Б. С. СағЫНҒалиев – Қазкср еңбек сіңірген мұнайшысы, теңгізді алғаш ашушы қарағанды 2016

жүктеу 117,45 Kb.

Дата	17.12.2017
өлшемі	117,45 Kb.
	#4439

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері Бөлекбай Сағынғалиұлының қызметі туралы техника ғылымдарының докторы Болат Еламановтың еске алғанынан

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті -

Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің білім ордасы

Б.С. САҒЫНҒАЛИЕВ – ҚАЗКСР ЕҢБЕК СІҢІРГЕН МҰНАЙШЫСЫ, ТЕҢГІЗДІ АЛҒАШ АШУШЫ

Қарағанды 2016

«ТЕҢІЗДІҢ» ТАСЫТЫП МҰНАЙЫН...

НЕМЕСЕ МҰНАЙШЫ БӨЛЕКБАЙ САҒЫНҒАЛИЕВ ТУРАЛЫ СЫР
Сағынғалиев Бөлекбай Сағынғалиұлы (1927-2009) – Қазақ КСР-нің лайықты мұнайшысы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері.

Ол өзінің қызметін 1951 жылы мұнай өндіру мастерінің көмекшісінен бастады. Мұнай өндіретін кәсіпорындар қатарында бас инженер болып жұмыс істеген. Ұзақ уақыт бойы «Эмбанефть» өндірістік бірлестігінің бас директорлығына Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің ауыр индустрия бөлімінің нұсқауымен Губкин атындағы Мәскеу мұнай-газ институтының түлегі Бөлекбай Сағынғалиев тағайындалды. Ол Қазан Революция орденімен, үш рет Еңбек Қызыл Ту орденімен, медальдармен марапатталды.

Осы кісінің есімі мұнайшылар ұрпағына үлкен құрметпен мәлім, олар Бөлекбай Сағынғалиев Қазақстан мұнай өнеркәсібіне үлкен үлес қосты деген пікірмен келіседі. Оның есімі Солтүстік Каспий маңындағы ірі кен орындарының ашылуымен және ірі алаңдарда мұнай өндірісінің басталуымен тығыз байланысты.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері Бөлекбай Сағынғалиұлының қызметі туралы техника ғылымдарының докторы Болат Еламановтың еске алғанынан:

Институттан кейінгі өзімнің еңбек өмірбаянымды «Эмбанефть» өндірістік бірлестігінде, бас директоры Сағынғалиев Бөлекбай Сағынғалиұлы болған кезде бастағанмын.

70-жылдардың ортасында ескі Кеңестің мұнай өндіретін кәсіпорындардың бірі өзінің нашар кезеңдерін өткізіп жатқан. Мұнай негізінде тозған жабдықтар мен байланыс көмегімен ескі кәсіптерде өндіріледі. Іс жүзінде барлау көлемі төмен, себебі кез келген мұнай өндірісін дамыту үшін негіз болып келетін жаңа ашылулар болған жоқ. Бұл жағдайда, кәсіпорындардың дамуына және тұтастай алғанда бүкіл аймақ болашағы үшін мәселе болып тұрды. Осындай жағдайға өзінің түсініктемелері баршылық. Маңғышлақ облысының 60-жылдарда сәнді болғаны соншалықты, көптеген геолог-мұнайшылар тек осымен ғана болашақты байланыстырған, ал ескі Эмбіні жаңа ірі геологиялық жаңалықтар мағынасында болашағы жоқ деп есептелген. Сол кезде мұнай мен газ барлау жұмыстарын дамытуға барлық қаржыны Мәскеудің орталық мекемелерінен бөлінетінін ескере отырып, бұл мәселенің тек жартысы ғана болғаны ең қапалысы болып табылады. Одақта өзінің даусыз артықшылығы болған – ол Батыс Сібір. Мемлкеттің негізгі назары мұнай саласынан осы аймаққа бағытталғаны ғажап емес. Ескі мұнайлы Эмбінің мәселелерін қарастыруға бәрінің де не уақыты, не ықыласы да болған жоқ, оған қоса оның үлкен болашағына сенбейтін. Бірақ Бөлекбай Сағынғалиұлы өзінің мұнайшыларының өмірін жақсартуға және жаңа кен орындарының ашылуына қол жеткізу үшін көп тер төккен еді. Ол бас директор лауазымына тағайындалған күнінен бастап ұжымға мынадай мақсат қойған еді: «Бұлай әрі қарай өмір сүруге болмайды. Мұнайлы Эмбі әлі өзінің соңғы сөзін айтқан жоқ. Ескі Эмбінің болашағы жаңа тұз астындағы мұнайда жатыр. Және де біз оны қандайда табиғи және төрешілік қиыншылықтарға қарамастан іздейміз».

Бірінші мақсат ретінде: жоғары бөлімшелерінде осы аймақ жер қойнауының мүмкіндіктерді бағаламауды жойып және ең алдымен, ірі мұнай-газ ресурстарын тұз астындағы кен орындарының ашылуы болды. Ол жинаған тәжірибесі бар геолог-мұнайшылар: Ж.Досмұханбетов, Н.Балгымбаев, О.Исказиев, В.Авров және басқалары үлкен көлемдегі геологиялық мәліметтерінен, атақты академик И.М. Губкиннің 1936 жылы жасалған, миллиардтаған тонн қоры туралы айтылған баяндамасынан бастап, талдаған. Бөлекбай Сағынғалиұлы командамен бірге терең аналитикалық жазбалар дайындаған, оңаша кеңесуге қол жеткізді және ондаған мемлекеттік жоспарлы мен мұнай өнеркісіптік министрлер бөлмелеріне баяндама жасаған. Бұл өзі өте күрделі міндет болды. Кейбір жағдайларда, жоғары басшысымен кездесу алдында, бірнеше рет алдын ала келу керек болған. Тіпті Бөлекбай Сағынғалиұлының жас көмекшілері кейде үміті үзілетін және осы үмітсіз жұмысты тастауға ықылас пайда болған, бірақ ол өзі осы оймен қатты рухтанған және осы ой үшін күресуді бір күнге де тоқтатпаған. Бірте-бірте, кездесулер саны артып, лауазымды тұлғалар Каспий бассейнінде жоғары мұнай-газ болашағы барына сенімділігін Сағынғалиевпен бөлісті. Мақсаттылық пен табандылық нақты нәтижелерге әкеле бастады - барлау жұмыстарының көлемін күрт арттыру үшін арнайы бағдарлама қабылданды, бұрғылау жұмыстарына екі басшылар, геофизикалық және құрылыс тресттері және басқа да қосалқы бөлімшелер құрылған.

Бөлекбай Сағынғалиев көреген көшбасшы ретінде Теңгіздегі жұмыстарға арналған қышқыл газдарды қабатты сұйықтықта, жоғары шарттарда ұсталынатын саңылауларды сынау бойынша жеке техникалық қауым құрастырды. қышқыл газ қоймасы сұйықтықтарды жоғары мазмұнда ұңғымаларды сынау үшін жеке процесс тобы құрылды. Осы топтың алғашқы меңгерушісі жас инженер Нұрлан Балғымбаев тағайындалды. Ол белсенді түрде команда құруға бастады, бірақ бірнеше айдан кейін қызметі жоғарылап кетіп қалды – «Ақтөбелік мұнай» өндірістік бірлестігіне бас инженер болып тағайындалды. Қысқа уақыттың ішінде ол көптеген жұмыстарды жасап үлгерді және ең бастысы, келешегі бар жас инженерлерді: Ю.В. Балдуева, Б.Ю. Васильева, К.К. Кудабаева және басқа да мамандарды тартты. Олар кейінірек ауыр Теңіз кен өндірісі, жердің жағдайында өздерін өте лайықты көрсетті. Нұрлан Утепович кеткеннен кейін техникалық қауымның басшысы Болат Еламанов тағайындалды және маған, Теңіз ашылуы оның жұмыс қызметінің шыңы және де мұнайлы Эмбіні қайта жандандыру бойынша жоспарларды нақты түрде іске асыру болып табылған. Сағынғалиевтың тікелей басшылығанда, Теңіз кен орнын дамытуына қатысу сәті қолыма түсті. Оның жұмысқа қабілеттілігі өте жоғары болуы таңқалдырды. Дала жағдайында Бөлекбай Сағынғалиұлы ұзақ күндер бойы бізбен бірге құрылыс алаңында болды. Жобалаушылармен, мердігерлермен және жеткізушілермен шексіз жоспарланған кездесулер түннен кейін-ақ аяқталатын, ал таңертеңгілік ол қайтадан өзінің атақты ақ кепкасын кейіп ұңғымаға келетін. Қысқартылған мерзімдер, қиын климаттық жағдайлар, өмір сүру жағдайы нашарлығы және техникалық шешімдердің жаңалығы дереу шешуді қажет ететін проблемаларды көп туғызды. Мұның бәрі жоғары қарқынмен істелінген жұмыспен бірге жағдайды шиеленістіріп отырды. Тіпті біз, оның жас көмекшілері, психикалық және физикалық әлсіздік көрсеттік. Бірақ Бөлекбай Сағынғалиұлы ешқашан өзінің шаршағандығын көрсетпеген – әрдайым көңілді, жігерлі және белсенді болатын. Ол өмір сүрген жылдары биіктіктен көрінген, міне, осындай қылығымен Бөлекбай Сағынғалиұлы бізге үлгі көрсеткенін, қалай жұмыс істеу керектігін, басшы өзін қалай ұстау міндетін үйреткенін түсіндім. Бірақ, менің ойымша, оның мінезіндегі басты ерекшелігі өз мақсаттарына жету үшін рухты ерлігі мен табандылығы болып табылады. Маған Бөлекбай Сағынғалиұлының өте жоғары дәрежедегі басшыларының алдында өз ұстанымын қорғаған жағдайларда куә болуға тура келді. Қай мезгілде болмасын, әсіресе сол күндері, қол астындағылардың басшымен дауласу оңай болған жоқ. Кейде пікірталастар қызуы ұйғарымды шегінен асып түсетін, бірақ соңында жоғары қызметтегі оппонент Бөлекбай Сағынғалиұлымен келісетін. Мұндай жағдайларда қатты мінезден басқа батыл адам болуы керек еді, себебі сол сәттерде өзінің мансабы және әл-ауқаты бірінші орынға қойылады. Кейде біз оның шешім қабылдағанда өз прициптеріннен бас тартпай табандылық танытатын батылдығына таңқалатын едік..

Бөлекбай Сағынғалиұлының адами қасиеттерін көрсететін көптеген мысалдар келтірсе болады, бірақ менің ойымша оны ең анық және қысқаша қылдырып жасаған, жаздың басында 1985 жылы Теңізге сапардан кейін бұрынғы Комиссар және КСРО Мемжоспарының төрағасы, Н.К. Байбаков еді. Кеңес жабылар алдында Бөлекбай Сағынғалиев туралы былай деді: «Сіз шынайы патриотсыз, өз ісіңіздің жанкүйерісіз, өз халқын, жерін сүйетін және оның байлығына мақтанатын адам сіз сияқты болуы тиіс

Бөлекбай Сағынғалиұлы көптеген ордендер мен құрметті атақтарға ие болды. Бірақ, менің көзқарасым бойынша, еліміз оның мұнай шаруашылығында қалдырған көрнекті аманатын әлі толық мәнде бағаламаған. Ондай уақыт келетініне сенімдімін.

2012 жылдың 5 мамырында аты аңызға айналған адамға, Қазақ КСР Лайықты мұнайшысына, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының иегері - Бөлекбай Сағынғалиевқа арналған мемориалдық тақтасы «Эмбамұнайгаз» өндірістік филиал алдында ашылған.

Осы кісінің есімі мұнайшылардың аға ұрпағына мәлім, олар Бөлекбай Сағынғалиев Қазақстан мұнай өнеркәсібіне үлкен үлес қосты деген пікірмен келіседі. Оның есімі Солтүстік Каспий маңындағы ірі кен орындар ашылуымен және ірі алаңдарда мұнай өндіріс басталумен тығыз байланысты.

Ашылу салтанатына қатысуға Астанадан мұнайшының жесір әйелі Хадиша Хариева, Бөлекбай Сағынғалиевтың туғандары, оның серіктестері, оқушылары, мүдделестері және әріптестері келді. Салтанатқа ол 15 жыл басқарған «Эмбамұнайгаз» өндірістік филиалының қызметкерлері қатысқан, осы уақыт ішінде 15 кен орындарын бар екендігін дәлелдеп және оларды ашты.

– Мұнай саласын даму ісінде Бөлекбай Сағынғалиевтың рөлі баға жетпес, – деп, іс-шара ашып жатқан, «Эмбамұнайгаз» өндірістік филиалының басшысы Жұмабек Жамауов айтқан. – Бүгін Атырауға инвестициялар түсіп, ірі кен орындары зерттеліп жатыр, бірегей орындар ашылды. Осында оның үлкен еңбегі бар. Бастауға әрдайым қиын. Қазір ашылған мұнайлы алаңдар тарихқа, төтенше қиындықтар, оңай емес пікірталастар, бірнеше рет қазір бізде бар заттарды дәлелдегеніміз еске түсіретін шақтарға айналды. Бөлекбай Сағынғалиев көзі тірісінде тарихқа кірген еді. Ол ерекше, біртума тұлға, өте сирек кездесетін адам болған.

Астанадан келген қонақ, Қазақстан Республикасының лайықты геологы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Орынғазы Есқалиев Сағынғалиев туралы және оның қызметі мен еңбегі туралы романдар жазса болатынын білдірген:

– Қазіргі жастардың есінде де жоқ, бізге Каспий жазығының астында қандай мұнайдың зор байлығы жатқанын дәлелдеу үшін қандай қиыншылықтан өту керек болғанын. Ал оны КСРО Косыгиннің Кеңес министрлерінің төрағасының алдында Кремль деңгейінде дәлелдеу керек еді. Мен Бөлекбай Сағынғалиевті Кремльге дейін шығарып салдым және Совмина дәлізінде күттім. Және қазір, өз жылдарымды еске алғанда, сол қиын кезеңдер, менің өмірімнің ең бақытты сәттері болғанын түсіндім. Бөке де солай ойлаған шығар. 500 метрден төмен тереңдікте мұнай алуға болмайтынын оған айтқан. Ал енді қараңдар, қазір Теңізде 3000 метр тереңдікте мұнай алынады. Б. Сағынғалиев стратег, ойшыл болған. Мен де мемориальды тақта – ол оған лайықты құрметтердің басы деп ойлаймын. Ол одан да көпке лайықты. Егер «Эмбамұнайгаз» аймағында мұнайшылар саяжолын ашса, онда оны Сағынғалиев мүсіні көріктендіретін еді.

Бөлекбай Сағынғалиевтың жесір әйелі, мектепте қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі болып жұмыс істеген, оның көмекшісі мен серіктесі болған. Және Эмбаның мұнайлы бассейні, Теңіз кен орны сияқты объектілерде жұмыс жасайтын, қазіргі жас ұрпақ, өкінішке орай, бұл кенорындарын кім ашқанын білмейді. Бірақ өткені жоқтың, болашағы жоқ. Атырау аймағының тарихы отандық мұнай саласының тарихымен тікелей байланысты.

– Ол ғажап, тамаша адам болған, – деп Хадиша Хариева айтады. – және өте батыл еді дейді. Екінің бірі жоғарыдағы басшысымен дауласа алмайды. Ал, ол оны жасауға қорықпаған. Ол жоғары жаққа өзі жеткізе алды және Теңізде үлкен мұнай кені барын дәлелдеген. Бөлекбай Сағынғалиев жастарды оқытуға үлкен көңіл бөлген. Мәскеу үйден алыста, барлығы оқи алмады. Ал біздің салаға жоғары дәрежелі мамандар қажет болған. Ол 80-жылдары осы жерде, Атырауда Қазақ политехникалық институтының филиалының ашылуына бастамашылардың біреуі болған. Осында қандай болашағы бар екенін және қалай өзінің жұмысшыларының болғанының маңызды екенін түсінген. Және Атырауда уақыты келе Қазақстанда жалғыз мұнай мен газ институтының ашылу дерегі оның зор еңбегі болып табылады.

Бөлекбай Сағынғалиевтың көп оқушылары болған, кеңпейілді, қайратты адамда олардың болмауы мүмкін емес. Ол кісінің бос уақыты бәріне жеткілікті болған, себебі ол күніне бірнеше сағат қана ұйықтайтын. Оның жетістікке жеткен шәкірттерінің бірі, кезінде Қазақстан Республикасы Үкіметін басқарған Нұрлан Балғымбаев болған. Оған Бөлекбай Сағынғалиевтың мемориалды тақтасын ашу салтанатына қатысу, оның естелігіне деген зор құрмет пен абырой болды.

жүктеу 117,45 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: