Кафедра меңгерушісі_______________________Н.Қ.Жүсіпов

Кафедра меңгерушісі_______________________Н.Қ.Жүсіпов.

Филология, журналистика және өнер факультетінің әдістемелік кеңесінде мақұлданды.

«_____»______________2009 ж. №____хаттама.

ӘК төрайымы____________________ Е.Н.Жұманқұлова.

КЕЛІСІЛДІ

Факультет деканы __________Ж.Т.Сарбалаев. «____»_____________2009 ж.

«Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығы бойынша маман дайындауда «Қазақ тілінің стилистикасы» пәнінің алатын орны мен маңызы ерекше зор.

• 
  студенттердің сөйлеудің әртүрлі стильдерін, қазақ тілінің синонимдік барлық байлығын, әр алуан құралдарын іс жүзінде қолдана алу дағдыларын дамытып жетілдіру;
  
• 
  болашақ тілші – мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптастыруға баулып дайындау;
  
• 
  студенттердің тілдік талғамын, сөйлеу мәдениетін арттыру.
  

- Фонетика. Лексикология. Грамматика

- Әдебиет теориясы.

- Философия. Логика.

Пәннің тақырыптық Нысан

жоспары ПМУ ҰС Н 7.18.2/10

3 Пәннің мазмұны

Стилистиканың тіл ғылымының басқа салаларындай тек өзіне ғана тән тұлға – бірліктері жоқ: ол фонетиканың объектісі – дыбыстарды, лексикологияның объектісі – сөздерді, морфологияның объектісі морфемдерді, синтаксистің объектісі – сөз тіркестері мен сөйлемдерді, солардың бәрінің жиынтығын зерттейді. Бірақ стилистика тілдік тұлға-бірліктердің, жоғарыдағы ғылым салаларындай, құрылысы мен мағыналарын ғана емес, белгілі бір қолданыс саласының мақсат-міндеттеріне сай қызмет ету жағдайларын зерттейді. Тілдік қатысымның әр түрлі саласында қызмет еткенде тілдік құралдар қалай өзгереді, қандай мағыналық, эмоционалдық реңк үстейді, адамға қалай әсер етеді, соларды бір-бірімен салыстыра отырып қарастырады. Мысалы, лексикология тілдегі синонимдік қатарларды тіркеп, көрсетумен шектелсе, стилистика әр синонимдік қатардың қандай қолданыста қандай мағыналық, эмоционалдық реңк үстейтінін, қайсысы қандай сөйленім кезінде қолданылатынын ашып көрсетеді.

Қазақ тілі стилистикасы ғылымының алдында оның мәселелерін қазіргі талаптарға сай зерттеу міндеті тұр. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында жазылған алғашқы оқулықтан басқа, стилистиканы тұтас ғылым ретінде не жекелеген мәселелерін тереңірек зерттеген еңбектер жоқтың қасы.

Стилистика өз ішінде мынадай салаларға жіктеледі:

1. Құрылымдық стилистика немесе тіл стилистикасы;

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы;

3. Көркем әдебиет стилистикасы;

4. Нормативті, практикалық стилистика.

Құрылымдық стилистика тілдік құралдардың стилистикалық сапа-қасиеттерін нақты қолдану жағдайына қатыссыз тұрғыда зерттесе, қолданымдық стилистика, керісінше, тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін олардың белгілі бір жағдайларында қолдануымен байланыстырып зерттейді. Ал көркем әдебиет стилистикасы тілдік құралдардың көркем шығармадағы өмірін, яғни көркем шығармада өнер тудырушы құбылыс ретіндегі қызметін зерттейді. Практикалық стилистиканың міндеті – стилистикалық тілдік мәдениетті, сөз қолданудың стилистикалық нормаға сәйкес дағдысын қалыптастыру.

Қазақ тілі стилистикасы пәнінің мазмұнын стилистиканың негізгі байлығына жататын тілдік құралдар, олардың стилистикалық мағыналары мен бояулары, қолданылатын орындары және қазақ тілінің функционалды стильдері құрайды. Көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші маңызды сипатқа ие, сондықтан ол да стилистикада әрдайым зерттеу нысаны болады. Стилистика қазіргі қазақ тілі курсының барлық салаларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен, тіл мәдениеті, көркем мәтінді лингвистикалық талдау пәндерімен тығыз байланысты.

Стилистиканың ғылым және пән ретінде қалыптасу, даму тарихы. Стилистиканың негізгі бағыттары мен аспектілері.

Стилистиканың негізгі ұғым-категориялары. Тілдің стилистикалық құрылымы. Функционалды стиль турлы ұғым. Стиль – стилистиканың негізгі ұғымы. «Стиль» терминінің әртүрлі түсініктері, оның себептері.

Тілдік құралдардың стилистикалық бояуы, оның түрлері. Функционалдық-стильдік және эмоционалдық-экспрессивтік бояулар. Тілдің стилистикалық бейтарап құралдары, тілдің стилистикалық тұрқын қалыптастырудағы олардың рөлі.

Стилистикалық мағына, оның табиғаты. Стилистикалық парадигматика мен синтагматика. Стилистикадағы пішін мен мазмұндық жақтар.

Стилистикалық синонимдер.

Стилистикалық норма, оның әдеби норманың басқа түрлерінен ерекшеліктері. Норманы белгілеудегі объективті, субъективті сипаттар. Стилистикалық норманың тарихи категория екендігі.

Стилистикалық қате туралы ұғым. Стилистикалық қатенің түрлері, олардың басқа қателерден ерекшеліктері. Тілдік-стилистикалық мәдениетті тәрбиелеу.

Стилистиканың зерттеу әдістері. Стилистикалық талдау, оның нақтылы әдіс-тәсілдері: сөздіктер мен анықтамалықтардағы стилистикалық белгілерді талдау, бейтарап не стилистикалық бояуы бар тілдік құралдарды табу, бақылау, мәтінді стилистикалық талқылау, стилистикалық эксперимент жасау және жалпы тілдік әдістерді пайдалану.

3-тақырып. Қазақ тілінің стилистикалық құралдары.

Фонетикалық стилистика. Дыбыстау стильдері.дыбыстаудың түрлері. Акцентологиялық варианттар, олардың стилистикалық сапалары. Интонацияның стилистикалық мүмкіндіктері.

Лексика-фразеологиялық стилистика. Басқа тілдік қабаттарға қарағанда лексика-фразеологиялық деңгейдің стилистикалық мүмкіндігі бай екені. Диалектизмдерді, жаргон сөздер мен арготизмдерді стилистикалық мақсатта қолдану. Тарихи, көнерген, жаңа сөздердің стилистикалық мүмкіндіктері.

Синоним, омоним, антоним, паронимдер. Олардың бейнелік жақтары мен функционалдық-стильдік қолданыс аясы.

Қазақ фразеологиясының стилистикалық байлығы.

Сөзжасамның стилистикалық құралдары. Сөзжасамдық тәсілдердің стилистикасы. Сөзтудырушы жұрнақтардың стилистикалық сипаттамасы.

Сөз таптарының стилистикасы. Зат есім, сын есім, етістік, есімдік т.б. сөз таптары категориялары мен формаларының стилистикасы.

Синтаксистік стилистика. Сөз тіркестері және олардың түрлерінің стилистикалық сапалары. Жай сөйлем стилистикасы. Бір құрамды және толымсыз сөйлемдердің стилистикасы. Сөздердің орын тәртібі мен күрделенген сөйлемдердің стилистикалық қолданысы.

Құрмалас сөйлемдердің стилистикасы.

Синтаксистік синонимдер мен параллель құрылымдардың стилистикалық мүмкіндіктері. Күрделі синтаксистік тұтастық, сөйлемаралық байланыстардың стилистикалық мүмкіндіктері.

Төл сөз, төлеу сөз, ортақ төл сөздердің стилистикалық қызметі.

4-тақырып. Қазіргі қазақ әдеби тілінің функционалды стильдері.

Функционалды стильдердің пайда болуының алғышарттары мен себептері. Қазіргі стилистика ғылымындағы функционалды стильдердің концепциясы. «Стиль», «подстиль», «жанр» ұғымдарыныңқарым-қатынасы. әдеби тіл құрамындағы функционалды стильдердің өзара байланысы мен бір-біріне әсері, стильдік шектеулікті еңсеру. Қазіргі қазақ әдеби тілінің стильдер құрамы және оларды топтастырудың принциптері.

Ауызекі сөйлеу стилі. Оның қолданыс аймағы мен қызметі. Ауызекі сөйлеудің әдеби, әдеби емес түрлері, стильдік белгілері. Ауызекі сөйлеу стилінің тілдік белгілері.

Ресми-іс қағаздар стилі. Ресми стильдің қолданыс аймағы, стильдік белгілері, түрлері. Жанрлық-ситуациялық стильдер, олардың бір қалыпқа түсу дәрежелері. Ресми-іс қағаздары стилінің тілдік белгілері.

Ғылыми стиль. Ғылыми стильдің қолданыс аймағы, негізгі белгілері, түрлері, жанрлары. Қазіргі қазақ әдеби тілінде өндірістік-техникалық стильдің қалыптасуындағы қиындықтар. Ғылыми стильдің лексикалық, грамматикалық белгілері.

Публицистикалық стиль, оның қолданыс аймағы мен қызметі. Публицистикалық стильдің белгілері, оның қалыптасуына ауызекі сөйлеу және көркем әдебиет стильдерінің әсері. Публицистикалық стильдің жанрлық көптүрлілігі, тілдік белгілері. Осы стильдегі шешендік шеберлік, оған қойылатын талаптар.

Көркем әдебиет тілі. Көркем әдебиет тілінің өзіндік ерекшеліктері. Көркем әдебиет тілінің әдеби тілдің функционалды стильдері жүйесіндегі орны, ол туралы көзқарастар. Көркем әдебиет стилистикасы мен тіл стилистикасы.

3.3 Тєжірибешілік сабаќтардыњ мазм±ны

1-тақырып. Стилистикалық қателерді табу.

Стилистикалық қателерді қателермен жұмыс жүргізу. Стилистикалық қателердің логикалық, грамматикалық, лексикалық қателерден ерекшелігін анықтау. «Стилистикалық қате» және «стилистикалық дәлсіздік» ұғымдарының мәнін түсіну. Мектеп оқушыларының жазба жұмыстарындағы стилистикалық қателер мен дәлсіздікті талдауға арналған жаттығу жұмыстарын жүргізу. Газеттердегі мақалалардың мәтіндерін стилистикалық өңдеу жұмыстары. Мәтіндердің стилистикалық тональділігін анықтау, өңдеу.

Тілдің стилистикалық бояуға ие және бейтарап құралдарын ажыратып, олардың мәтіндегі рөлін айқындау. Стилистикалық синонимдермен жұмыс. Сөздіктермен жұмыс. Синонимдер сөздігіндегі мақалаларды талдау. Сөздіктердегі стилистикалық белгілерді сын көзбен қарап тексеру, олардағы қайшылықтарды, толық еместікті анықтау. Тілдік құралдарға стилистикалық паспортизация жасаудың өлшемдерін анықтау.

Ауызекі сөйлеу стилінің тілдік құралдарына сипаттама. Адамдардың үнтаспаға жазылып алынған өзара сөйлесуін, сондай-ақ көркем шығармаларды диалогтарды талдау. Адамдардың өзара сөйлесуінен мәтін құрау жұмыстары.
3-тақырып. Іс қағаздары мәтінін стилистикалық талдау.

Ресми-іс қағаздары стилінің лексика-фразеологиялық және грамматикалық құралдарын анықтау. Іс қағаздары мәтініндегі стилистикалық қателерді табу. Ресми құжаттарды студенттердің өздеріне жаздырып, олардағы стилистикалық қателерді талдау. Мәтінлді стилистикалық өңдеу жұмыстары.

Ғылыми мәтіндерді стилистикалық талдау. Ғылыми стильдің лексика-фразеологиялық, грамматикалық құралдарын анықтау.

4-тақырып. Публицистикалық мәтіндер. Көркем әдебиет мәтіндері.

Публицистикалық стильдің лексика-фразеологиялық, грамматикалық құралдарын ажырату.

Мемлекет пен қоғамның көрнекті қайраткерлерінің сөздерін талдау. Публицистикалық очерк, мақалалардың мәтіндерін талдау. Олардағы көркем бейнелік құралдардың, қарапайым сөздер мен тұрақты тіркестердің, көнерген сөздердің, ауызекі сөйлеу элементтерінің қызметіне көңіл аудару.

Көркем әдебиет мәтіндерін стилистикалықталдау жұмыстары. Көркем әдебиет тілінің бейнелі құралдарын (лексикалық, фразеологиялық, грамматикалық т.б.) айқындау жұмыстары.

¦сынылатын єдебиет: [9], 234-240 бет.

2. Тіл стилистикасы және оның мәселелері.

¦сынылатын єдебиет: [4], 496-525 беттер; [7], 1-35 беттер.

3. Функционалды стилистика және оның мәселелері.

¦сынылатын єдебиет: [10], 149-155 беттер; [3], 102-103 беттер ,[11], 144-156 беттер

4. Пароним сөздер, олардың стильдік қолданысы.

¦сынылатын єдебиет: [9], 240-246 бет.

5. Шендестіру және оксюморон.

¦сынылатын єдебиет: [9], 246-250 бет, [3], 186-187 беттер, [15] 45-75 беттер.

6. Көркем шығармалардағы эмоционалды-экспрессивті лексика, олардың қызметі.

¦сынылатын єдебиет: [3], 116-118 бет, [12], 1-55 беттер,.

7. Тілдің көріктеуіш-бейнелеуіш құралдары. Көркем сөз және көркем бейне.

¦сынылатын єдебиет: [8], 5-36 бет, [10], 161-167 беттер, [11] 156-176 беттер,[12].

8. Шешендік мәтіндердегі көркем сөз бейнесі және оның жасалу жолдары.

¦сынылатын єдебиет: [9], 1-20 бет, [6], 25-39 беттер, [14] 49-100 беттер.

9. Перифразалық сөз қолданысы және оның стильдік қызметі.

¦сынылатын єдебиет: [3], 191-192 бет, [16], 1-53 беттер,

10. Метафоралы сөз қолданыстары және оның түрлі стильдердегі көрінісі.

¦сынылатын єдебиет: [14], 25-89 бет, [3], 190-191 беттер, [9] 29-78 беттер.

1. 
   Қазақ тіліндегі дыбыстардың стильдік ұйымдасуы.
   
2. 
   Қазақ тіліндегі зат есімдердің стилистикасы.
   
3. 
   Қазақ тіліндегі сын есімдердің стилистикасы.
   
4. 
   Қазақ тіліндегі сан есімдердің стилистикасы.
   
5. 
   Есімдік сөздердің стилистикалық қызметі.
   
6. 
   Етістіктердің стилистикалық қызметі.
   
7. 
   Үстеу және шылау сөздердің стилистикасы.
   
8. 
   Еліктеуіш және одағай сөздердің стилистикасы.
   
9. 
   Қазақ тіліндегі қосымшалардың стильдік қызметі.
   
10. 
    Контекстік антонимдер және олардың түрлері. Стильдік қолданысы.
    
11. 
    Дамыту және оның түрлі стильдердегі көрінісі, стильдік қызметі.
    
12. 
    Әсірелеу және кішірейту, оның түрлі стильдердегі қызметі.
    
13. 
    Қайталау және оның түрлі стильдердегі көрінісі мен қызметі.
    
14. 
    Синтаксистік синонимдер және олардың стильдік ерекшеліктері.
    
15. 
    Тақырып атауларының түрлі стильдерде берілу ерекшелігі.
    
16. 
    Плеоназмдардың қолданысы және оның түрлі стильдердегі көрінісі.
    
17. 
    Теңеу және оның түрлері, түрлі стильдердегі көрінісі.
    
18. 
    Публицистикадағы тұрақты сөз тіркестерінің қолданысы.
    
19. 
    Фельетон шығармаларындағы тұрақты сөз тіркестерінің стильдік қолданысы.
    
20. 
    Функционалды мәнді сөздер мен сөз тіркестері, олардың қолданысы.
    
21. 
    Шешендік мәтіндердегі көркем сөз бейнесі және оның жасалу жолдары.
    
22. 
    Қазіргі қазақ газеттеріндегі тұрақты сөз тіркестері.
    
23. 
    Қазіргі қазақ баспасөзіндегі стилистикалық қателер.
    
24. 
    Ғылыми стильдегі лексиканың стильдік жіктелісі.
    
25. 
    Өзге стиль элементтерінің көркем мәтінде жұмсалу ерекшелігі.
    
26. 
    Қазіргі қазақ газеттерінің тілдік-стильдік және жанрлық ерекшелігі.
    
27. 
    Қазіргі қазақ теледидарының тілдік-стильдік және жанрлық ерекшелігі.
    

Мамандықтың (тардың) Нысан

жұмыс бабындағы оқу ПМУ ҰС Н 7.18.1/10

жоспарынан үзінді көшірме

1. 
   Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М., Манасбаев Б. Қазақ тілінің стилистикасы. А., 2005.
   
2. 
   Кожина М.Н.Стилистика русского языка. М., 1993.
   
3. 
   Стилистика русского языка. Учебное пособие для студентов пединститутов. (В.Д.Бондалетов и др.)Л., 1989.
   

4. 
   Сыздық Р.Сөз құдіреті. А., 1984.
   
5. 
   Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. А., 1984.
   
6. 
   Әміров Р.Ауызекі сөйлеу стилінің синтаксистік ерекшеліктері. А., 1977.
   
7. 
   Жұбанов Е.Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996.
   
8. 
   Серғалиев М.Синтаксис және стилистика. А., 1997.
   
9. 
   Серғалиев М. Синтаксистік синонимдер. А., 1981.
   
10. 
    Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. А., 2000.
    
11. 
    Одинцов В.В. Стилистика текста. М., 2006.
    
12. 
    Хасанова С., Жексембаева Ғ. Қазақ тілінің стилистикасы (жаттығулар жинағы) А., 1999.
    
13. 
    Мұсабекова Ф. Қазақ тіліндегі зат есім стилистикасы. А., 1976.
    
14. 
    Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. А., 2005.
    
15. 
    Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 1-10 том, 1974-1986.
    
16. 
    Қазақ тілінің 1 томдық түсіндірме сөздігі. А., 1999.
    
17. 
    Синонимдер сөздігі. А., 2001.
    
18. 
    Жұмабекова А.Қ. Қазақ антонимдер сөздігі. А., 2000.
    
19. 
    Белбаева М. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі. А., 1983.
    
20. 
    Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. А., 2005.
    
21. 
    Кеңесбаев І.К. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. А., 1977.
    
22. 
    Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. А., 2005.