Бағдарламасы бойынша қазақстандағЫ Ұлттық консультациялар 2013 жылғы мамыр қазақстандағы БҰҰ Елдік командасы

 

21

Консультациялар 

Қазақстанның, 

жауық 

жылдарда  одан  сайын  өзекті  болуы  мүмкін 

бірнеше 

 

демографиялық 

проблемаларға 

ұшырап 

отырғанын 

анықтады. 

Мұнда  

халықтың  табиғи  өсуі,  ішкі  және  сыртқы 

миграция, урбанизация және халықтың қартаюы 

енеді.  Эмиграция үрдістері (шығу миграциясы) 

да  ескерілді,  бірақ  егжей-тегжейлі  талданған 

жоқ.  

 

Аумағы бойынша әлемде 9-орынды ала отырып 

Қазақстан  дүние  жүзінде  халқының  тығыздығы 

бойынша  ең  сирек  орналасқан  жер.  1990  жж.   

Елде  халық  санының  қысқаруы  байқалды  және 

бұл  үрдістің  екінші  мыңжылдықтың  бірінші  он 

жылының  ортасынан  бастап  қарама  қарсы 

жаққа өзгере бастағаны байқалды. Соңғы 5 жыл 

ішінде,  бала  туудың  көбеюі  мен  өлім-жітімнің 

азаюы нәтижесінде халықтың табиғи өсуі 1 000 

мың  адамға    шамамен  11-12  адам  нан  келеді. 

Бұл    Қазақстанға  оң  жетістік  болып  табылады, 

бірақ   халықтың осындай санмен өсуі қоршаған 

ортаны халықтың өмір сүру қаупіне ұшыратпау 

үшін    денсаулық,  білім  беру,  энергетика  және  еңбекпен  айналысу  сияқты  тұрақты  және 

жасыл қызметтердің кеңеюін талап етеді.     

 

Еңбек миграциясын өзекті проблемалық мәселе ретінде аймақтық және жергілікті органдар, 

сондай-ақ 

ҮЕҰ 

бірнеше 

рет 

көтерді.  

Қазақстанның  бағалауы  бойынша  бүгінгі  күні, 

негізінен  формалды  емес  секторда  жұмыс 

істейтін    шамамен  2  млн.  еңбек  мигранттары  жүр.  Мигранттар  мұнда,  өзінің  отанында 

экономикалық мүмкіндіктер болмағандықтан көрші елдерден келеді және бұл Қазақстанның 

еңбек рыногында жылжуға соқтырады.   Мемлекеттік мекемелерді білдіретін қатысушылар, 

сыртқы  мигранттардың  жұмыс  орындарын  алып  алуына  алаңдайды.  Сонымен  бір  уақытта 

олар  сондай-ақ  еңбек  рыногында  азаматтардың  сұранымына  ие  болмаған  мүмкіндіктердің 

барын түсінеді.  

 

Еңбек  миграциясы  сол  сияқты  адамдардың  көп  саны  ауылдардан  жұмыс  іздеп  қалаларға 

кететіндіктен  Қазақстанның  өз  ішінде  де  болып  тұрады.  Талқылауларға  сәйкес  ішкі  және 

сыртқы миграция қалаларда әлеуметтік құрылымдарға қосымша жүктеме жасайтындығымен, 

сонысымен  қызметтерді  адамдардың  көп  санына  кеңейтуді  талап  ететінімен  шарттасады. 

Сонымен  бірге  адамдардың  ауылдан  қалаға  көшуі    қала  тұрғындарының  арасында 

кедейлердің  санын  көбейтуге  соқтыруы,  осылайша  халықтың  тағы  бір  осал  тобын  құруы 

мүмкін, қоғам тарапынан көбірек көңіл аударуды, соның ішінде  адрестік әлеуметтік көмекті 

талап  етеді.  Бағалау  бойынша,    урбанизацияның  жылдық  коэффициенті  2010  ж.  бастап                  

2015  ж.  дейінгі  кезеңде  1,3%

25

құрады.  Болжамға  сәйкес,  2040  ж.  тек  Алматы  қ.  ғана 

халықтың  саны  4  млн.  адамға  дейін  (ағымдағы  тұрғындар  шамамен  1,5  млн.  адам)  өсуі 

мүмкін.  Бірақ  мұндай  орын  ауыстырулар  егер  қосымша  жұмыс  орындары  пайдаланылатын 

болса экономикалық дамуға оң әсер етуі де мүмкін. Ең күрделі міндет санның өсуіне жылдам 

ден қою және қаланың тұрақты дамуын алдын ала жоспарлауда жатыр.   Бүгінде бұл өзімен 

                                                         

25

 

World Factbook, ЦРУ.

 

топтар (2009 ж. 

санақ) 

Орыстар: 23,7% 

Өмір  сүрудің 

күтілетін ұзақтығы 

Ер адамдар: 64,93 (2011 

ж.) 

Әйелдер: 73,44 (2011 

ж.) 

 

Ер адамдар: 60,2 (2000 

ж.) 

Әйелдер: 71,1 (2000 ж.) 

Халық  санының 

өсу қарқыны 

1,4% (2011 ж.) 

-0,30 (2000 ж.) 

Үй шаруашылығын 

орташа көлемі 

3,5 (2011 ж.) 

3,4 (2000 ж.) 

Туудың жалпы 

коэффициенті (1 000 

адамға) 

22,5 (2011 ж.) 

14,70 (2000 ж.) 

Өлімнің жалпы 

коэффициенті (на 1 

000 адамға) 

8,7 (2011 ж.) 

10,1 (2000 ж.) 

65 жастан үлкен 

халық 

7% (2011 ж.) 

6,8% (2000 ж.) 

Көз: ҚР статистика агенттігі.  

*Дүние Жүзілік банктің деректері

 

 

22

ғаламдық  құбылысты  білдіреді  және  қол  жетерлік  тұрғын  үймен  қамтамасыз  етуді, 

энергиялық  тиімділікті  көтеруді,  сумен  жабдықтау  желілерін  модернизациялауды,  көлік 

жүйелерін  жақсартуды,  еңбекке  орналасу  үшін  мүмкіндіктер  жасауды,  қоршаған  ортаның 

азғындыққа ұшырау  процесін  кейін  қайтаруды,  сондай-ақ    CO2  шығарындыларын  әрдайым 

қысқартып отыруды қамтамасыз етуді болжамдайды.   

 

Еңбек  миграциясы  халықтың  қозғалу  мәселесі  болуына  қарамастан,  ол  адам  құқығы  және 

тұрақтылық мәселелерімен жиірек байланысты болады.  Сірә,  бірқатар ҮЕҰ мигранттардың 

құқығын  белсенді  қолдаған  болар.  Олар  адам  құқығы    тұрғысынан  мигранттардың  білімге, 

денсаулық  сақтауға,  лайықты  тұрғын  үй  мен  еңбекке  қол  жеткізу  бөлігіндегі  сұранымы 

қамтамасыз етілмеген деп есептейді.  Демографиялық тұрғыдан елге жұмыс күші қажет және 

оны  мемлекет  қазір  кадр  тапшылығын  сезініп  отырған  салаларда  пайдалануға  болар  еді. 

Еңбек  рыногының  кешенді  суреті,  оның  қозғалысы  мен  болжамы  мемлекетке  еңбек 

мигранттары  мәселесін  шешуге  және  әлеуметтік  бірлік  пен  тұрақтылықты  қолдауға 

көмектесер еді.    

 

Халықтың  қартаюы  –  65  жастан  жоғары  халықтың  үлесі  халықтың  жалпы  санынан                          

7%  асты,  бұл  қартайып  бара  жатқан  халқы  бар  елдерді  анықтау  үшін  табалдырықтық  м  ән 

болып табылады.   Бағалау бойынша,  2030 ж. қарай  Қазақстан халқының 11,5% 65 жастан 

үлкен  болады.  Бұл  жұмыс  күшінің  тепе-теңдігінің  бұзылуына,  әлеуметтік  проблемаларға 

алып  келуі  мүмкін.  Атап  айтқанда,  денсаулыққа,  зейнетақы  төлеуге,  өмір  сүру  жағдайын 

жақсарту  мен  басқа  әлеуметтік    және  эмоциялық  сұранымдарға  жұмсалатын  шығындармен 

байланысты  қосымша  жүктеме  пайда  болады.  Ескерілуі  қажет  болатын  басқа  маңызды 

аспект  –  ерлер  арасындағы  өмір  ұзақтығының  жеткілікті  төмен  болуы,  ол    өмір  сүру 

ұзақтығы  74  жасты  құрайтын  әйелдермен  салыстырғанда  2011  ж.  деректер  бойынша                       

64 жасты құрайды

26

, бұл күтулі өмір сүру ұзақтығының гендерлік айырмашылығының куәсі 

болады.  Демографиялық  үрдісті  жан-жақты  түсіну  халықтың  құрамының  өзгеруіне  және 

жасы  ұлғайған  халықпен  қатынас  және  эмоциялық  қолдау  жасауды  қоса  алғанда,  

туындайтын сұранымдарға ден қою жүйесін жетілдіруге көмектесер.  

Еңбекпен айналысу және лайықты еңбек 

 

2000  ж.  жұмыссыздық  деңгейі  10%  дан  6% 

дейін  қысқарды.  Жастар  арасындағы  еңбекпен 

айналысу  деңгейі  қатысты  түрде  төмен  болып 

табылады, 

жұмыссыздықтың 

ең 

жоғары   

пайызы  25  тен  29  жасқа  дейінгі  әйелдерге 

келеді

27

.  Ер  адамдарға  қарағанда  еңбекпен 

айналысатын әйелдердің білімі  орташа алғанда 

айтарлықтай жоғары.  Бірақ жұмысқа орналасу 

және  жұмыс  істеу    мүмкіндіктері  еліміздегі 

еңбек  рыногінің  аймақтық  кірістер  мен 

табыстары  бойынша  сегменттелу  нәтижесінде 

шектеулі.     

 

Дағдылар 

мен 

еңбек 

рыногындағы 

сұранымдардың  сәйкеспеуіне  қатысты  мәселе 

                                                         

26

 

ҚР Статистика агенттігі.

 

27

 

Қазақстан – Еңбек ақысы аз және еңбекпен  

шұғылданатын әйелдердің жұмысына шолу 

  

www.wage.indicator.org

 

 

Негізгі фактілер

 

Жұмыссыздық 

деңгейі 

 

5,3 % (2012 ж.) 

10,60 % (2000 

ж.)

 

Ерлер арасындағы 

жұмыссыздық 

деңгейі 

 

6,2 % (2011 ж.) 

12 % (2001 ж.)

 

Әйелдер 

арасындағы 

жұмыссыздық 

деңгейі 

 

4,6% (2011 ж.) 

8,9% (2001 ж.)

 

Жастар 

арасындағы 

жұмыссыздық 

деңгейі ** 

6,7% (2012 ж.) 

Ерлер: 6,8% 

Әйелдер: 8,2% 

Жұмыс күші** 

8,7 млн. адам 

(2012 ж.) 

Жастардың жалпы 

санынан жұмыссыз 

жастардың үлес 

салмағы** 

3,5% (2008 ж.) 

Ерлер: 3,4% 

Әйелдер: 3,6% 

Көздер: ҚР Статистика агенттігі