151
22-§. Ауызша есептеу дағдыларын қалыптастыру технологисын
пайдалану методтары
Бастауыш сыныптарда оқушылар ауызша
есептеу білімін
қалыптастыру қазіргі заман оқыту методикасына жаңа технологияларды
енгізу басты мәселе етіп қойылған. Негізінен математика оқулықтарымызда,
әсіресе, жүздің ішінде, мыңның ішінде арифметикалық
амалдарды
орындаудың процесі оқушылардың пікірлеу қабілетін өстіретін,
шығармашылық қабілеттін анықтайтын, қосындыны көбейтіндіге өту
ережесі, көбейтінді, бөлінді ұғымдары, олардың компоненттерінің
арасындағы қатынастарды толық меңгеруді талап етеді. Бұл жоғары
сыныптың математика пәнінен алатын білімді нығайтудың негізі болсын.
Бастауыш сыныптарда ең тиімді тәсілмен есептеу мәселесі арифметикалық
амалдарды орындаудың тірегі болып саналады. Оқытушы оқулықтағы
материалдармен шектеліп қалмай, шығармашылық
тұрғыдан пікірлейтін
материалдармен сабақты байыту мақсатқа сай болмақ. Мысалы, 10, 100,
1000 ішінде көбейтудің түрлі көріністерін пайдалану оқушылардың
қызығуын арттырады.
68х5= (34x2)x5=34x (2x5)=34x10=340
68x50=(34x2)x50=34x (2x50)=34x100=3400
Қосудың дистирбутивтік заңдылығына орай:
17x50=(16+1)x50=16x50+1x50=800+50=850
Сандарды бөлу техникасына орай:
135:5=(135x2):(5x2)=270:10=27
2250:50=4500:100=45
Оқушылардың назарын аудару тиіс, яғни ауызша және жазбаша
көбейту қарапайым әдет болып қалуын оқытушы бақылауы керек.
24x25=(6x4)x25=6x(4x25)=6x100=600
Мұнда мүмкіндігінше қысқа жағдай таңдауға ұмтылу қажет:
24x25=(24:4)x(25x4)=6x100=600
Көбейтудің жақшалардан пайдалану жағдайлары өте қызықты:
37x25=(36+1)x25=36x25+25x1=900+25
35x25=(36-1)x25=36x25-1x25=900-25=875
38x25=(36+2)x25=36x25+2x25=900+50=950
25-ке көбейтудің ауызша тәсілін 24 және 26-ға көбейтуді
(25-1) және (25+1) өрнекпен ауыстыру мақсатқа сай болмақ (бұл
бөлшек, үлес ұғымын өткенде қажет болады).
Мысалы: 36x26=36(25+1)=36x25+36x1=900+36=936
36x24=36(25-1)=36x25-36x1=900-36=864
152
Ал 25-ке бөлу болса, 5-ке бөлудің ережесі тәрізді орындалады.
Жоғарыдағы есептеулерге кері есептерді орындаумен нығайтамыз. Бөлінді
2-ге, 4-ке екі реттен көбейту болған жағдай үшін таңбаларды нөлдермен
толықтыру қағидаларына негізделеді:
222:25=(225x2)x2=225x4=900
Егер 9, 99 және 999-ға
көбейту керек болса, ондай жағдайда ең тиімді
тәсілмен есептеу қағидасына орай (10-1), (100-1), (1000-1) көріністерінде
дистербутивтік заңдылыққа орай:
678x9=678x(10-1)=6780-678=6102
577x99=577 x (100-1)=57700-577=57123
34x999=34 x (1000-1)=34000-34=33966
2-сыныпта (14x15) көбейту ережесі.
14x15=14 x (10+5)=14 x 10+14x5=140+70=210
Мұны есептегенде
асықпай орындау қажет, өйткені
14x15=14x10+14x5=(14+7)x10=21x10=210 көрінісінде есептеуді орындауды
ұмытпау керек.
Егер 23х15 болса
23х15=(22+1)x15=22x15+1x15=330+15=345
Сондай-ақ, 14 және 16-ға көбейтуді (15+1)және (15-1) өрнекке
ауыстыру мүмкін.
66x14=66x(15-1)=66x15-15-66=990-66=924
62x16=62(15+1)=62x15+15x1=930+62=992
61x69=6(6+1)x100+1x9=4200+9=4209
243x247=24x25x100+3x7=60000+21=60021
Мұндай тәсілдердегі есептеулерді орындауды арифметикалық
амалдарды орындауда есептеулерін нығайтады.
Есептеу біліктілік пен дағдыларды қалыптастыру технологиясына
негіз болады.
+
37 + 48 = 85
─
52 ─ 24 = 28