі	Бағдарламасы

1 2 3 4

Баға бойынша ақпарат

бақылау түрі (ағымдағы, аралық, қорытынды);

бақылау әдістері (сұрау, жазбаша жұмыс, тесттер)

9. Бағаны қою саясаты

Бағаны қою саясаты 100 балдық (100 %) жүйеге негізделген және бағалардың төмендегідей бөлінуін қарастырады

Бағалау баламасы

Әріптік жүйе бойынша бағалау	Сандық балама	Балдардың пайыздық мазмұны	Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау
А	4,00	95-100	Өте жақсы
А-	3,67	90-94	Өте жақсы
В+	3,33	85-89	Жақсы
В	3,00	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық
С	2,00	65-69
С-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D	1,00	50-54
Ғ	0,00	0-49	Қанағаттанарлықсыз

10. Оқу пәні мен академиялық әдеп саясаты

сабақтарға қатысу;

сабақтағы тәртіп ережелері;

көтермелеу және талап ету.

Лекция тезистері

Кіріспе

Пәннің мақсаты, міндеттері және мазмұны. Жаңа формация педагогі және оған қойылатын талаптар. Мектепке дейінгі ұйымға маман дайындау мәселелері.

1-ші тақырып. Психология және педагогика ғылымдарының әдіснамасы. «Ғылым» ұғымының философиялық, психологиялық педагогикалық мәні. Ғылымтану. Ғылымның жіктелуі. Психологиялық – педагогикалық ғылыми зерттеу. Зерттеудің теориялық, эмпирикалық әдіснамалық кезеңдері. Психологиялық, педагогикалық ғылыми зерттеудің әдіснамалық принциптері мен негізгі компоненттері. Зерттеу логикасы. Ғылыми таным процесінің ерекше формасы. Ғылыми шығармашылық. Ғылыми іс әрекет, оның мақсаттары мен ерекшеліктері. Педагог тұлғасының қалыптасуы мен дамуындағы зерттеу іс әрекетінің рөлі. Жеке және ұжымдық ғылыми жұмыс. Болашақ педагогтардың ізденіс, зерттеу іс әрекетіне қызығуын дамыту, студенттің ғылыми зерттеу жұмыстарының негізгі міндеттері. Педагогикалық ғылымның әдіснамасы. Әдіснамалық білімнің деңгейліктері: әдістемелік, шығармашылық, эмпирикалық. Ғылым мен тәжірибе күшін нәтижелердің мағыналығына педагогикалық зерттеулерді топтап бөлу. Объекті алынған білімнің зерттеудің әдіснамасына таңдап алуға тәуелділігі.

Педагогикалық ғылымның әдіснамасы. Әдіснамалық білімнің деңгейліктері: философиялық, жалпы ғылыми, нақты ғылыми, технологиялық.

Педагогикалық зерттеулерді әдіснамалық принциптер тұрғысынан қарау.

Мұғалімнің әдіснамалық мәдениеті. Педагогикалық зерттеулердің құрылымы және логикасы. Зерттеулердің негізгі кезеңдері.

2-ші тақырып. Психологиялық – педагогикалық зерттеу жұмыстарының түрлері. Тәрбиеші- педагогтың тәрбиелеу, білім беру және зерттеушілік қызметі. Зерттеушілік қызметі- баланың деңгейін анықтау әрекеті. Мектеп жасына дейінгі балалардың жас және дербес ерекшеліктерін ескере отырып, психологиялық- педагогикалық зерттеуді жүргізу жолдары. Студенттердің ғылыми- зерттеу жұмыстарының түрлері: реферат, аннотация, курстық жұмыс, тезис, ғылыми баяндамалар, диплом жұмысы. Педагогикалық зерттеулердің деңгелері: әдістемелік, шығармашылық, эмпирикалық. Ғылым мен тәжірибе күшін нәтижелердің мағыналығына педагогикалық зерттеулерді топтап бөлу. Ғылыми зерттеу, оның стихиялық, эмпирикалық зерттеуден айырмашылығы.

Педагогикадағы зерттеу ғылыми іс әрекеттің процесі және нәтижесі.

Ғылыми педагогикалық зерттеу жаңа педагогикалық білімді қалыптастыру процесі.
3-ші тақырып. Психологиялық зерттеу әдістері. Балалар психологиясының зерттеу әдістері. Эмпирикалық зерттеу әдістері. Бақылау. Эксперимент және оның түрлері. Іс- әрекет нәтижелерін зерттеу. Әңгімелесу әдісі. Психологиялық диагностикалау. Текст әдісі. Әлеуметтік өлшем әдісі. Балабақша тәрбиешісінің балаларды зерттеу әдісі. Таным әдістері ғылыми зерттеудің құрамдас бөлігі.
4-ші тақырып. Педагогикалық зерттеу әдісі. Зерттеу әдістері ұғымы. Эмпирикалық және теориялық әдістер. Дәстүрлі- педагогикалық зерттеу әдістерінің қалыптасу тарихы. Дәстүрлі- педагогикалық зерттеу әдістерінің түрлері: бақылау , тәжірибені зерттеу, іс құжаттарын талдау, баланың шығармашылығын зерттеу, іс құжаттарын талдау, әңгімелесу. Тәжірибені зерттеу жолдары.

Мектепке дейінгі балалардың іс – құжаттарын зерттеу түрлері. Рейтинг. Педагогикалық диагностика. Педагогика ғылымындағы сандық және сапалық зерттеу әдістері.Математикалық және кибернетикалық зерттеу әдістері. Сандық әдістер: статистикалық,ранжирлеу, мөлшерлеу. Сапалық әдіс: моделдеу. Зерттеу әдістерін іріктеп алу ғылыми педагогикалық зерттеудің маңызды кезеңі. Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістерін іріктеудің принциптері.Зерттеу әдісінің зерттеленетін педагогикалық құбылыстардың мағынасына теңбе теңдігі. Зерттеу әдісі құрал. Ақиқат педагогикалық шындықтан алынатын деректерді және білімдерді жинаудың, өңдеудің, талдаудың негізгі амалдары. Зерттеу әдістері зерттеу міндетіне жетудің шарты. Әдістердің педагогика ғылымының жалпы мақсаттарына және зерттеулердің нақты міндеттеріне сәйкес келуі. Зерттеу әдістерінің жалпы сипаттамасы. Жалпы ғылыми, теориялық, эмпирикалық, тарихи педагогикалық әдістері. Педагогикадағы жалпы ғылыми зерттеу әдістерін пайдалануды негіздеу.

5-ші тақырып. Эксперимент жүргізу әдістемесі

Эксперимент ұғымы. Эксперимент ежелден қалыптасқан ғылыми зерттеу әдістері. Эксперименттің өткізілу орнына қарай түрлері. Педагогикалық эксперименттің өтілу кезеңдері.

Эксперимент жүргізу әдістемесі. Эксперимент ұғымы. Эксперимент ежелден қалыптасқан ғылыми зерттеу әдістері. Эксперименттің өткізілу орнына қарай түрлері. Табиғи, лабораториялық және педагогикалық. Педагогикалық эксперименттің өтілу кезеңдері: анықтау, қалыптастыру және бақылау эксперименті. Анықтау экспериментін жүргізу жолдары. Қалыптастыру экспериментін өткізу әдістемесі. Бақылау экспериментін жүргізу тәсілдері.

Зерттеулердің эмпирикалық әдістері, олардың педагогика ғылымындағы орны, байқау педагогикалық зерттеу әдістері.Байқаудың түрлері, оларды ұйымдастыру және жүргізу. Зерттеу міндеттерін шешуде байқау нәтижелерін пайдалану. Сұрау әдістері: әңгіме, сауалнама, сұхбат, ғылыми педагогикалық зерттеудегі олардың мақсаты мен қызметі. Әңгіме, сауалнама жүргізу және интервью алуды жүргізудің шарттары мен ережелері. Сұрау әдістерінің жетімді және жетімсіздігі. Педагогикалық тестілеу. Тестілеудің типі, формалары жіне негізгі талаптары. Тестілеуді ұйымдастырудың және жүргізудің талаптары.Мектеп құжаттарын және оқушының іс әрекетінің нәтижелерін зерттеу әдісі. Педагогикалық эксперимент, оның түрлері және жүргізілу кезеңдері. Тәжірибелік педагогикалық жұмыс. Әлеуметтік және бесқа әдістер, олардың зерттеу материалын жинақтау және өңдеудегі рөлі.

6-ші тақырып. Әдебиеттермен жұмыс істеу әдістемесі.

Әдебиет ғылыми зерттеу көзі. Әдебиеттерді қолдану ерекшеліктері. Библография әдебиеттерді жүйелі жазу, кез келген әдебиеттердің ерекшелігіне, жазылу үлгісіне, баспасына зерттеу тақырыбына байланысты тізбе құру немесе әдеби шолу.Ғылыми әдебиеттер тізімін безендіру үлгісі. Кітаптар, мақалалар, ғылыми конференция материалдары, диссертация мен авторефераттар, аударма басылымдар, энциклопедиялар мен сөздіктер, газет, журналдардың безендірілу тәртібі. Эпиграф, кіріспе, аңдатпа, сілтеме, конспектілеу, реферат, аннотация жазу жолдары. Интернет желісіне шығу. Ғылыми әдебиетпен жұмыс ғылыми зерттеу іс әрекетін меңгерудің шарты.

Хабарламаның көздерін іріктеп алу және зерттеу. әдеби көздердің түрлері.

Библиографиялық ізденіс. Каталогтармен жұмыс. Әдеби көздердің библиографиялық деректері, оларды құрастыруға талаптар.

Алынған хабарламаны өңдеу.
7-ші тақырып. Курсттық жұмысты орындау әдістемесі. Курстық жұмыс және оның маңызы ,міндеттері. Зерттеу тақырыбын таңдау. Тақырыптың өзектілігін анықтау. Курстық жұмыстың әдебиеттер тізімін жасау.

Курстық жұмыстың негізгі мазмұнына қойылатын талаптар. Курстық жұмыстың теориялық логикалық сипаты. Курстық жұмысқа қойылатын талаптар. Курстық жұмыстың құрылымы- өңірбет, жоспары,кіріспе,негізгі бөлім, тақырыпқа байланысты әдебиеттерге шолу, қорытынды, әдебиеттер тізімі. Әр бөлімнің жазылу ережесі. Оқу тапсырмаларын орындаумен байланысты ғылыми зерттеу жұмысы. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысы курстық дипломдық жұмыстарды орындаудың негізі.

Студенттердің ғылыми үйірмелері, олардың студенттердңғ ғылым и шығармаларын дамытудағы рөлі. Кіші және жоғары курстарда жоғары оқу орындарында студенттердің ғылыми іс әрекетін жоспарлау.

Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі нәтижелері: студенттердің ғылыми конференцияларындағы баяндамалары, курстық және диплом жұмыстары, мерзімді басылымдардағы мақалалар, ғылыми еңбектер жинақтарындағы мақалалар.

8-ші тақырып. Диплом жұмысын орныдау әдістемесі. Диплом жұмысы және оның мақсаты, міндеттері. Тақырыптың өзектілігін анықтау. Зерттеу мақсаты мен міндеттерін айқындау. Зерттеу жоспарын құру, зерттеу әдістерін анықтау, болжамды белгілеу, зерттеу объектісі, пәні, мәселені көтеру. Диплом жұмыстары құрылымы өңірбек, жоспары, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды әдебиеттер тізімі, қосымшалар. Зерттеудің теориялық және практикалық жаңалығы: Дипломдық жұмыстың ғылыми- теориялық бөлімі. Оның тараулары және тармақшасында талқыланатын мәселелер. Эксперименттік бөлімі және оның жазылу әдістемесі. Қорытындының жазылу ережесі. Қорытынды тұжырымының ерекшелігі. Диплом жұмысының әдебиеттер тізімін жасау. Әр бөлімнің жазылу ережесі. Дипломдық жұмыстың безендірілуіне қойлатын талаптар.

ДӘРІСТЕР

Педагогикалык зерттеудердін әдіснамасы.

«Әдіснама»грек тілінен аударғанда «әдіс туралы ғылым» деген мағьшаны береді. «Метод» «әдіс»термині тікелей нақты бір нәрсеге деген жол ретінде анықталады, яғни методология мағынасы жағынан бір нәрсені тану туралы ғылым болады. Сондықтан әдіснама – зерттеу процесі туралы ілім ретінде де түсіндіріледі. Бұл ілім жалпы әдіснама, ғылыми ұғымның, теориялық негізі, ретіңде дамуы мүмкін. Сонда бұл нақтылы философиялық жүйемен байланысты. Ғылыми әдіснаманы жетілдірудің бастамасын жөне негізін (фактический) Гегель салды, ол өз назарын бірінші болып философиялық әдістің ерекшелік сипатына, оның нақтылы ғылымдар әдістерінен айырмашылығына және әдіснаманың олармен үйлесімсіздігі назар аударды. Гегель әдіс дегеніміз мазмұнның қозғалысы, құбылыстың мәнін ашып көрсету және оның мазмұнынан тыс жасалмайтындығын баса көрсетті.
Материалистік диалектика объективті шындықты тану әдістері негізінде табиғат, қоғам және адам ойлауының заңдары жатқанын негізге алады. Таным әдісі табиғат пен қоғамның объективті заңдарын көрсеткенде ғана ғылыми бола алады. Сондықтан ғылыми танымның принциптері, оның категориялары мен ұғымдары адамның ақылымен жасалған кездейсок ережелерінің қосындысы емес, ол табиғат, адам және қоғам заңдылықтарының бейнесі болыл табылады.
Материалистік диалектика табиғатты үздіксіз козғалыспен даму барысындағы біртұтастықтың бірлігі ретінде ашып көрсете отырып табиғат және адам тәжірибесі туралы ғылымдарынын деректерімен толық сәйкестік барын көреді. Диалектика дамудың ең жалпы зандылықтарын жасап үйлестіреді; бірлік және қарама қайшьшылықтардың күресі, саннан сапаға көшу және теріске шығаруды теріске шығару, мынадай философиялық жұп категорияларымен: себеп салдар, кажеттілік жөне кездейсоқтық, мүмкіншілік пен шындық, мән және құбылыс, мазмұн мен форма және т.б. аныкталады. Диалектикалық өдіс таным процесі арқылы заттар және олардың ойша (идеалды) бейнесі, яғни ұғым пайда болу процесінде, үздіксіз дамуда, олардың органикалық бірлігі мен өзара байланысында материалдық шындықгың заңдылықтарын ашады.
Сонымен материалистік диалектика ғылыми ізденістің стратегиясын береді, бірақ ол нақгылы ғылымда пайда болатын сұрақтарға дайын жауап бермейді. Әдіснамалық анықтамаларды менгеру арқылы ғалымда да және машықтандыруда да көзкарастың дүниетанымдық ұстаным қалыптасады, ол содан кейін белгісіз зерттеулерде, жасалған ғылыми идеяларды кәсіби тәжірибелік іс -әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Бірақ, соңғысы нақтылы ғылымның әдіснамасымен байланысты және сол сияқты педагогикада қолдануға болады. Одақгық педагогикада XX ғасыр түгелдей қойылған сұрақтарға өте белсенді жауап іздестіру уақыты болды.
Ғылыми білімнің жалпы моделі философиялық алғы шарттар негізінде жасалады, ал ол теорияның негізгі салаларымен байланысты- табиғат, коғам және ойлау ғылымдарына қатысты үшбұрыш. XIX ғасырдың өзінде қалыптасқан дәстүрлі үшбұрышта педагогикаға, медицинаға, техникалық білім және басқа да ғылымдардың жасампаз мақсатта бағытталған адамдардың іс -әрекеттеріне байланысты ғылымдарға орын жоқ. Сондықтан XX ғасырдың екінші жартысының өзінде, кейбір ғалымдар (М.Г. Ярошевский) төртбұрыштық ғылымды ұсынады. Мұндай жағдайда адамдардың жасампаз мақсатты бағытталған іс – әрекеттері ғылыми білімдер жүйесінің моделінде, заңды өз орнын алады. Бұл, әрине, нақтылы ғылыми білімнің, міндетті түрде: сол нақтылы ғылымның әдіснамасын, теориясын, тәжірибесін көрсетіп, теорияны жалпылау мен практикалық ұсыныстарға, құрамына әсерін тигізеді Демек, XIX ғасырдың аяғының өзінде қалыптасқан ғылымның даму тенденциясы ғылымды теориялаңдырудан тұрады. Міне осыдан ғылыми жұмыстардың ең көп тараған фундаментальдық терең, қолданбалы және талдамалық бөлінуінен келіп шығады. Кейбір ғалымдар (К.Е. Гмурман) ғылымдардың бөлінуін басқаша береді: фундаменталдық, теориялық, теориялық – қолданбалы және талдамалық, зерттеулерді теорияландырудың ролін баса көрсеткен. Сонымен бірге қазіргі уақытта, іс-тәжірибеге шығуды қарастырмаған барлық теориялық тұжырымдамалар кейін оны қайта өзгертудің негізі болуы мүмкін.
Іргелі терең зерттеулер, кұбылыстар мен процестерді сипаттау мен түсіндіруде, олардың әрекеттерінің тетіктерін, зандар мен зандылықтарын, олардың дамуы мен өмір сүріп, қызмет етуімен байланыстылығын теориялық зерттеулер ашып көрсетуді мақсат еткен нақтылы көрінбейтін құбылыстардың мәнін зерттеумен, олардын өзара байланыстары мен тәуелділіктерін анықтаумен байланысты, оларды тәжірибе жүзінде басқару мүмкіндіктерін білуін айқындайды. Теориялық қолданбалы зерттеулер практикалық іс – әрекеттердің табылған заңдар мен заңдылықтардың қолдану тәсілдерін айқындайды. Талдамалар машықтандыру (халыкқа білім беруді ұйымдастырушыларға, мұғалімдерге, тәрбиешілерге) жұмыстарына керекті әдістемелік оқу құралдарың нұсқаулар, әдістемелік нұсқаулар, құралдар және т.б. беруге бағытталған.
Көптеген жағдайларда педагогикада негізгі идеялар, теориялық және тәжірибелік аспектшер өзара тыгыз байланысты. Сондықган педагогикада теорияны жасау және зерттеудің теориялық деңгейін көтеру алдыңғы қатарлы тенденция болып отыр. Бұл тенденция педагогиканың әдіснамасы деген сұрақгы қарастырғаңда күмән жоқ,бұл сұракқа жауап бермей басқа сұраққа жауап беру мүмкін емес — ал, бүл дегеніміз педагогикалық зерттеулердің теориялық деңгейін күшейту деген сөз.
Педагогикалық әдіснаманың мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл айтылған үш көзқарас педагогика әдіснамасның шекарасын мөлшерсіз кеңейтеді немесе тарылтады (Г.В.Воробьев). Қазіргі педагогика әдіснамасның пәні болып педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі – педагогикалық білімдер жүйесін (Ф.Ф. Королев) зерттеу процесі екендігі анықтылған.
Педагогикада жеткілікті дәрежеде оның әдіснама» қызметін атқаратын әдіснамалық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқыңдалуда. Әдіснамалык білімдер жүйесіне: педагогика пәні, педагогиканың категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі ролі, педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланыстылығы, педагогика ғылымдарының жүйесі; педагогикалық пәңдердің жалпы және ерекшелік міңдеттері, педагогиканың анықтамалы – терминдік жүйесі жатады.
Әдіснаманың көрсетілген аспектілерін жасау «білетін туралы білім» береді. Осылайша педагогикалық құбылыстарды тану процесін оқуда зерттелетін мәселелер анықталады, «білетін туралы білім», яғни педагогикалық құбылыстарды зерттеудің өзінде оның принциптері, заңдылықтары, әдістері, болашағы туралы білімдер жинақталады. Қазіргі кезеңде мынадай әдіснамалық нысаналарды жасау педагогика ғылымының түсіндіру, жобалау және конструктивтік функцияларының атқаратын қызметтерінің өзара байланыстылығын, педагогикадағы дүниетанымдық пен методологиялық принциптерінің ерекшеліктерін, ұғымдар жүйесі мен, ұғымдар қатарын және т.б. зерттеу өзекті мәселе болып отыр (В.Е. Гмурман, Г.В. Воробьев, В.И. Журавлев).
Педагогикадағы жалпы теориялық зерттеулерге педагогикалық процестің мәнін, зандылықтарын, биологиялық пен әлеуметтіктің ара қатынасын; педагогикалық процесте тұлғаны қальштастыру; тұлға және ұжым; ұжым тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік ортасы ретінде; педагогикалық процестің принциптері, оны ұйымдастырудың формалары мен әдістері және т.б. жатады.
Әрине, қазіргі педагогиканың кең көлемдегі сұрақгары пәнаралық және ғылым аралық байланыстарын диференцияландыру мен интеграцияландыру негізінде педагог — зерттеушілер мен практиктардың зерттеу процесін ұйымдастырудағы дайындығына байланысты тиімді жасалуы мүмкін.
Қандай да салада болмасын ғылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші) зерттеу процесінің барлық элементтерін білуін талап етеді:
- тақырыпты үйлестіруді (дифференцировать) және оның
көкейкестілігін дәлелдей білуді;
- ғылымдағы тақырыптың зерттелу жағдайын және пайда болған
қайшылықтарын анықтай білуді;
- зерттеу мәселесін үйлестіре білуді (яғни жауапты талап ететін
сұрақты);
- мақсат (қандай нәтиже алуға болатындығын) нысана және зерттеу
пәнін анықтай алуды.
Ғылыми зерттеуге тән нәрсе, сол мәселеде үйлестірілген сұрақ және болжамды белгілі бір жобаланған жауап ретінде бейнеленеді. Осыдан зерттеудің міндеттері шығады: зерттеу пәнінің теориясын негіздеу (теориялық сипаттама) және зерттеудің теориялық моделін жасау, эмпирикалық тәжірибені меңгеруді анықтаушы эксперимент және педагогикалық шыңдықты қайта құруды қаматамасыз ету қалыптастырушы эксперимент.
Қойылаған міндетгерді шешу зерттеушінің соған сай ғылыми әдістерді қолдануын талап етеді. Теориялық және теориялық қолданбалы міндеттерді шешу үшін – теориялық деңгейдегі әдістер (теориялық және салыстырмалы талдау, нақтыдан абстрактылық және абстрактылықтан нақтылыққа көтерілу, моделдеу, ойша эксперимент) қолданылады. Теориялық қолданбалы және қолданбалы сипаттағы міндеттерді шешу үшін: бақылау, әңгімелесу,анкеталық педагогикалық құжаттарды оқып танысу, эксперимент қолданылады.
Ғылыми зерттеулердің басты белгісі қолданатын терминдердің біртектілігі (бір мағыналылығы) болып табылады, себебі басынан бастап, басты ұғымға қандай мағына мән берілетіндігі, не туралы екендігі айқын болуы керек.
Бір терминді (сөзді) бірнеше мағынада қолдануға болмайды. Бұның маңыздылығы сонда, зерттеу пәнінің ұғымдық сипаттамасы (теориялық сипаттама) зерттейтін құбылыстың мәнін мазмұнды ашып көрсетудің оның теориялық моделін жасаудың кепілі болады.. Соңғысы арқылы зерттеу құбылыстарының нақтылы педагогикалық шындықтағы жағдайын және практикалық іс-әрекеттер үшін берілетін нұсқаулардың тиімділігі бағаланады, олар практика үшін қажетті әдістемелік материалдар мен нұсқаулар пакеті ретінде болашақ педагогикалық іс-әрекеттер жобасында қаланады.

Педагогикалык зерттеудердін әдіснамасы. «Әдіснама»грек тілінен аударғанда «әдіс туралы ғылым» деген мағьшаны береді. «Метод» «әдіс»термині тікелей нақты бір нәрсеге деген жол ретінде анықталады, яғни методология мағынасы жағынан бір нәрсені тану туралы ғылым болады. Сондықтан әдіснама – зерттеу процесі туралы ілім ретінде де түсіндіріледі. Бұл ілім жалпы әдіснама, ғылыми ұғымның, теориялық негізі, ретіңде дамуы мүмкін. Сонда бұл нақтылы философиялық жүйемен байланысты. Ғылыми әдіснаманы жетілдірудің бастамасын жөне негізін (фактический) Гегель салды, ол өз назарын бірінші болып философиялық әдістің ерекшелік сипатына, оның нақтылы ғылымдар әдістерінен айырмашылығына және әдіснаманың олармен үйлесімсіздігі назар аударды. Гегель әдіс дегеніміз мазмұнның қозғалысы, құбылыстың мәнін ашып көрсету және оның мазмұнынан тыс жасалмайтындығын баса көрсетті.
Материалистік диалектика объективті шындықты тану әдістері негізінде табиғат, қоғам және адам ойлауының заңдары жатқанын негізге алады. Таным әдісі табиғат пен қоғамның объективті заңдарын көрсеткенде ғана ғылыми бола алады. Сондықтан ғылыми танымның принциптері, оның категориялары мен ұғымдары адамның ақылымен жасалған кездейсок ережелерінің қосындысы емес, ол табиғат, адам және қоғам заңдылықтарының бейнесі болыл табылады.
Материалистік диалектика табиғатты үздіксіз козғалыспен даму барысындағы біртұтастықтың бірлігі ретінде ашып көрсете отырып табиғат және адам тәжірибесі туралы ғылымдарынын деректерімен толық сәйкестік барын көреді. Диалектика дамудың ең жалпы зандылықтарын жасап үйлестіреді; бірлік және қарама қайшьшылықтардың күресі, саннан сапаға көшу және теріске шығаруды теріске шығару, мынадай философиялық жұп категорияларымен: себеп салдар, кажеттілік жөне кездейсоқтық, мүмкіншілік пен шындық, мән және құбылыс, мазмұн мен форма және т.б. аныкталады. Диалектикалық өдіс таным процесі арқылы заттар және олардың ойша (идеалды) бейнесі, яғни ұғым пайда болу процесінде, үздіксіз дамуда, олардың органикалық бірлігі мен өзара байланысында материалдық шындықгың заңдылықтарын ашады.
Сонымен материалистік диалектика ғылыми ізденістің стратегиясын береді, бірақ ол нақгылы ғылымда пайда болатын сұрақтарға дайын жауап бермейді. Әдіснамалық анықтамаларды менгеру арқылы ғалымда да және машықтандыруда да көзкарастың дүниетанымдық ұстаным қалыптасады, ол содан кейін белгісіз зерттеулерде, жасалған ғылыми идеяларды кәсіби тәжірибелік іс -әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Бірақ, соңғысы нақтылы ғылымның әдіснамасымен байланысты және сол сияқты педагогикада қолдануға болады. Одақгық педагогикада XX ғасыр түгелдей қойылған сұрақтарға өте белсенді жауап іздестіру уақыты болды.
Ғылыми білімнің жалпы моделі философиялық алғы шарттар негізінде жасалады, ал ол теорияның негізгі салаларымен байланысты- табиғат, коғам және ойлау ғылымдарына қатысты үшбұрыш. XIX ғасырдың өзінде қалыптасқан дәстүрлі үшбұрышта педагогикаға, медицинаға, техникалық білім және басқа да ғылымдардың жасампаз мақсатта бағытталған адамдардың іс -әрекеттеріне байланысты ғылымдарға орын жоқ. Сондықтан XX ғасырдың екінші жартысының өзінде, кейбір ғалымдар (М.Г. Ярошевский) төртбұрыштық ғылымды ұсынады. Мұндай жағдайда адамдардың жасампаз мақсатты бағытталған іс – әрекеттері ғылыми білімдер жүйесінің моделінде, заңды өз орнын алады. Бұл, әрине, нақтылы ғылыми білімнің, міндетті түрде: сол нақтылы ғылымның әдіснамасын, теориясын, тәжірибесін көрсетіп, теорияны жалпылау мен практикалық ұсыныстарға, құрамына әсерін тигізеді Демек, XIX ғасырдың аяғының өзінде қалыптасқан ғылымның даму тенденциясы ғылымды теориялаңдырудан тұрады. Міне осыдан ғылыми жұмыстардың ең көп тараған фундаментальдық терең, қолданбалы және талдамалық бөлінуінен келіп шығады. Кейбір ғалымдар (К.Е. Гмурман) ғылымдардың бөлінуін басқаша береді: фундаменталдық, теориялық, теориялық – қолданбалы және талдамалық, зерттеулерді теорияландырудың ролін баса көрсеткен. Сонымен бірге қазіргі уақытта, іс-тәжірибеге шығуды қарастырмаған барлық теориялық тұжырымдамалар кейін оны қайта өзгертудің негізі болуы мүмкін.
Іргелі терең зерттеулер, кұбылыстар мен процестерді сипаттау мен түсіндіруде, олардың әрекеттерінің тетіктерін, зандар мен зандылықтарын, олардың дамуы мен өмір сүріп, қызмет етуімен байланыстылығын теориялық зерттеулер ашып көрсетуді мақсат еткен нақтылы көрінбейтін құбылыстардың мәнін зерттеумен, олардын өзара байланыстары мен тәуелділіктерін анықтаумен байланысты, оларды тәжірибе жүзінде басқару мүмкіндіктерін білуін айқындайды. Теориялық қолданбалы зерттеулер практикалық іс – әрекеттердің табылған заңдар мен заңдылықтардың қолдану тәсілдерін айқындайды. Талдамалар машықтандыру (халыкқа білім беруді ұйымдастырушыларға, мұғалімдерге, тәрбиешілерге) жұмыстарына керекті әдістемелік оқу құралдарың нұсқаулар, әдістемелік нұсқаулар, құралдар және т.б. беруге бағытталған.
Көптеген жағдайларда педагогикада негізгі идеялар, теориялық және тәжірибелік аспектшер өзара тыгыз байланысты. Сондықган педагогикада теорияны жасау және зерттеудің теориялық деңгейін көтеру алдыңғы қатарлы тенденция болып отыр. Бұл тенденция педагогиканың әдіснамасы деген сұрақгы қарастырғаңда күмән жоқ,бұл сұракқа жауап бермей басқа сұраққа жауап беру мүмкін емес — ал, бүл дегеніміз педагогикалық зерттеулердің теориялық деңгейін күшейту деген сөз.
Педагогикалық әдіснаманың мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану ретінде; арнаулы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл айтылған үш көзқарас педагогика әдіснамасның шекарасын мөлшерсіз кеңейтеді немесе тарылтады (Г.В.Воробьев). Қазіргі педагогика әдіснамасның пәні болып педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі – педагогикалық білімдер жүйесін (Ф.Ф. Королев) зерттеу процесі екендігі анықтылған.
Педагогикада жеткілікті дәрежеде оның әдіснама» қызметін атқаратын әдіснамалық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқыңдалуда. Әдіснамалык білімдер жүйесіне: педагогика пәні, педагогиканың категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі ролі, педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланыстылығы, педагогика ғылымдарының жүйесі; педагогикалық пәңдердің жалпы және ерекшелік міңдеттері, педагогиканың анықтамалы – терминдік жүйесі жатады.
Әдіснаманың көрсетілген аспектілерін жасау «білетін туралы білім» береді. Осылайша педагогикалық құбылыстарды тану процесін оқуда зерттелетін мәселелер анықталады, «білетін туралы білім», яғни педагогикалық құбылыстарды зерттеудің өзінде оның принциптері, заңдылықтары, әдістері, болашағы туралы білімдер жинақталады. Қазіргі кезеңде мынадай әдіснамалық нысаналарды жасау педагогика ғылымының түсіндіру, жобалау және конструктивтік функцияларының атқаратын қызметтерінің өзара байланыстылығын, педагогикадағы дүниетанымдық пен методологиялық принциптерінің ерекшеліктерін, ұғымдар жүйесі мен, ұғымдар қатарын және т.б. зерттеу өзекті мәселе болып отыр (В.Е. Гмурман, Г.В. Воробьев, В.И. Журавлев).
Педагогикадағы жалпы теориялық зерттеулерге педагогикалық процестің мәнін, зандылықтарын, биологиялық пен әлеуметтіктің ара қатынасын; педагогикалық процесте тұлғаны қальштастыру; тұлға және ұжым; ұжым тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік ортасы ретінде; педагогикалық процестің принциптері, оны ұйымдастырудың формалары мен әдістері және т.б. жатады.
Әрине, қазіргі педагогиканың кең көлемдегі сұрақгары пәнаралық және ғылым аралық байланыстарын диференцияландыру мен интеграцияландыру негізінде педагог — зерттеушілер мен практиктардың зерттеу процесін ұйымдастырудағы дайындығына байланысты тиімді жасалуы мүмкін.
Қандай да салада болмасын ғылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші) зерттеу процесінің барлық элементтерін білуін талап етеді:
- тақырыпты үйлестіруді (дифференцировать) және оның
көкейкестілігін дәлелдей білуді;
- ғылымдағы тақырыптың зерттелу жағдайын және пайда болған
қайшылықтарын анықтай білуді;
- зерттеу мәселесін үйлестіре білуді (яғни жауапты талап ететін
сұрақты);
- мақсат (қандай нәтиже алуға болатындығын) нысана және зерттеу
пәнін анықтай алуды.
Ғылыми зерттеуге тән нәрсе, сол мәселеде үйлестірілген сұрақ және болжамды белгілі бір жобаланған жауап ретінде бейнеленеді. Осыдан зерттеудің міндеттері шығады: зерттеу пәнінің теориясын негіздеу (теориялық сипаттама) және зерттеудің теориялық моделін жасау, эмпирикалық тәжірибені меңгеруді анықтаушы эксперимент және педагогикалық шыңдықты қайта құруды қаматамасыз ету қалыптастырушы эксперимент.
Қойылаған міндетгерді шешу зерттеушінің соған сай ғылыми әдістерді қолдануын талап етеді. Теориялық және теориялық қолданбалы міндеттерді шешу үшін – теориялық деңгейдегі әдістер (теориялық және салыстырмалы талдау, нақтыдан абстрактылық және абстрактылықтан нақтылыққа көтерілу, моделдеу, ойша эксперимент) қолданылады. Теориялық қолданбалы және қолданбалы сипаттағы міндеттерді шешу үшін: бақылау, әңгімелесу,анкеталық педагогикалық құжаттарды оқып танысу, эксперимент қолданылады.
Ғылыми зерттеулердің басты белгісі қолданатын терминдердің біртектілігі (бір мағыналылығы) болып табылады, себебі басынан бастап, басты ұғымға қандай мағына мән берілетіндігі, не туралы екендігі айқын болуы керек.
Бір терминді (сөзді) бірнеше мағынада қолдануға болмайды. Бұның маңыздылығы сонда, зерттеу пәнінің ұғымдық сипаттамасы (теориялық сипаттама) зерттейтін құбылыстың мәнін мазмұнды ашып көрсетудің оның теориялық моделін жасаудың кепілі болады.. Соңғысы арқылы зерттеу құбылыстарының нақтылы педагогикалық шындықтағы жағдайын және практикалық іс-әрекеттер үшін берілетін нұсқаулардың тиімділігі бағаланады, олар практика үшін қажетті әдістемелік материалдар мен нұсқаулар пакеті ретінде болашақ педагогикалық іс-әрекеттер жобасында қаланады.

жүктеу 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4