72
оқу үдерістерін жақсартуға жағдай жасайтын болады. Сабақта теориялық және тәжірибелік
білімдерді қолданған кезде, анықтаушы фактор оқыту үдерісінің мазмұны, әдістемесі, техно-
логиясы саласындағы білімнің қалыптасқандығы болып табылады (15-сурет).
Келесі тарауда аталған салалардың әрқайсысына түсініктеме беріліп, олардың өзара
әрекеттесуі нәтижесінде қалыптасатын білім түрі анықталады.
15-сурет. Білім салалары (http://tpack.org/)
Пәндік білім (ПБ)
Пәндік білім дегеніміз – оқытылатын пән бойынша өзекті білімдер. Айталық, химия
пәнінің білікті мұғалімі қазіргі заманғы ғылыми идеялар мен тұжырымдамаларды жеткілікті
түрде біліп, химия туралы практикалық түсінігі болады. Мысал үшін, Ұлыбританияда аталған
сапалық белгілер бакалавриат дәрежесінде, сонымен қатар химия саласында дипломнан кейінгі
білім беру деңгейіндегі оқу барысында жетілдіріледі. Орта мектептегі 11 жастан 18 жасқа
дейінгі оқушыларға арналған химия пәні бойынша білім беру бағдарламасының мазмұны
оқушылардың нақты жас ерекшеліктеріне сәйкес түсінікте ұсынылып, ұғындырылады. Химия
пәні мұғаліміне оқытылатын пәнді жақсы білу, химияда қолданылатын түйінді ұғымдарды, тео-
риялар мен шараларды түсіну қажет. Оның үстіне жаратылыстану ғылымдарының мұғалімдері
зерттеу жүргізудің ерекшелігін, теориясы мен әдістемесін түсінуі керек. Алайда пән мазмұнын
жан-жақты білу мұғалімнің біліктілігіне және оқушылардың оқу нәтижелілігіне кепілдік
бермейді. Осылайша, жаратылыстану ғылымдары мұғалімінің біліктілігі педагогикалық
білімдерді дамыту қажеттігін көрсетеді.
Педагогикалық білім (ПедБ)
Педагогикалық білім – білім берудің жалпы негіздерін, оқыту мақсаты мен міндеттерін
73
білуге негізделетін оқыту мен оқу үдерістері, тәжірибесі мен әдістері туралы терең білімділік.
Кез келген мұғалім үшін осы білімдер кешені қажетті болып табылады және оқушыны
оқыту үдерісіне, сыныпты басқаруға, сабақты жоспарлау және өткізуге, оқушыларға баға
қоюға қатысты мәселелерді қамтиды. Сонымен қатар ПедБ құрамына сабақта қолданылатын
тәсілдер мен әдістерді білу, мақсатты аудитория сипаты, оқушылардың оқу материалын
меңгеріп алуын бағалау стратегиясы кіреді. Білікті мұғалім оқушылардың білімді меңгеруінің
және дағдыларды қалыптастыруының үдерістерін түсінуге көмектесетін терең педагогикалық
білімге ие, олардың ақыл-ой қасиеттерін, оқуға деген эмоциялық жағымды қатынасын дамы-
тады. Шын мәнісінде, педагогикалық білім оқытудың танымдық, әлеуметтік және дамытушы
теорияларын, оларды сыныптағы оқушыларға қатысты қолдану әдістерін түсінуде біліктілікті
қажет етеді. 16-суретте педагогикалық білімдерге негізделетін тиімді оқыту мен оқудың
тоғыз түйінді ұстанымы сипатталған.
Білімді
арттырады
Алдыңғы білім
мен тәжірибеге
негізделеді
Оқушының
белсенді қатысуына
ықпал етеді
Оқу үшін
бағалау мен оқуды
бағалауды
қолданады
Мұғалім оқуға
қолдау көрсетеді
Әлеуметтік және
жеке үдеріске
ықпал етеді
Бейресми оқу
жүзеге асады
Мұғалім біліміне
байланысты
Оқушыны бүкіл
өміріне жеткілікті
біліммен
жабдықтайды
16-сурет. Оқу мен оқытудың түйінді тоғыз қағидаты
Жаратылыстану ғылымдарын оқыту төменгі сынып оқушыларының ғылыми идеялар-
ды қалыптастыруының ерекше тәсілін қажет ететіндігін айта кету керек, бұл білімдердің
педагогикалық аспектісі болып табылады.
Пән бойынша педагогикалық білім (ПБПБ)
Пән бойынша педагогикалық білім мазмұнды педагогикалық ықпалы бар нысандарға
айналдыру мүмкіндігін беретін құрамдас бөліктердің: оқу мазмұны мен педагогикалық
білімдердің біртұтастығы болып табылады (Shulman, 1986). Жаратылыстану ғылымдарын
оқыту тұрғысынан алғанда аталған біртұтастық оқытылатын ғылыми тұжырымдамаларды
білікті түсіну оқушылардың оларды түйсінуі мен түсінуіне көмектесу қабілетімен ажырамас
байланыста болуын көздейді. Осылайша, жаратылыстану ғылымдарының білікті мұғалімі
абстрактілі ғылыми идеялар мен үдерістерді оқушылардың белгілі бір тобына бұларды өз
бетімен зерттеу үдерісін қамтамасыз ете отырып ұсынатындай етіп, құрамдас бөліктерге бөле
алуы тиіс.
74
ПБПБ оқушыларға ғылыми идеяларды ұсынудың тиімді, оңтайлы нысандарын, аса тиімді
болып табылатын аналогия, суреттеу, мысал ұсыну, түсіндіру және көрсету әдістерін қамтиды.
Шын мәнінде, ПБПБ оқушыларға ғылымды түсінікті жолмен көрсетудің әрі ұсынудың тәсілі
болып табылады. Сонымен қатар пән бойынша педагогикалық білім мұғалімге оқушылардың
жекелеген тақырыптарды оңай не қиын меңгеруінің себептерін түсінуге мүмкіндік береді. Бұл
себептер кей жағдайларда оқушылардың ғылыми тұжырымдамаларды түсінбеуімен, ал кейде
әртүрлі жастағы және білім деңгейі әртүрлі оқушылардың мектепке өз наным-сенімдерімен
немесе теріс ұғымдарымен келетіндігімен түсіндіріледі.
Технологиялық білім (ТБ)
Технологиялық білім – оқытудың видео, веб-материалдарға қол жеткізу және басқа да
сандық бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалану сияқты қосалқы құралдары туралы білім.
Бұл білім технологиялық құрылғылар саласындағы жеткілікті хабардарлықты да, оларды
басқару үшін қажетті дағдыларды меңгеруді де меңзейді. Сандық технологияларға қатысты
алғанда осы білімдер операциялық жүйелер және компьютерлік аппараттық құралдарды
білуді, сондай-ақ мәтіндерді теру мен түзетуге, электронды кестелер құруға мүмкіндік
беретін бағдарламалық құралдардың стандартты жиынтығын, браузерлер мен электронды по-
штаны пайдалана алу қабілеті болып табылады. Оның үстіне, ТБ құрамына перифериялық
құрылғыларды орнату және алып тастауды, бағдарламалық жабдықтау жүйелерін, құжаттарды
құру және мұрағаттауды т.б. білу кіреді.
Пән бойынша технологиялық білім (ПБТБ)
Пән бойынша технологиялық білім – технологиялық білім (ТБ) мен пәндік білімнің (ПБ)
өзара әрекеттесуінің тәсілін білу. АКТ қолдану заттар туралы толық түсініктің қалыптасуына
ықпал етпегеннің өзінде, қазіргі заманғы инновациялық технологиялар заттар туралы жаңа,
алуан түрлі түсінік қалыптастыруды және осы түсініктерді басқарудағы ауқымды икемділікті
қамтамасыз ете алады. Мұғалім өзі сабақ беретін пәнді ғана емес, оқыту технологияларын
қолдану арқылы осы пәнді жетілдіру тәсілдерін де білуі керек.
Мысалы, жаратылыстану ғылымдары саласында желі арқылы қолжетімді көптеген мо-
дельдер бар. Модельдер жаратылыстану жүйелерінің немесе адам жүйелерінің әрекет етуі
туралы мәлімет алу үшін оларды ғылыми модельдеу үшін жиі қолданылады. Модельдеу бала-
малы шарттардың және іс-әрекет жоспарларының болжамды шынайы әсерлерін көрсету үшін
қолданылуы мүмкін. Сондай-ақ модельдеу нақты жүйе, оған қол жеткізу мүмкін болмауына
байланысты қолданыла алмаған жағдайда немесе оның қолданылуы қауіпті болса не рұқсат
етілмесе, жүйе енді жасалып жатқанда немесе мүлде жоқ болғанда қолданылады.
Технологиялық, педагогикалық және пәндік білім (ТППБ)
Үш білім саласының қиылысу ортасында технологиялық, педагогикалық және пәндік
білім (ТППБ) орналасқан. Осы тәсілді алғаш рет 2006 жылы Мишра және Кёлер қарастырды,
олардың айтуынша, егер жаңа технология оқуды жақсарту жағына өзгертуге қабілетті болуға
тиіс болса, онда жоспарлау үдерісі пән бойынша арнайы білімнің оқушылардың осы білімді
қалай игеретінін түсінумен бірге жүруін көздеуі керек. Оның үстіне, Мишра мен Кёлердің пай-
ымдауынша, барлық үш білім саласын өзара байланыстыра алған мұғалім жоғары деңгейдегі
кәсіпқой болып табылады. Сонымен қатар зерттеушілердің айтуынша, осындай мұғалімдердің
зертханада жұмыс істейтін ғалымдармен, бағдарламашылар сияқты технологиялық сарапшы-
лармен немесе жаңа технологияларды пайдалану жөнінде білімдері жеткіліксіз тәжірибелі
мұғалімдермен салыстырғанда кәсіби білімі анағұрлым ауқымды болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
