Бағдарламасы бойынша қазақстандағЫ Ұлттық консультациялар 2013 жылғы мамыр қазақстандағы БҰҰ Елдік командасы

 

23

көтерілді,  бұл  қатысушылардың  түрлі  топтары  арасындағы  жалпы  пікірді  білдіреді.  

Мемлекеттік  органдардан  қатысушылардың  айтуларына  сәйкес  жұмысқа  орналасу 

мүмкіндіктері  бар,  бірақ  ауылшаруашылығында,  өндірісте,  құрылыста  жұмыс  істеу  үшін 

қажетті  дағдылардың  жоқтығы  сияқты  кемшілік  орын  алған.      Ресми  көздерге  сәйкес 

Қазақстандағы  жұмыссыздар  саны  470  мың  адамды  құрайды,  бұл  ретте  жұмыс  берушілер  

білікті инженерлердің және түрлі салалардағы жұмыскерлердің болмауы тапшылығын көріп 

отыр.  Талқылау  барысында  негізгі  үш  себеп  анықталды,  бұл    үрдістің  себептері:  1)  орташа 

деңгейдегі  жұмыстарға  жоғары  ақы  төленбейді;  2)  мұндай  жұмыстар  өзінің  бұрынғы 

мәртебесі  мен  тартымдылығын  жоғалтқан,  сондықтан  адамдар    бұл  мамандықтар  бойынша 

жұмыс  істегісі  келмейді;  3)  қажетті  дағдыларды  қалыптастыру  үшін  оқыту  мен  дайындау 

жетіспейді. Еңбек рыногында бар дағдылар сұранымға әрқашан сәйкесе бермейді, және бұл 

қазіргі бар және жаңа салалар мен кәсіпорындардың дамуына тежеу болып отыр. Әлеуметтік 

сектордағы  жағдай  да  осыға  ұқсас:  білім  беру  мен  медицина  саласындағы  мамандардың 

еңбекақы деңгейінің төмендігі, сондай-ақ олардың біліктілігінің төмендігі.  

 

Жастардың  еңбекпен  айналысуы  жағдайы  да  жоғарыда  сипатталғандармен  ұқсас.  Оқу 

бірітушілер,  жұмыс  берушілер  бар  бос  орындарды  толтыра  алмай  отырған  уақытта  өздері 

тілеген  жұмысты  таба  алмайды.      Алматы  қаласы  Әкімдігінің  өкілі  еңбек  рыногындағы 

мамандарға  деген  сұранымға  бірнеше  мәрте  жан-жақты  бағалау  жүргізілгенін  еске  салды. 

Бірақ мұндай жұмыстар оң нәтиже бермейді.  Бұдан басқа, Қазақстанның қарқынды өсіп келе 

жатқанын ескере отырып, жаңа дағдыларға деген сұраныспен қатар жүру айырықша қиын.    

 

Еңбекпен айналысуға  қол  жеткізу  халықтың  осал  топтары үшін,  соның  ішінде    мүгедектер, 

ішкі және сыртқы мигранттар, АИФ өмір сүретін адамдар үшін де қиындық тудырып отыр. 

Ұлттық    консультациялар  барысында  мүмкіндігі  шектеулі  адамдармен  фокус-  топтар 

өткізілді. Мүгедектігі түрінен тәуелсіз еңбекпен айналысуға қол жеткізу  өте шектеулі екені 

талқыланды. Еңбекке орналасу жақсы экономикалық мүмкіндіктер табу үшін қалаға келетін  

ішкі мигранттар үшін проблема болып тұр. Тіркеуде жоқтығы олардың формалды сектордан 

жұмыс  табуына  мүмкіндік  бермейді.  Сыртқы  мигранттар  да  сол  сияқты  көбіне  формалды 

емес  еңбекпен  айналысудың  құрбандары  болады,  олар  жұмысқа  рұқсаты  болмағандықтан 

өздеріне күнкөріс табу үшін сәйкес қауіпсіздік техникасы мен еңбекті  қорғау мен қандай да 

бір  әлеуметтік  қорғанысы  жоқ    жағдайда  жұмыс  істеуге  мәжбүр  болады.    АИФ-СПИДПЕН 

өмір  сүретін  адамдар  да  формалды  жағдайда  жұмыс  істеу  үшін  шектеулермен  жиі 

ұшырасады.    Консультациялар  барысында    еңбекпен  айналысу  және  әлеуметтік  қорғаныш 

сұрақтары  бойынша  жұмыс  орындарында  қандай  да  бір  кемсітушілікке,  соның  ішінде  

жалдау  талаптарына,  жалақыға,  профилактикалық  медицинаға  қол  жеткізуге,  стигма  мен 

әлеуметтік  оқшаулауға  жол  берілмейтіні  атап  айтылды.  Осал  топтар,  олардың  жұмысқа 

орналасуы өздерінің өмір сүру сапасын көтеруіне және қазіргі орын алып отырған әлеуметтік 

теңсіздікті төмендетуге мүмкіндік беретіндіктен ерекше назар аударуды талап етеді.      

 

Қазіргі  уақытта  жұмыс  күшінің  айтарлықтай  бөлігі  өнімділігі  аз,  демек  еңбекті  көп 

қажетсінетін    еңбекпен  айналысу  секторына  шоғырландырылған.  Өзін  өзі  еңбекпен 

қамтитындар,  соның  ішінде  өз  мұқтажы  үшін  ауылшаруашылығы  өндірісімен 

айналысатындар    саны    өте  үлкен,  формалды  еңбекпен  айналысатындарға  тең  болып 

табылады. 2012  ж.  бастап  2020  ж.  дейінгі  кезеңдегі  жұмыс  күшінің  тапшылығын  бағалауға 

сәйкес,  2015  ж.  қарай  жұмыс  күшіне  деген  сұранымды  қанағаттандыру  үшін  шамамен  1,2 

млн. шетел мамандары талап етіледі деп болжануда

28

.  

 

Еңбек  ақы  деңгейі  көптеген  салаларда,  әсіресе  мемлекеттік  секторда  үлкен  мазасыздық 

тудыруда. Еңбек және әлеуметті қорғаныс министрлігі, кәсіподақтар, жұмыс берушілер мен 

                                                         

28

 

ҚР Статистика агенттігінің үзіндісі, 2008 ж. 11 қараша 

 

24

ХЕҰ

    тартылған  консультацияларға  сәйкес,  жалақы  деңгейімен  қанағаттанбаушылықты 

түсіндіру  үшін  екі  себеп  келтірілді:  а)  экономиканың  барлық  салаларындағы  нақты  төмен 

өнімділік  жұмыс  берушілер  мен  кәсіпкерлерді  төмен  жалақы  төлеуге  жиі  мәжбүрлейді;        

б)  білікті  және  жоғары  ақылы  мамандарға  деген  сұраным,  және  мұндай  сұраным  жұмыс 

ұсынудан  асып  кетуі.  Осының  нәтижесінде  біліктілігі  анағұрлым  төмен  қызметкерлер  аз 

сұранысқа  ие  болады  және  орларға  едәуір  төмен  жалақы  төлейтін  жұмыстар  ұсынылады.  

Конфедерацияның  пікірі  бойынша  Қазақстан  Республикасының  жұмыс  берушілері  білікті 

жұмыскерлер  мен  инженерлер  саны  жеткілікті  болуы  кезінде  ағымдық  жұмыссыздық 

деңгейін  төмендетуге,  өнімділікті  көтеруге  және    халықтың  түрлі  топтары  арасындағы 

үзілісті қысқартуға жәрдемдесер еді. Қатысушылар Қазақстан үшін тұрақтылық, теңдік және  

инклюзивтік  принциптерінен  шыға  отырып  кәсіпорындар  мен  жұмыс  істеу  әдістерін 

модернизациялау  қажеттігін  атап  айтты.  Бұл  қауіпсіз  еңбек  жағдайын  жасау  мен  адамның 

жұмыс  орнындағы  абройын  қорғау  және  қолдауды  қамтиды.    еңбек  рыногін  толтыратын 

біліктіліктің    халықаралық  -  танылған  ұлттық  жүйені  әзірлеу  мен  енгізудің  білікті  жұмыс 

күшін  дайындау  үшін  бірінші  дәрежелі  маңызы  бар

29

.    Елдің  жасыл  экономика  үшін 

негіздерді  қамтамасыз  етуге  арналған  орта мерзімдік  мақсаты  мұнда  жұмыс  күшін  салалар 

арасында қайта бөлу сөзсіз болуы мүмкін еңбек рыногінің қарқынын ескеруі тиіс.  

Жастар мен өсіп келе жатқан жас ұрпақ  

 

Жастар  мәселесі  ересектердің  көз  қарасы  тұрғысынан  да  жастардың  өз  көз  қарасы 

тұрғыларынан да кеңнен талқыланды. Төменде екі топтың пікірі жеке берілді:  

  

Ересектердің  көз  қарасы:  соңғы  жылдары  құндылық  жастардың  өздеріне  қоятын 

басымдылықтарына:    қандай  да  бір  білім  алу,  жақсы  жұмысқа  ие  болу,  қандай  да  бір 

тәсілмен көбірек ақша табуға  тең сияқты өзгерді. Жастар арасында мәдениет пен ұлтқа жату 

сезімі  азайып  бара  жатыр.    Құндылықтардың  коммерциялануы  және  өмірге  материалдық 

жағынан  қарау,  мәртебеге  ие  болу  тілегі  немесе  керісінше    алкогольдік  ішімдік  ішуден, 

анаша  пайдалану  құндылыққа  ұлтты  сипаттайтын  жағымсыз  әсер  береді.  Бұл  жастар 

ұшырасатын  мынадай  жағдайлармен  байланысты  –  жастарды  қоғамдық  қызметтер  мен 

қоғамдық  жұмыстарға  тартатын  қоғамдық  құрылымдар  жоқ.  Жергілікті  жерлердегі  аз 

қамтамасыз  етілген  отбасыларынан  шығатын  жастар  мен  балалардың  спортпен  шұғылдану 

мүмкіндіктері жоқ.  

 

Жергілікті  жерлердегі  консультациялар  жастар  мен балалардың  қоғамдық  жұмысқа  араласу 

мүмкіндіктері  жоқтығын  растайды,  ауылдық  мектептерде    сыныптан  тыс  үйірмелер  мен 

секциялар  жоқ,  демалатын  және  спортпен  айналысатын  объектілердің  саны  өте  шектеулі. 

Мұндай  мүмкіндіктердің  болуы  жастарды  тәуекелді  мінез  құлықтан  тежер  еді.  Спорт  ауыл 

халқы  дамуда  үлкен  сұраныс  барын  көріп  отырған  бірден  бір  бағыт  болып  табылады.              

Лондонда өткен Олимпиада кезінде әлем Қазақстан спортшыларының абройына куә болды. 

Бұл  атақ  аброй ұлтымыз осы рухты  алып жүру  үшін  және  мықты да дені  сау  ұлтты, бірлігі 

күшті  ұлтты  дамыту  үшін  елде  болуы  тиіс.    Жастардың  өз  мектептерінің  және 

қоғамдастықтарының  қоғамдық  өміріне  спорт,  мәдениет,  өнер  және  түйсікті  азаматтың 

құндылықтарын  қалыптастыратын  әрекеттің  басқа  да  түрлері  арқылы    қатысуын  көбірек 

қолдау қажеттігі бар.  

 

Интернет-контент  және  балар  мен  жастардың  тәрбиесіне  оның    жағымсыз  әсерлері  туралы 

мәселе  көтерілді.  Интернетке  шексіз  және  бақылаусыз  қол  жеткізу,  жастар  арасындағы 

зорлықтың өсуі, өзіне өзі қол жұмсау мен моральдық деңгейінің төмендігі сияқты  жағымсыз 

                                                         

29

 

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі ұйымдастырған 2015 ж. кейінгі дамудың күн 

тәртібі бойынша үшжақты консультативтік мәжілістің нәтижесі бойынша ұсыныстар.