Бағдарламасы жаңаөзен, 016 жыл мазмұны бағыт. Экономика

2.1.1. бағыт. Экономика.

Жаңаөзен қаласын әлеуметтік-экономикалық дамыту – Мемлекет басшысының жыл сайынғы Жолдауларына, «Маңғыстау облысының Жаңаөзен қаласын әлеуметтік-экономикалық дамытудың 2012-2020 жылдарға арналған Кешенді жоспарын», «Моноқалаларды дамытудың 2012-2020 жылдарға арналған бағдарламасы» аясында жасақталған «Маңғыстау облысының Жаңаөзен қаласын дамытудың 2015-2017 жылдарға арналған Кешенді жоспарын», Жаңаөзен қаласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру арқылы жүзеге асырылады.

Бағдарламалар аясында қабылданған барлық шаралар экономиканы сапалық тұрғыдан өсіруді қамтамасыз етуге, халықтың әл-ауқат деңгейі мен өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған және де қаланың әлеуметтік-экономикалық проблемаларын шешуге мүмкіндік береді. Сондай ақ, белсенді шағын кәсіпорындардың санын көбейту, күнкөріс және жұмыссыздық деңгейін төмендету, апаттық тұрғын үйлердің санын азайту күтілуде.

Жаңаөзен моноқаласының әлеуеттік дамуы – орта. Мамандырылуы – кен өндіру өнеркәсібі.

Салықтар бойынша бюджетке түсетін түсімдердің көлеміне Өзенмұнайгаз» АҚ-ы; «ҚазГӨЗ», «Бұрғылау», «Жөндеу», «КРУЗ» және «КенҚұрылысСервис» ЖШС-тері сияқты кәсіпорындардың жағдайы ықпал етеді.

2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Өзенмұнайгаз» АҚ-ы мұнай өндірушілер санатына кіргізіліп, пайдалы қазбаларды өндіруге салынатын салық жыл басынан бері Ұлттық қорға төленіп келеді. Мұнай-газ секторынан Қазақтан Республикасының Ұлттық қорына 2013 жылы - 150,0 млрд.теңге, 2014 жылы - 214,0 млрд.теңге көлемінде түсімдер түсті. 2014 жылды 2013 жылмен салыстырғанда 42,7%-ға өсті. 2015 жылдың 11 айында 68,9 млрд.теңге көлемінде түсімдер түсті, 2014 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 65,6%-ға төмендеді. Алайда, әлемдік нарықтағы мұнай бағасының төмендеуіне байланысты өңірдің өнеркәсіптік кәсіпорындарының өндірістік қызметіне теріс әсер етті.

Қала бюджетінің негізгі үлесін құрайтын - жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық. Мәселен, 2014 жылы жеке табыс салығының үлесі 43,2%, әлеуметтік салықтың үлесі 40,3% құрады. 01.10.2015 жылғы жағдай бойынша тиісінше – 45,8% және 39,1% құрайды.

Мемлекеттік бюджетке (Ұлттық қорды есепке алмағанда) 2014 жылы барлығы 38,7 млрд.теңге көлемінде салықтар мен өзге де міндетті төлемдер түсті, 2013 жылмен салыстырғанда 36,4%-ға өсті (республикалық бюджет – 16,8 млрд.теңге (33,9%-ға), жергілікті бюджет – 21,8 млрд.теңге (38,4%-ға).

Жергілікті бюджетке түсетін салықтық және салықтан емес түсімдердің көлемі 2012 жылы 9829,8 млн.теңгеден 2014 жылы 11904,2 млн.теңгеге дейін немесе 1,2 есе ұлғайды. 2015 жылға жоспар 11349,8 млн.теңгені немесе 2014 жылдың деңгейіне 97,9% құрады.

2014 жылғы қала бюджетінің кіріс бөлігі нақтыланған бюджет бойынша барлығы 18,3 млрд.теңгені құрады, 2012 жылмен салыстырғанда 8,3%-ға өсті (2012 жылы - 16,9 млрд.теңге). 2015 жылға арналған жоспар 16,6 млрд.теңгені немесе 2014 жылдың деңгейіне 88,4% құрады.

Республикалық бюджеттен берілетін трансферттер (бюджеттік кредиттерді есепке алмағанда) 2012 жылғы 7,0 млрд.теңгеден 2014 жылғы 6,3 млрд.теңгеге дейін немесе 10%-ға азайды. 2015 жылға жоспар 5,1 млрд.теңге немесе 2014 жылдың деңгейіне 19,0%-ға азайды.

өңір экономикасының моношикізаттық бағыты;

өңірдің республиканың негізгі эконономикалық орталықтарынан шалғайлығына байланысты жоғары көліктік шығындар;

ауыз су тапшылығы;

өңірдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

халық табысының жоғары саралануы.

Өнеркәсіптің құрылымында негізгі үлесін 86,3% құрайтын – кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу, оның ішінде шикі мұнай мен табиғи газ өндіру (33,0%) алады. Өңдеу өнеркәсібінің үлесі – 9,9%.

Кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді қазу - өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінің 2014 жылы 86,6%, 2013 жылы 86,5%, 2012 жылы 90,1% құрайды. Нақты көлем индексі 2014 жылы 107,1% құрады. Маңызды сала – мұнай және газ өндіретін ірі кәсіпорындардың бірі «Өзенмұнайгаз» АҚ-ы, «Қазақ газ өңдеу зауыты» ЖШС болып табылады.

«ӨМГ» АҚ арқылы мұнай өндіру көлемі 2014 жылы 5328,1 мың тонна болып, 2012 жылмен салыстырғанда 377,9 мың тоннаға немесе 7,6 пайызға өсіп отыр (2012 жылы - 4950,2 мың тонна, 2013 жылы – 5207,6 мың тонна). Өндірілген шикі мұнайдың 92% жуығы Қарақия ауданының есебіне тіркеліп отыр. Себебі, мұнай бұрғылау скважиналары осы ауданның аумағында орналасқан.

2014 жылдың қорытындысында өңдеу өнеркәсібінің көлемі 2012 жылмен салыстырғанда 1,9 есе, оның өнеркәсіп құрамындағы үлесі 6,3%-дан 9,8%-ға дейін өсті. Өңірдің өңдеу өнеркәсібінің негізін кокс және мұнай өңдеу өнімдерінің өндірісі, жеңіл өнеркәсіп, өзге де металл емес минералды өнімдер өндірісі құрайды.

Қалада – кен өндіру өнеркәсібімен қатар, тамақ өнімдері және жеңіл өнеркәсіптері дамыған. Өңдеу өнеркәсібінің өнеркәсіптегі үлесі 2012 жылы 6,3%, 2013 жылы 9,3%, 2014 жылы 9,8% құрады. Өңдеу өнеркәсібінің көлемі 2012 жылы 7651,7 млн.теңге (113,0%), 2013 жылы 13201,4 млн.теңге (125,2%), 2014 жылы 14666,4 млн.теңгені (108,6%) құрады. Өңдеу өнеркәсібіндегі өнім шығарудың нақты көлемінің индексі 2014 жылы 107,8% құрады.

«Жаңаөзен сүт зауыты» ЖШС қаймақ, кефир, сүт, сүзбе және тағы басқа сүт өнімдерін өндіреді. Осы салада 85 адам қызмет етеді.

Саланың негізгі кәсіпорыны «Жанарыс» ЖШС тігін фабрикасы 1989 жылдан бері жұмыс жасайды. Кәсіпорын мұнайшыларға, құрылысшыларға, денсаулық саласының қызметкерлеріне, коммуналдық кәсіпорындардың жұмысшыларына арнайы киімдер және басқа да тігін бұйымдарын жасап шығарады. Кәсіпорын арқылы өндірілген өнімнің көлемі 2014 жылы 1,5 млрд.теңгені құрады, осы салада 550-дей адам жұмыс жасайды.

Шығарылатын құрылыс материалдардың негізгі номенклатурасы – тас, табиғи құм, қиыршық тас, тауарлы бетон, темір бетон, бетон бұйымдары және тағы басқа да құрылыс материалдардың негізінен тұрады. Құрылыс материалдарын өндіретін – «Теміртас-1» ЖШС. Кәсіпорын номенклатура бойынша өндірілген темір бетон, бетон бұйымдары, тауарлы бетон, құрылыс балшығы, қиыршық тас, тас, құм өнімдердің көлемі 2012 жылы – 148,7 мың текше метр, 2013 жылы – 246,5 мың текше метр, 2014 жылы - 371,6 мың текше метрді құрады. Тауарлы өнімінің көлемі 2012 жылмен салыстырғанда 1,8 есе көбейген, мәселен 2012 жылы – 1100,0 млн.теңге, 2013 жылы – 1471,0 млн.теңге, 2014 жылы – 2001,1 млн.теңге. Жұмыс жасайтындар саны 2012 жылы – 185 адам, 2013 жылы – 208 адам, 2014 жылы - 224 адам болды.

Қаланың арнайы оқу орындары базасында еңбек рыногында талап етілетін кадрларды даярлауды ұйымдастыру;

Мұнай-газ саласы: жұмыс істеп тұрған мұнай кен орындары қорларының табиғи түгесілуі, мұнайға арналған бағалардың, тиісінше мұнай компаниялары кірістерінің төмендеуі;

Машина жасау: мұнай-газ компанияларынан түсетін тапсырыстарға жоғары тәуелділік, бұл өз кезегінде мұнайға арналған әлемдік бағалардың конъюнктурасына;

Мұнай-химия (мұнайды қайта өңдеу өнімдерін өндіру): «ҚазГӨЗ» ЖШС-дегін жабдықтың жоғары тозуы (газ өңдеу зауыты 1973 жылы іске қосылды),

Құрылыс индустриясы және құрылыс материалдарын өндіру: жоғары бағалық бәсекелестік және сертификатталмаған құрылыс материалдарының жеткізілуі.

Ауылшаруашылық өндірісін негізінде тамшылатып суару жолын пайдалану арқылы қамтамасыз етумен, егіншілік шаруашылығын дамытудың келешек беталыстары суарылатын жер алқаптарын кеңейтумен, жеміс-көкөніс өнімдерін өндіруде озық су сақтау технологияларын пайдаланумен, жылыжай шаруашылықтарын құрумен, аграрлық секторды және ауыл халқын сумен қамтамасыз етуді жетілдірумен байланысты.

Жаңаөзен қаласының ауыл шаруашылығы мал мен құс етін, сиыр сүтін, жұмыртқа, қой жүнін өндіру сияқты мал шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін өндірумен сипатталады. Негізінде қара түсті қаракөл қойлары, адай типтес жылқылар және түйелердің қазақ бактриан түрлері бар. Мал басының азаюының негізгі факторларының бірі құрғақшылықтың болуы.

Бүгінгі күні азық-түлікпен қамтамасыз етудегі - Қазақстанның шекаралас орналасқан өңірлерден азық-түліктің әкелінуінен тәуелділігі негізгі мәселе болып қала береді, ауыл шаруашылық өнімнің 90 пайыздан астамы қалаға басқа өңірлерден әкелінеді. Жылыжай, жеміс сақтау орындарын салу сияқты жобаларды жүзеге асыру ауыл шаруашылық өнімнің сырттан әкелу үлесін төмендетуге, жаңа жұмыс орындарының пайда болуына және өңірдің азық-түліктік қауіпсіздігін арттыруға мүмкіндік береді.

Өсімдік шаруашылығы негізінен көкөністер мен бақша дақылдарын өсіруден тұрады. «Төңірекшың» егістік алқабының ауданы 318 гектарды қамтиды. Оның ішінде 120 гектары тамшылатып суару жолымен суарылады, ал қалған егістік алқабының ауданы жердің құнарлығына қарай пайдаланылады. Онда қарбыз, қауын, қырыққабат, қызанақ, баклажан, қияр, және т.б. отырғызылады. Жер алқаптарын суару үшін су «ҚазТрансОйл» АҚ мекемесінің қоры арқылы жеткізіледі.

Егін шаруашылығы дамыту бойынша 2014 жылы «Төңірекшың» ойында шаруа қожалықтары 122 гектарға жерге, ал жеке кәсіпкерлер 31 гектарға жерге көкөніс-бақша дақылдарын егіп, қаладағы базарларда және жеке сауда дүкендеріне базар бағасынан 10-15 теңге төмен бағамен өнімдері сатылды. Оларға жанар-жағармай материалдары мен басқа тауарлық-материалдық құндылықтардың құнын арзандатуға субсидия алуы үшін қажетті құжаттары облыстық ауыл шаруашылығы басқармасына жіберіліп, өздеріне тиесілі субсидияларын алды. Сонымен қатар, жеке кәсіпкерге және шаруа қожалыққа 50% жеңілдікпен «ҚазАзот» АҚ-нан алынған тыңайтқыштарға субсидия алуға құжаттары жіберіліп, толықтай қанағаттандырылды.

Жалпы қала бойынша шаруа қожалықтарының саны 2010 жылы - 14, 2011 жылы - 14, 2012 жылы - 11, 2013 жылы - 15, 2014 жылы - 15 бірлікті құрады.

Халықтың көпшілігі үшін ауыл шаруашылығымен айналысу өздерін жұмыспен қамтамасыз етудің негізгі түрі болып табылады және отбасына табыс табу жолы болып табылады. Бұл жерді өңдеу және ауылшаруашылық жұмыстары қолмен атқарылатынымен, ауылшаруашылығы өнімін өндіру көлемінің аздығымен, соған байланысты техникаға деген қажеттіліктің аздығымен түсіндіріледі.

Ресми статистикалық деректер бойынша

Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына тартылған инвестициялардың нақты көлемінің индексі 2012 жылы 94,6 пайызды құрады. 2013 және 2014 жылдары инвестиция тартылмаған.

Тамақ өнімдері өндірісінің негізгі капиталына тартылған нақты көлемінің индексі 2012 жылы 39,5 есе көбейген, 2013 жылы 100,2 пайызды, 2014 жылы 87,7 пайызды құрады.

Ветеринария.

Ауыл шаруашылық малдарына эпизоотиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында ветеринариялық препараттарды сақтауға, ветеринариялық препараттарды қолдануға республикалық бюджеттен 2012 жылы 2,340 млн.теңге, 2013 жылы 3,097 млн.теңге, 2014 жылы 3,083 млн.теңге бөлініп, толықтай игерілді.

Эпизоотияға қарсы іс-шараларын жүргізу бойынша 2013 жылы: сібір жарасына қарсы егуге мүйізді ірі қара малы (МІҚ) – 470 бас, уақ мал (МҰМ) – 8000 бас, жылқы – 2200 бас, түйе – 1350 бас, қой күліне қарсы егуге – 8800 бас, түйе обасына қарсы – 1350 бас, туберкулезге қарсы – 850 бас, уақ мал пастереллезіне – 1000, жылқы маңқасына – 400, ит құтыруына қарсы – 400, МІҚ құтыруына қарсы – 50, МҰМ құтыруына қарсы – 400, жылқы құтыруына қарсы – 150, түйе құтыруына қарсы – 200 және етқоректілерге эхинококкоз өңдеу – 3000, МІҚ-ға эмфиматозды карбункул – 220 мал бас санына егу жұмыстары жүргізілді.

Бруцеллез ауруына қарсы мүйізді ірі қара (МІҚ) малдан - 388, мүйізді ұсақ малдан (МҰМ) - 9125, түйеден - 1588, жылқыдан – 25 мал басынан қан алынып, Маңғыстау облыстық ветеринариялық зертханасына тапсырылып, сараптау қорытындысы бруцеллез ауруына теріс нәтижесін берді.

Мемлекеттік қызмет көрсету көрсеткіштері бойынша итке тістеліп, зардап шеккен тұрғындарға 237 дана ветеринариялық анықтама және тұрғындардың жеке меншігіндегі жылқы малына 145 ветеринариялық паспорт берілді.

Эпизоотияға қарсы іс-шараларын жүргізу бойынша 2014 жылы: сібір жарасына қарсы егуге мүйізді ірі қара малы (МІҚ) – 820 бас, уақ мал (МҰМ) – 10452 бас, жылқы – 2800 бас, түйе – 1593 бас, қой күліне қарсы егуге – 10452 бас, ет қоректі эхинококкозға – 3305, уақ мал пастереллезіне – 522 бас, эмкар МІҚ – 820 бас, маңқа жылқыға – 860 бас, брадзот МҰМ – 4084 бас, құтыруға қарсы МІҚ – 408 бас, МҰМ – 730 бас, жылқы – 400 бас, ит-831, мысық – 270, түйе – 794 бас жануарларға егу жұмыстары жүргізілді. Бруцеллез ауруына қарсы 346 бас мүйізді ірі қара (МІҚ) малынан, 3301 бас мүйізді ұсақ малынан (МҰМ), 1600 бас түйеден, 19 бас жылқыдан қан алынып, Маңғыстау облыстық ветеринариялық зертханаға тапсырылды, сараптаудың қорытындысы бруцеллез ауруына теріс нәтижесін берді.

«Ветеринария туралы» ҚР 10.07.2002 жылғы Заңына сәйкес, ҚР Үкіметінің 31.12.2009 жылғы № 2331 қаулысын іске асыру негізінде Ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру іс-шарасы негізінде Жаңаөзен қаласы, Қызылсай және Теңге селолары бойынша: 2013 жылы мүйізді ірі қара мал (МІҚ) - 202 бас, түйе – 1100 бас, мүйізді ұсақ мал (МҰМ) – 1158 бас; 2014 жылы: мүйізді ірі қара мал (МІҚ) – 110 бас, түйе – 502 бас, мүйізді ұсақ мал (МҰМ) – 1760 бас малдар бірдейлендіріліп, ветеринариялық паспорттар берілді.

АӨК саласын дамыту бойынша SWOT-талдау:

өңірде жайылымдарды суландырудың әлсіздігі;

өңірдің мал шаруашылығын дамыту үшін жем-шөп базасының жоқтығы;

білікті кадрлардың жетіспеушілігі.

2.1.1.4. Шағын және орта бизнес, сауда

2010 жылдан бастап шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мақсатында «Бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламасы (бұдан әрі - БЖК-2020) іске асырылып келеді.

«БЖК-2020» бағдарламасы аясында 2012-2014 жылдары 5 жоба субсидияланып, 2 кредит бойынша кепілдендіру ұсынылды.

Кесте 2. «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасының аясында қолдау алған жобалар саны.

2012 жылдан бастап «Жаңаөзен қаласында кәсіпкерлікті дамытудың 2012-2014 жылдарға арналған Арнайы жоспары» бағдарламасы (бұдан әрі – Арнайы жоспар) іске асырылды.

Арнайы жоспарды іске асыру мақсатында 2012-2014 жылдары республикалық бюджеттен 253811,0 мың теңге бөлінді.

2012-2014 жылдары Арнайы жоспар аясында 1670007,5 мың теңгеге 54 жоба субсидияланды, 77249,9 мың теңгеге 11 жоба кепілдендірілді.

2013 жылдан бері Жаңаөзен қаласында халық арасында белсенді кәсіпкерліктің үлесін көтеру мақсатында «Моноқалаларды дамыту 2012-2020 жылдарға арналған бағдарламасы» жүзеге асырылуда.

«Моноқалаларды дамыту 2012-2020 жылдарға арналған» бағдарламасын жүзеге асыру үшін 2012-2014 жылдары республикалық бюджеттен 256706,0 мың теңге бөлінді (2013 жылғы субсидиялауға-59,4 млн.теңге, гранттар беру – 15,0 млн.теңге; 2014 жылғы субсидиялауға - 48,0 млн.теңге, гранттар беру – 9,1 млн.теңге, несие беру - 125,2 млн.теңге).

2012-2014 жылдары «Моноқалаларды дамыту 2012-2020 жылдарға арналған бағдарламасы» аясында 28 жоба 1598799,8 мың теңгеге субсидияланды; 9 жобаға 26100,0 мың теңге көлемінде мемлекеттік грант берілді. Мемлекеттік қолдау шараларын іске асыру нәтижесінде 300 жаңа жұмыс орны құрылды.

2012 жылдан бастап «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасының төртінші бағыты аясында «Қаржылық емес кәсіпкерлікті қолдау» іске асырылып келеді.

«Бизнес кеңесші» компонентінің кәсіпкерлікті қолдаудың қаржылық емес шараларының аясында курстар өткізіліп отырады. Бағдарлама аясында 2012-2014 жылдары 655 адам оқытылып, сертификатталды.

2012 жылдан бері Жаңаөзен қаласында «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасы іске асырылуда.

Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік шараларының бірі шағын несие болып табылады.

«Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасының екінші бағытын жүзеге асыру үшін, 2012-2014 жылдары «Каспий» микроқаржы шағын несиелеу ұйымы» ЖШС және «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ арқылы 81 жобаға 246,4 млн.теңгеге шағын несие беріліп, 180 жаңа жұмыс орны құрылды.

Жаңаөзен қаласының өндірістік аймағынан кәсіпкерлерге жерді жалға беру мақсатында жалпы аумағы 30,0 га жер телімі бөлінді. Өндірістік алаңның (технопарк) инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымының құрылысы аяқталды. Кәсіпкерлерді орналастыру жұмыстары жалғасуда.

Жаңаөзен қаласында бөлшек сауда тауар айналымының көлемі 2012-2014 жылдары 2 044 300,0 мың.теңгені құрады.

Қалада әмбебап базарлардың санын және аудандарын азайту бағытында сауда базарларын оңтайландыру үдерісі басталды. 2015 жылдың аяғында Жаңаөзен қаласы бойынша 2 базар тіркелген.

2015 жылы экономикалық дағдарысқа байланысты әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларын тұрақтандыру мақсатында бағаны бір қалыпты ұстау мақсатында 84 сауда орталықтарымен меморандумға қол қойылды.